رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

شیخ بهایی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (←‏منابع: افزودن محتوا با منبع جدید)
 
(۱۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
بهاءالدین محمدبن‌حسین عاملی دانشمند و نظریه‌پرداز شیعه
+
{{خوب}}
 +
'''«بهاءالدین محمد بن‌ حسین عاملی»''' معروف به '''«شیخ ‌بهایی»''' (۱۰۳۰-۹۵۳ ق)، فقیه، محدث، متکلم، ادیب، ریاضیدان، فیلسوف و عارف نامدار [[شیعه]] در قرن ۱۱ قمری است. وی صاحب آثار متعدد در فنون مختلف علمی است و هوش و استعداد منحصر به فرد، از ویژگی‌های بارز اوست. شیخ بهایی مدتی در دربار [[صفویه|صفوی]] در [[اصفهان]] منصب [[شیخ الاسلام|شیخ‌الاسلامی]] داشت. وی شاگردان بزرگی از جمله [[ملاصدرا]]، [[فیض کاشانی]] و [[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]] را تربیت كرد.
  
−
==شیخ بهاءالدین محمد عاملی (شیخ بهایی)==
+
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = بهاءالدین محمد عاملی
 +
||تصویر=
 +
||زادروز =  ۹۵۳ قمری
 +
|زادگاه = جبل عامل، [[لبنان]]
 +
|وفات =  ۱۰۳۰ قمری
 +
|مدفن =  [[مشهد]]، [[حرم امام رضا علیه السلام|حرم امام رضا علیه‌السلام]]
 +
|اساتید =  [[ملا عبدالله یزدی|ملا عبدالله مدرس یزدی]]، ملا افضل قاضی مدرس، عمادالدین محمود، ملا محمدباقر یزدی،...
 +
|شاگردان = [[ملاصدرا]]، [[محمدتقی مجلسی]]، [[فیض كاشانی]]، [[فاضل جواد]]، [[علینقی كمره ای|علینقی کمره ای]]،...
 +
|آثار = [[زبده الاصول|زبدة الاصول]]، [[صمدیه]]، [[الوجیزة فی علم الدرایة (کتاب)|الوجیزه فی علم الدرایة]]، [[مفتاح الفلاح فی عمل الیوم واللیله|مفتاح الفلاح]]، تأویل الآیات، تشریح الافلاک، حاشیه بر قواعد الأحکام، الاعتقادیه،...
 +
}}
  
−
شیخ بهاءالدین محمد عاملی، معروف به شیخ بهایی، او نیز از اهل جبل عامل است در كودكی همراه پدرش شیخ حسین بن عبدالصمد كه از شاگردان [[شهید ثانی]] بوده به ایران آمد.
+
==زندگی‌نامه==
 +
شیخ الاسلام محمد بن حسن عاملى مشهور به [[شیخ بهایی]] در سال 953 هجرى قمرى در بعلبک از روستاهاى جبل عامل به دنیا آمد.
 +
بهاءالدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد بن علی بن حسین بن محمد بن صالح حارثی همدانی عاملی جبعی، در سال ۹۵۳ ه.ق در بعلبک از توابع جبل عامل به دنیا آمد.<ref>سيد مهدى مرعشى نجفى، حوادث الایام، صفحه 48.</ref> خاندان او اهل علم و دانش  بودند و تبار و نسب خود را به [[حارث همدانی]] یکی از یاران مخلص [[امام علی]] علیه السلام می رسانند.  
  
−
شیخ بهایی از این رو كه به كشورهای مختلف مسافرت كرده و محضر اساتید متعدد در رشته های مختلف را درك كرده، و به علاوه دارای استعداد و ذوقی سرشار بوده است، مردی جامع بوده و تالیفات متنوعی دارد هم ادیب بوده و هم شاعر و هم [[فیلسوف]] و هم ریاضی دان و هم [[فقیه]] و هم [[مفسر]] از [[طب]] نیز بی بهره نبوده است.
+
پدر عالیقدر او، عالم بزرگوار، شیخ حسین فرزند عبدالصمد حارثی (متوفی ۹۸۴ ه.ق)، یکی از شاگردان مبرز فقیه نامدار [[شیعه]]، مرحوم [[شهید ثانی]] (مستشهد ۹۶۶ ه.ق) است. او که خود صاحب نظر بوده و کتبی در [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و علوم متداول عصر خود داشته است، پس از شهادت شهید ثانی در ایام جوانی، در اثر سختگیری ها و کارشکنی هایی که در امور [[شیعه]] در جبل عامل پیش آمده بود، به [[ایران]] منتقل گردید و در [[اصفهان]] ساکن شد. شیخ بهائی در این هنگام ۱۳ سال سن داشت. بعد از سه سال اقامت در اصفهان، شاه طهماسب به توصیه و تأکید [[شیخ علی منشار عاملی|شیخ علی منشار]]، عزّالدین حسین را به قزوین دعوت کرد و منصب [[شیخ الاسلام|شیخ الاسلامی]] این شهر را به او اعطا نمود و شیخ بهائی نیز همراه پدرش به قزوین آمد و برای مدتی در آنجا اقامت کرد، و به تحصیل علوم مختلف پرداخت. بعدها پدرش برای مدتی شیخ الاسلام هرات شد، اما وی در قزوین ماند.
  
−
اولین كسی است كه یك دوره [[فقه]] غیراستدلالی به صورت رساله عملیه به زبان فارسی نوشت آن كتاب همان است كه به نام جامع عباسی معروف است. شیخ بهایی چون فقه رشته اختصاصی و تخصصی اش نبوده، از فقها طراز اول بشمار نمی رود، ولی شاگردان زیادی تربیت كرده است [[ملاصدرا]]ی شیرازی و ملا محمدتقی مجلسی اول (پدر مجلسی دوم، صاحب كتاب [[بحارالانوار]]) فاضل جواد صاحب آیات الاحكام از شاگردان اویند.  
+
شیخ بهائی پس از مرگ پدرش در ۹۸۴ در [[بحرین]]، به امر شاه طهماسب به هرات رفت و به جای او به شیخ الاسلامی هرات منصوب شد؛ این اولین منصب رسمی وی بود. احتمالاً مدت شیخ الاسلامی وی در هرات بسیار کوتاه بوده است، زیرا پس از وفات پدر همسرش، شیخ علی منشار در همان سال شیخ الاسلام اصفهان شد. همچنین از آنجا که شاه عباس در ۹۹۶ به حکومت رسید، شیخ الاسلامی او در اصفهان برخلاف مشهور به امر شاه عباس نبود، بلکه شاه اسماعیل ثانی (حک : ۹۸۴ـ ۹۸۵) یا سلطان محمد خدابنده (حک : ۹۸۵ـ ۹۹۵) او را منصوب کرده بودند. احتمال دارد که وی در زمان شاه عباس نیز شیخ الاسلام اصفهان شده باشد.
  
−
همچنان كه قبلا اشاره شد، منصب شیخ الاسلامی ایران پس از [[محقق كركی]] به شیخ علی منشار پدر زن شیخ بهایی رسید و پس از او به شیخ بهایی رسید. همسر شیخ بهایی كه دختر شیخ علی منشار بوده است، زن فاضله و فقیهه بوده است. شیخ ‌بهایی در سال 953 به دنیا آمده و در سال 1030 یا 1031 درگذشته است. شیخ بهایی ضمنا مردی جهانگرد بوده است، به [[مصر]]، [[شام]]، [[حجاز]]، [[عراق]]، [[فلسطین]]، آذربایجان و هرات مسافرت كرده است.
+
شیخ بهائی پس از مدتی، به شوق سفر [[حج]]، از مقام شیخ الاسلامی کناره گرفت و مسافرت طولانی خود را آغاز کرد و در ۱۰۲۵ به اصفهان بازگشت و از آن پس تا آخر عمر ملازم شاه عباس بود. وی در این سفر، به [[عراق]] و حلب، [[شام]] و [[مصر]] و سراندیب، [[حجاز]] و [[بیت المقدس|بیت المقدّس]] رفته و در سیاحت خود به مصاحبت بسیاری از علما و اکابر [[تصوف|صوفیه]] نائل شده است . بهائی در سفرهای خود، ناشناس و در کسوت فقر و درویشی سیر کرده و با ارباب ادیان و مذاهب اسلامی به بحث و احتجاج پرداخته و در بعضی موارد [[تقیه|تقیّه]] می کرده است.
  
−
در آسمان [[علم]] و فقاهت، گاهی ستارگانی طلوع كرده اند كه غیر از فروغ شعر و نویسندگی، دارای پرتو نبوغ و مواهب فطری دیگری هم بوده اند. یكی از همین نوابغ، بدون شك شیخ بهاءالدین عاملی، معروف به شیخ بهایی است. شیخ بهایی نه تنها در فقه و [[حكمت]] و ریاضیات و لغت و [[حدیث]] دست داشته است، بلكه او واجد كمالات و حایز علوم معقول و منقول بوده است.  
+
از سفرهای مهم و تاریخی شیخ بهائی، سفر پیاده او به [[مشهد]] به همراه شاه عباس است. در ۲۵ [[ماه ذی الحجه|ذی الحجة]] ۱۰۰۸، شاه عباس به شکرانه فتح [[خراسان]]، پیاده از طوس به مشهد رفت. سه سال بعد در ۱۰۱۰ ق. نیز به موجب [[نذر|نذری]] که داشت به همین کیفیّت از اصفهان به مشهد رفت و سه ماه در آنجا ماند. احتمالاً بهائی در هر دو سفر شاه عباس همراه او بوده است.
  
−
هنوز داستان های حیرت آوری كه از شگفتی های علمی اوست، در افواه مردم جریان دارد و حقا می توان گفت، شیخ بهایی نه تنها عالم كم نظیری است، بلكه در نوع خود شخصی بی مانند است. اطلاعات وسیعی كه شیخ بهایی در رشته های مختلف داشته، به شهرت وی كمك بسیاری كرده است و تنها طبقه خواص و اهل مطالعه نیستند كه او را می شناسند، بلكه توده مردم هم با اسم او آشنایی كامل دارند.
+
مطابق قول مشهور، وفات مرحوم شیخ بهایی در دوازدهم ماه [[شوال]] سال ۱۰۳۰ ه.ق در شهر [[اصفهان]] روی داد و پیکر مطهر او به [[مشهد]] مقدس منتقل شد و در [[حرم امام رضا علیه السلام|حرم امام رضا علیه‌السلام]] مدفون گردید.
  
−
== ولادت ==
+
==منزلت علمی==
  
−
بهاءالدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد بن علی بن حسین بن محمد بن صالح حارثی همدانی عاملی جبعی، معروف به شیخ ‌بهایی، حكیم و [[فقیه]] و عارف و منجم و ریاضی دان و شاعر و ادیب و مورخ بزرگ، در سال 953 ه.ق در بعلبك از توابع جبل عامل در یك خاندان علم و دانش كه تبار و نسب خود را به حارث همدانی یكی از یاران مخلص [[امام علی]] علیه السلام می رسانند، پا به عرصه حیات نهاد پدر عالیقدر او، عالم بزرگوار، شیخ حسین فرزند عبدالصمد حارثی (متوفی 984 ه.ق)، یكی از شاگردان مبرز فقیه نامدار [[شیعه]]، مرحوم [[شهید ثانی]] (مستشهد 966 ه.ق) است.
+
شیخ بهایی در اثر ذکاوت و استعداد فطری که داشت، با بهره گیری از پدر و محیط علمی و فضیلتی [[اصفهان]] توانست در علوم و دانش های متداول عصر تبحری بدست آورد، تا آن جا که برخی در توصیف او گفته اند: «علامه جهان بشر و مجدد [[دین]] در قرن حادی عشر (قرن ۱۱) که ریاست مذهب و ملت به او منتهی گردید، در علوم و فنون اسلامی فنی وجود نداشته باشد که او را در آن بهره ای نباشد.»
  
−
او كه خود صاحب نظر بوده و كتبی در فقه و اصول و علوم متداول عصر خود داشته است، پس از شهادت شهید ثانی در ایام جوانی، در اثر سختگیری ها و كارشكنی هایی كه در امور [[شیعه]] در جبل عامل پیش آمده بود، به ایران منتقل گردید كودك نوپا نیز همراه پدر بود در عهد حكومت صفویه كه حركت سیاسی با تز دفاع از [[اهل بیت]] علیهم السلام و دوستی و مودت آل عصمت علیهم السلام شروع شده بود، به حكومت صفوی پیوست و با خاندان بزرگ منشار كه عنوان شیخ الاسلامی حكومت را داشت، وصلت نمود.
+
شیخ بهائی محضر اساتید متعدد در رشته های مختلف را درک کرده، و به علاوه دارای استعداد و ذوقی سرشار بوده است، مردی جامع بوده و تالیفات متنوعی دارد. او هم ادیب بوده و هم شاعر و هم فیلسوف و هم ریاضی دان و هم [[فقیه]] و هم مفسر و از [[طب]] نیز بی بهره نبوده است.
  
−
شیخ بهایی در اثر ذكاوت و استعداد فطری كه داشت، با بهره گیری از پدر و محیط علمی و فضیلتی اصفهان توانست در علوم و دانش های متداول عصر تبحری بدست آورد، تا آن جا كه برخی در توصیف او گفته اند: علامه جهان بشر و مجدد [[دین]] در قرن حادی العشر كه ریاست مذهب و ملت به او منتهی گردید، در علوم و فنون اسلامی فنی وجود نداشته باشد كه او را در آن بهره ای نباشد.
+
او اولین کسی است که یک دوره [[فقه]] غیراستدلالی به صورت [[رساله]] عملیه به زبان فارسی نوشت. آن کتاب همان است که به نام جامع عباسی معروف است. شیخ بهایی در زمینه های مختلف اطلاعات و آگاهی دارد و همین آگاهی و وسعت معلومات، نوعی جاذبیت به آثار او بخشیده است که از میان انبوه آثار گذشتگان، کتاب ها و تالیفات او را به صورت کتاب روز و مورد علاقه درآورده است. فی المثل در کتاب [[اربعین شیخ بهائی (کتاب)|اربعین]] که یک کتاب حدیثی و فقهی است، از مسائل [[ریاضی]] و هیات نیز استفاده کرده است، و مسائل آن ها را به صورت روشن و ملموس در اختیار خواننده قرار داده است.
  
−
== منزلت علمی ==
+
==اساتید و شاگردان==
  
−
فقیه ربانی و عارف صمدانی، شیخ بهاءالدین محمد عاملی، یكی از بزرگان و مفاخر و نوابغ اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری می باشد كه در جامعیت و تنوع علوم و دانش، كمتر نظیری می توان بر او پیدا نمود. او یكی از جامع ترین افراد روزگار خویش در وسعت معلومات و تنوع اطلاعات بوده است، از این نظر برجستگی مشخصی در میان فقها و دانشمندان كسب كرده است، و اگر او را نادره ای از نوادر و نابغه ای از نوابغ نامیده باشیم، راه مبالغه نپیموده ایم و خود با تواضع و فروتنی خاصی، به این حقیقت اعتراف دارد، آن جا كه می گوید:
+
چنان که گذشت، شیخ بهایی از محضر بزرگان و دانشمندان متعددی کسب علم نموده است. بنا به قول صاحب تاریخ عالم آرای عباسی، [[تفسیر]] و [[حدیث]] و [[ادبیات عرب]] را از پدر، [[حکمت]] و [[علم کلام|کلام]] و بعضی علوم معقول را از [[ملا عبدالله یزدی|ملا عبدالله مدرس یزدی]] (صاحب [[الحاشیه علی تهذیب المنطق (کتاب)|حاشیه ملا عبدالله]])، و [[ریاضیات]] را از ملا علی مذهب و ملا افضل قاضی مدرس و ملا محمدباقر بن زین العابدین یزدی، صاحب کتاب «مطالع الانوار»، و [[طب]] را از حکیم عمادالدین محمود، و به قول صاحب [[روضات الجنات]]، [[صحیح بخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] را نزد محمد بن عبداللطیف مقدسی آموخته است.
  
−
من در مباحثه و جدل، بر هر ذوفنونی چیره شدم، ولی هرگز نتوانستم با كسی كه در یك فن استاد بود، حریف شوم (با این جمله به حقیقتی اشاره دارد كه متاسفانه در اثر فشار و نیازهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی كمتر مورد توجه و عنایت حوزه ها و مراكز علمی و دانشگاهی ماست، و آن این كه استعداد طبیعی و ذاتی انسان، توان و قابلیت فراگیری یك سنخ مطلب خاصی را دارد، هر انسانی نمی تواند در تمام فنون موفقیت و پیشرفت داشته باشد، بسیار بجاست كه مربیان و پیش كسوتان ذوق فرد را دریابند و او را به مسیر مورد علاقه اش هدایت كنند).
+
اما برای پی بردن به مقام علمی و میزان دانش شیخ، کافی است بدانیم که متجاوز از چهل تن از دانشمندان و بزرگان قرن یازدهم قمری از وی علم آموخته و بهره برده اند و بعضی از آنان، اشخاص زیر هستند:
  
−
شیخ بهایی در زمینه های مختلف اطلاعات و آگاهی دارد و همین آگاهی و وسعت معلومات، نوعی جاذبیت به آثار او بخشیده است كه از میان انبوه آثار گذشتگان، كتاب ها و تالیفات او را به صورت كتاب روز و مورد علاقه درآورده است فی المثل در كتاب اربعین كه یك كتاب حدیثی و فقهی است، از مسائل ریاضی و هیات نیز استفاده كرده است، و مسائل آن ها را به صورت روشن و ملموس در
+
*صدرالدین محمد شیرازی، معروف به [[ملاصدرا]]، فیلسوف معروف.
−
اختیار خواننده قرار داده است.
 
  
−
==اساتید شیخ بهایی ==
+
*ملا محمدمحسن بن مرتضی، معروف به [[فیض کاشانی]]، صاحب [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر صافی]].
  
−
شیخ بزرگوار ما به كشورهای مختلفی مسافرت كرده و محضر اساتید متعددی را در رشته های گوناگون درك كرده است و چون دارای ذوق سرشار و استعداد وافی و جامع بوده، موفق به [[آفرینش]] تالیفات متنوع و گوناگونی شده است او هم ادیب بوده و هم شاعر، فیلسوف و هم ریاضی دان و منجم و مهندس، و هم فقیه اصولی و هم مفسر، و از طب و پزشكی بی بهره نبوده است.
+
*ملا عزالدین فراهانی، مشهور به [[علینقی كمره ای|علینقی کمره ای]]، شاعر معروف قرن یازدهم.
  
−
چنان كه گذشت، او از محضر بزرگان و دانشمندان متعددی كسب علم نموده است بنا به قول صاحب تاریخ عالم آرای عباسی، [[تفسیر]] و [[حدیث]] و ادبیات عرب را از پدر، [[حكمت]] و كلام و بعضی علوم معقول را از ملا عبدالله مدرس یزدی، صاحب حاشیه ملا عبدالله، و ریاضیات را از ملا علی مذهب و ملا افضل قاضی مدرس و ملا محمدباقر بن زین العابدین یزدی، صاحب كتاب [[مطالع الانوار]]، و طب را از حكیم عمادالدین محمود، و به قول صاحب [[روضات الجنات]]، صحیح بخاری را نزد محمد بن عبداللطیف مقدسی آموخته است.
+
*ملا محمدباقر بن محمد مؤمن خراسانی، معروف به محقق شیخ الاسلام.
  
−
==شاگردان شیخ بهایی==
+
*شیخ جواد بغدادی، مشهور به [[فاضل جواد]]، صاحب شرح خلاصة الحساب و شرح [[زبدة الاصول]] اثر استادش.
  
−
برای پی بردن به مقام علمی و میزان دانش شیخ، كافی است بدانیم كه متجاوز از چهل تن از دانشمندان و بزرگان قرن یازدهم هجری قمری از وی علم آموخته و بهره برده اند و بعضی از آنان، اشخاص زیر هستند:
+
*[[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]]، صاحب [[روضه المتقین|روضة المتقین]] (م ۱۰۷۰).
  
−
* 1- صدرالدین محمد ابراهیم شیرازی، معروف به [[ملاصدرا]]، فیلسوف معروف.
+
*سید عزالدین حسینی کرکی عاملی، مشهور به مجتهد مفتی اصفهانی.
  
−
* 2- ملا محمدمحسن بن مرتضی بن محمود، معروف به [[فیض كاشانی]]، صاحب تفسیر صافی.
+
==آثار و تألیفات==
  
−
* 3- ملا عزالدین فراهانی مشهور به [[علینقی كمره ای]]، شاعر معروف قرن یازدهم.
+
شیخ بهایی یکی از پربرکت ترین علمای جهان [[اسلام]] از نظر تألیف و تنوع در آن بوده است. برخی تعداد تالیفات او را با توجه به رساله ها و تحشیه ها و تعلیقه ها، به عدد ۲۰۰ جلد رسانده اند. برخی از این آثار عبارتند از:
  
−
* 4- ملا محمدباقر بن محمد مؤمن خراسانی، معروف به [[محقق شیخ الاسلام]].
+
'''<I>الف) فقه:</I>'''
  
−
* 5- شیخ جواد بغدادی، مشهور به فاضل جواد، صاحب شرح خلاصه الحساب و زبده فی الاصول.
+
#اثنی عشریات: [[خمس]]، [[نماز]]، [[زکات]]، [[روزه]]، [[حج]].
 +
#پاسخ سؤال شاه عباس.
 +
#پاسخ سؤالات شیخ صالح جابری.
 +
#اجوبه مسائل جزائریه.
 +
#احکام سجود و تلاوت.
 +
#جامع عباسی.
 +
#جواب مسائل شیخ جار.
 +
#حاشیه بر ارشاد الاذهان [[علامه حلی]].
 +
#حاشیه بر [[قواعد الأحکام (کتاب)|قواعد]] علامه حلی.
 +
#حاشیه بر قواعد [[شهید اول]].
 +
#حاشیه بر احکام الشریعه علامه حلی.
 +
#الحبل المتین.
 +
#الحریریه.
 +
#الذبیحیه.
 +
#شرح فرائض نصیریه [[خواجه نصیرالدین طوسی]].
 +
#فرائض بهائیه (بخش [[ارث]]).
 +
#قصر [[نماز]] در چهار مکان.
 +
#مسح بر قدمین.
 +
#مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین.
 +
#رساله فی مباحث الکر.
 +
#رساله فی القصر والتخییر فی السفر.
 +
#شرح رساله فی الصوم.
 +
#شرح [[من لایحضره الفقیه]].
 +
#رساله فی فقه الصلوه.
 +
#رساله فی معرفه القبله.
 +
#رساله فی فقه السجود.
  
−
* 6- ملا محمدتقی بن مقصود علی مجلسی، صاحب [[روضه المتقین]] (م 1070).
+
'''<I>ب) اصول فقه:</I>'''
  
−
* 7- سید عزالدین حسینی كركی عاملی، مشهور به مجتهد مفتی اصفهانی.
+
#[[زبده الاصول|زبدة الاصول]].
 +
#شرح عضدی.
 +
#حاشیه زبدة الاصول.
 +
#شرح حاشیه خطائی.
  
 +
'''<I>ج) حدیث و رجال:</I>'''
  
−
== تالیفات شیخ بهایی ==
+
#حاشیه بر کتاب [[من لایحضره الفقیه]].
 +
#اربعین (که ترجمه آن توسط نگارنده انجام پذیرفته است).
 +
#اجازه او به [[میرداماد|میرداماد]].
 +
#[[الوجیزة فی علم الدرایة (کتاب)|الوجیزه فی علم الدرایة]].
 +
#حاشیه بر [[خلاصة الاقوال (کتاب)|خلاصه الاقوال]] علامه حلی.
 +
#حاشیه بر [[رجال نجاشی (کتاب)|رجال نجاشی]].
 +
#حاشیه بر [[معالم العلماء (کتاب)|معالم العلماء]] از [[ابن شهر آشوب]].
 +
#طبقات الرجال.
 +
#الفوائد الرجالیه.
  
−
او یكی از پربركتترین علمای [[جهان اسلام]] از نظر تالیف و تنوع در آن بوده است برخی تعداد تالیفات او را با توجه به رساله ها و تحشیه ها و تعلیقه ها، به عدد 200 جلد رسانده اند، ولی تازه ترین تحقیق در این مورد، تلاش و كوشش دانشمند محترم، جناب آقای دكتر محمدباقر حجتی، از اساتید محترم دانشگاه تهران است كه به كنفرانس [[دمشق]] (در مورد شیخ بهایی) ارائه داده اند و نشریه الثقافه الاسلامیه در شماره پنجم آن را نشر داده است. ایشان بر حسب تتبع و تفحص كاملی كه داشته است، تعداد آن ها را 123 جلد اعلام می كند و بر حسب دسته بندی كه دارد، می نویسد:
+
'''<I>د) ادعیه و مناجات:</I>'''
  
−
'''<I>الف) فقه (29 جلد):</I>'''
+
#حدائق الصالحین، حاشیه بر [[صحیفه سجادیه]].
 +
#الحدیقة الهلالیه.
 +
#الحدیقة الاخلاقیه.
 +
#شرع [[دعای صباح]].
 +
#مصباح العابدین.
 +
#[[مفتاح الفلاح فی عمل الیوم واللیله]].
 +
#توضیح المقاصد فی ما اتفق فی ایام السنه.
  
−
* اثنی عشریات: [[خمس]]، [[نماز]]، [[زكات]]، [[روزه]]، [[حج]].
+
'''<I>ه) اصول اعتقادات:</I>'''
  
−
* پاسخ سؤال شاه عباس.
+
#اثبات وجود القائم.
 +
#اجوبه سید زین الدین.
 +
#الاعتقادیه.
 +
#مقارنه بین [[امامیه]] و [[زیدیه]].
 +
#وجوب شکر المنعم.
  
−
* پاسخ سؤالات شیخ صالح جابری.
+
'''<I>و) تفسیر و علوم قرآنی:</I>'''
  
−
* اجوبه مسائل جزائریه.
+
#حاشیه بر [[انوار التنزیل و اسرار التأویل (کتاب)|انوار التنزیل]] قاضی بیضاوی.
 +
#حل الحروف القرآنیه.
 +
#حاشیه بر [[الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل (کتاب)|الکشاف]] زمخشری.
 +
#تفسیر عین الحیوة.
 +
#العروة الوثقی.
 +
#تفسیر آیه شریفه {{متن قرآن|«فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ ...}} ([[سوره مائده]]/آیه ۶) که در اربعین به تفصیل آمده است.
 +
#تأویل الآیات.
 +
#اکسیر السعادتین ([[آیات الاحکام]]).
  
−
* [[احكام]] سجود و تلاوت.
+
'''<I>ز) ادبیات و علوم عربی:</I>'''
  
−
* جامع عباسی.
+
#اسرار البلاغه.
 +
#تخمیس غزل خیالی بخارایی.
 +
#تهذیب البیان.
 +
#تعزیت نامه.
 +
#حاشیه بر «[[مطول (کتاب)|المطوّل]]» [[مسعود بن عمر تفتازانی]].
 +
#دیوان اشعار فارسی و عربی.
 +
#ریاض الارواح.
 +
#شیر و شکر.
 +
#طوطی نامه (شامل ۲۵۰۰ بیت).
 +
#[[ صمدیه]] (فوائد صمدیه).
 +
#قصیده در مدح [[پیامبر اسلام|پیامبر خدا]] صلی الله علیه و آله.
 +
#کافیه.
 +
#کشکول (۵ جلد).
 +
#لغز الفوائد الصمدیه.
 +
#لغز القانون.
 +
#لغز کافیه.
 +
#لغز کشاف.
 +
#محاسن شعر سیف الدوله.
 +
#المخلاه.
 +
#مکتوب او به سید میرزا ابراهیم همدانی.
 +
#سوانح سفر الحجاز، معروف به مثنوی نان و حلوا.
 +
#نان و پنیر.
 +
#وسیله الفوز والامان فی مدح [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|صاحب الزمان]] عجل الله تعالی فرجه الشریف.
 +
#پند اهل دانش به زبان گربه و موش.
  
−
* جواب مسائل شیخ جار.
+
'''<I>ح) ریاضیات و نجوم:</I>'''
  
−
* حاشیه بر [[ارشاد الاذهان]] [[علامه حلی]].
+
#اسطرلاب.
 +
#انوار الکواکب.
 +
#بحر الحساب.
 +
#التحفه (اوزان شرعی).
 +
#تحفه حاتمی.
 +
#تحقیق جهت قبله.
 +
#تشریح الافلاک.
 +
#حاشیه تشریح الافلاک.
 +
#حاشیه شرح التذکره [[خواجه نصیر الدین طوسی]] در هیأت.
 +
#حاشیه شرح قاضی زاده روحی.
 +
#الحساب.
 +
#حل اشکال عطارد و قمر.
 +
#خلاصه الحساب والهندسه.
 +
#صحیفه در اسطرلاب.
 +
#استعلام.
 +
#تقویم شمس با اسطرلاب.
 +
#القبله، ماهیت و علامات آن.
 +
#معرفة التقویم.
 +
#جبر و مقابله.
  
−
* حاشیه بر قواعد علامه.
+
'''<I>ط) حکمت و فلسفه:</I>'''
  
−
* حاشیه بر قواعد [[شهید اول]].
+
#انکار جوهر الفرد.
 +
#الوجود الذهنی.
 +
#وحدت وجود.
  
−
* حاشیه بر [[احكام الشریعه]] علامه حلی.
+
'''<I>ی) علوم غریبه:</I>'''
  
−
* [[الحبل المتین]].
+
#احکام النظر الی کتف الشاة.
 +
#رساله جفر.
 +
#فالنامه.
 +
==پانویس==
 +
{{پانویس}}
 +
==منابع==
  
−
* [[الحریریه]].
+
*فقهای نامدار شيعه، عقيقی بخشايشی، صفحه ۲۰۹.
 +
*[[دانشنامه جهان اسلام]]، مدخل "شیخ بهایی" از محمدهانی ملازاده.  
  
−
* [[الذبیحیه]].
+
[[رده:علمای قرن یازدهم]]
−
 
+
[[رده:علماء شیعه]]
−
* شرح فرائض نصیریه [[خواجه نصیرالدین طوسی]].
+
[[رده:ریاضیدانان]]
−
 
+
[[رده:فیلسوفان]]
−
* فرائض بهائیه (بخش ارث).
+
[[رده:مفسرین قرآن]]
−
 
+
[[رده:فقیهان]]
−
* قصر [[نماز]] در چهار مكان.
+
[[رده:اصولیون]]
−
 
+
[[رده:متکلمان]]
−
* مسح بر قدمین.
+
[[رده:محدثان]]
−
 
+
[[رده:ادیبان]]
−
* مشرق الشمسین و اكسیر السعادتین.
+
[[رده: مقاله های مهم]]
−
 
+
{{سنجش کیفی
−
* رساله فی مباحث الكر.
+
|سنجش=شده
−
 
+
|شناسه= خوب
−
* رساله فی القصر والتخییر فی السفر.
+
|عنوان بندی مناسب= خوب
−
 
+
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
−
* شرح رساله فی الصوم.
+
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
−
 
+
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط
−
* شرح [[من لایحضره الفقیه]].
+
|جامعیت= خوب
−
 
+
|رعایت اختصار= خوب
−
* رساله فی فقه الصلوه.
+
|سیر منطقی= خوب
−
 
+
|کیفیت پژوهش= خوب
−
* رساله فی معرفه القبله.
+
|رده= دارد
−
 
+
}}
−
* رساله فی فقه السجود.
 
−
 
 
−
'''<I>ب) علوم قرآنی (9 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* حاشیه انوار التنزیل قاضی بیضاوی.
 
−
 
 
−
* حل الحروف القرآنیه.
 
−
 
 
−
* حاشیه كشاف زمخشری.
 
−
 
 
−
* اساله خواجه.
 
−
 
 
−
* تفسیر عین الحیوه.
 
−
 
 
−
* العروه الوثقی.
 
−
 
 
−
* تفسیر آیه شریفه (فاغسلوا وجوهكم و ایدیكم الی الكعبین) كه در اربعین به تفصیل آمده است.
 
−
 
 
−
* [[تاویل الایات]].
 
−
 
 
−
* اكسیر السعادتین (آیات الاحكام).
 
−
 
 
−
'''<I>ج) حدیث (2 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* حاشیه كتاب [[من لایحضره الفقیه]].
 
−
 
 
−
* اربعین (كه ترجمه آن توسط نگارنده انجام پذیرفته است).
 
−
 
 
−
'''<I>د) ادعیه و مناجات (6 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* حاشیه بر [[صحیفه سجادیه]].
 
−
 
 
−
* [[الحدیقه الهلالیه]].
 
−
 
 
−
* الحدیقه الاخلاقیه.
 
−
 
 
−
* شرع دعای صباح.
 
−
 
 
−
* مصباح العابدین.
 
−
 
 
−
* مفتاح الفلاح فی عمل الیوم واللیله.
 
−
 
 
−
'''<I>ه) اصول اعتقادات (5 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* اثبات وجود القائم.
 
−
 
 
−
* اجوبه سید زین الدین.
 
−
 
 
−
* الاعتقادیه.
 
−
 
 
−
* مقارنه بین امامیه و زیدیه.
 
−
 
 
−
* وجوب شكر المنعم.
 
−
 
 
−
'''<I>و) اصول فقه (5 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* زبده الاصول.
 
−
 
 
−
* شرح عضدی.
 
−
 
 
−
* حاشیه زبده الاصول.
 
−
 
 
−
* شرح حاشیه خطائی.
 
−
 
 
−
* الوجیزه.
 
−
 
 
−
'''<I>ز) رجال و اجازات (8 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* اجازه او به میرداماد.
 
−
 
 
−
* اجازه او به مجدالدین.
 
−
 
 
−
* حاشیه خلاصه الاقوال علامه حلی.
 
−
 
 
−
* حاشیه رجال [[نجاشی]].
 
−
 
 
−
* حاشیه معالم العلماء [[ابن شهر آشوب]] مازندرانی.
 
−
 
 
−
* طبقات الرجال.
 
−
 
 
−
* الفوائد الرجالیه.
 
−
 
 
−
* الاجازات.
 
−
 
 
−
'''<I>ح) ادبیات و علوم عربی (28 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* اسرار البلاغه.
 
−
 
 
−
* تخمیس غزل خیالی بخارایی.
 
−
 
 
−
* تهذیب البیان.
 
−
 
 
−
* تعزیت نامه.
 
−
 
 
−
* حاشیه بر مطول تفتازانی.
 
−
 
 
−
* دیوان اشعار فارسی و عربی.
 
−
 
 
−
* ریاض الارواح.
 
−
 
 
−
* شیر و شكر.
 
−
 
 
−
* طوطی نامه (شامل 2500 بیت).
 
−
 
 
−
* فوائد صمدیه.
 
−
 
 
−
* قصیده در مدح پیامبر خدا صلی الله علیه و آله.
 
−
 
 
−
* كافیه.
 
−
 
 
−
* كشكول (5 جلد).
 
−
 
 
−
* لغزالفوائد الصمدیه.
 
−
 
 
−
* لغزالقانون.
 
−
 
 
−
* لغز كافیه.
 
−
 
 
−
* لغز كشاف.
 
−
 
 
−
* محاسن شعر سیف الدوله.
 
−
 
 
−
* المخلاه.
 
−
 
 
−
* مكتوب او به سید میرزا ابراهیم همدانی.
 
−
 
 
−
* سوانح سفر الحجاز، معروف به مثنوی نان و حلوا.
 
−
 
 
−
* نان و پنیر.
 
−
 
 
−
* وسیله الفوز والامان فی مدح صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه شریف.
 
−
 
 
−
* پند اهل دانش به زبان گربه و موش.
 
−
 
 
−
'''<I>ط) وقایع الایام (1 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* توضیح المقاصد فی ما اتفق فی ایام السنه.
 
−
 
 
−
'''<I>ی) ریاضیات (20 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* اسطرلاب.
 
−
 
 
−
* انوار الكواكب.
 
−
 
 
−
* بحر الحساب.
 
−
 
 
−
* التحفه (اوزان شرعی).
 
−
 
 
−
* تحفه حاتمی.
 
−
 
 
−
* تحقیق جهت قبله.
 
−
 
 
−
* تشریح الافلاك.
 
−
 
 
−
* حاشیه تشریح الافلاك.
 
−
 
 
−
* حاشیه شرح التذكره [[خواجه نصیر الدین طوسی]] در هیات.
 
−
 
 
−
* حاشیه شرح قاضی زاده روحی.
 
−
 
 
−
* الحساب.
 
−
 
 
−
* حل اشكال عطارد و قمر.
 
−
 
 
−
* خلاصه الحساب والهندسه.
 
−
 
 
−
* شرح صحیفه.
 
−
 
 
−
* صحیفه در اسطرلاب.
 
−
 
 
−
* استعلام.
 
−
 
 
−
* تقویم شمس با اسطرلاب.
 
−
 
 
−
* القبله، ماهیت و علامات آن.
 
−
 
 
−
* معرفه التقویم.
 
−
 
 
−
* جبر و مقابله.
 
−
 
 
−
'''<I>ك) حكمت و فلسفه (3 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* انكار جوهر الفرد.
 
−
 
 
−
* الوجود الذهنی.
 
−
 
 
−
* وحدت وجود.
 
−
 
 
−
'''<I>ل) علوم غریبه (4 جلد):</I>'''
 
−
 
 
−
* احكام النظر الی كتف الشاه.
 
−
 
 
−
* رساله جفر.
 
−
 
 
−
* جفر.
 
−
 
 
−
* فالنامه.
 
−
 
 
−
و چند جلد كتاب دیگر كه موضوعات آن ها مشخص نشده است، مانند: شرح حق المبین، الصراط المستقیم، القدسیه و...
 
−
 
 
−
 
 
−
== وفات شیخ بهایی ==
 
−
 
 
−
در مورد تاریخ وفات شیخ بهایی اقوال گوناگون وجود دارد. به طور كلی آن چه از این اقوال برمی آید، وفات شیخ در دوازدهم [[شوال]] سال 1030 یا 1031 هجری قمری اتفاق افتاده است و چون صاحب تاریخ عالم آرای عباسی كه نظرش معتبرتر از دیگران است، و همچنین كتاب [[تنبیهات]] كه تالیف خود را چند ماه بعد از آن واقعه نوشته است، سال 1030 را ذكر كرده اند، از این رو گفته كسانی كه وفات شیخ را در این سال نوشته اند، صحیح تر به نظر می رسد. در این صورت وفات شیخ در دوازدهم ماه شوال سال 1030 ه.ق در شهر اصفهان روی داده است.
 
−
 
 
−
'''پیوندها'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35686&scope=95YYli2geUEZ02B-bbnshm2z9nEASK8K&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگینامه 1]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35399&scope=95YYli2geUFM1-1ebj7t9YjyLpBenykM&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگینامه 2]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35398&scope=95YYli2geUFM1-1ebj7t9QukfmwpSpoh&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگینامه 3]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=37389&scope=95YYli2geUFeeMc_tBN-YIjyLpBenykM&flowLastAction=view&from=search&query=%D9%85%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%AD%20%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%AD&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب مفتاح الفلاح]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=46053&scope=95YYli2geUHoRciNXBuVf5acRnfvGzp6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب جهة القبلة]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=34967&scope=95YYli2geUFPW3gVMj_67lc_wH8-sUC4&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%8A%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب كشكول]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=37378&scope=GGExsrZOLQyWaQTts7ShbgukfmwpSpoh&flowLastAction=view&from=search&query=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%20%D8%A8%D9%86%20%D8%AD%D8%B3%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب مشرق الشمسين و إكسير السعادتين]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66415&scope=GGExsrZOLQz4jdbRm0QPMwp8B7e1asw6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب زبده الاصول]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66389&scope=GGExsrZOLQyxZPQiQ86jrIjyLpBenykM&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب حاشيه انوار التنزيل]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66532&scope=GGExsrZOLQz6Opinw95VW9NqBU3hT89K&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب جامع عباسي]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66577&scope=GGExsrZOLQxz6R0Fm2h1YVc_wH8-sUC4&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب تشريح الافلاك]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66815&scope=GGExsrZOLQxEe41bHRFvaAp8B7e1asw6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب حاشيه من لايحضره الفقيه]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66823&scope=GGExsrZOLQzlvtvEW5Zj_ZacRnfvGzp6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب الاربعون حديثا]'''
 
−
 
 
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=66915&scope=GGExsrZOLQzK62TwD9QTjAp8B7e1asw6&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%B4%D9%8A%D8%AE%20%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب خلاصه الحساب]'''
 
−
 
 
−
== منابع ==
 
−
*عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 209.
 
−
 
 
−
* دانشنامه جهان اسلام،"مدخل "شیخ بهایی" ازمحمدهانی ملاّ زاده.
 
−
 
 
−
[[رده: علمای قرن یازدهم]]
 
−
[[رده: فقیهان]]
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۲۶

Confirm3.jpg

«بهاءالدین محمد بن‌ حسین عاملی» معروف به «شیخ ‌بهایی» (۱۰۳۰-۹۵۳ ق)، فقیه، محدث، متکلم، ادیب، ریاضیدان، فیلسوف و عارف نامدار شیعه در قرن ۱۱ قمری است. وی صاحب آثار متعدد در فنون مختلف علمی است و هوش و استعداد منحصر به فرد، از ویژگی‌های بارز اوست. شیخ بهایی مدتی در دربار صفوی در اصفهان منصب شیخ‌الاسلامی داشت. وی شاگردان بزرگی از جمله ملاصدرا، فیض کاشانی و ملا محمدتقی مجلسی را تربیت كرد.

نام کامل بهاءالدین محمد عاملی
زادروز ۹۵۳ قمری
زادگاه جبل عامل، لبنان
وفات ۱۰۳۰ قمری
مدفن مشهد، حرم امام رضا علیه‌السلام

Line.png

اساتید

ملا عبدالله مدرس یزدی، ملا افضل قاضی مدرس، عمادالدین محمود، ملا محمدباقر یزدی،...

شاگردان

ملاصدرا، محمدتقی مجلسی، فیض كاشانی، فاضل جواد، علینقی کمره ای،...

آثار

زبدة الاصول، صمدیه، الوجیزه فی علم الدرایة، مفتاح الفلاح، تأویل الآیات، تشریح الافلاک، حاشیه بر قواعد الأحکام، الاعتقادیه،...


زندگی‌نامه

شیخ الاسلام محمد بن حسن عاملى مشهور به شیخ بهایی در سال 953 هجرى قمرى در بعلبک از روستاهاى جبل عامل به دنیا آمد. بهاءالدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد بن علی بن حسین بن محمد بن صالح حارثی همدانی عاملی جبعی، در سال ۹۵۳ ه.ق در بعلبک از توابع جبل عامل به دنیا آمد.[۱] خاندان او اهل علم و دانش بودند و تبار و نسب خود را به حارث همدانی یکی از یاران مخلص امام علی علیه السلام می رسانند.

پدر عالیقدر او، عالم بزرگوار، شیخ حسین فرزند عبدالصمد حارثی (متوفی ۹۸۴ ه.ق)، یکی از شاگردان مبرز فقیه نامدار شیعه، مرحوم شهید ثانی (مستشهد ۹۶۶ ه.ق) است. او که خود صاحب نظر بوده و کتبی در فقه و اصول و علوم متداول عصر خود داشته است، پس از شهادت شهید ثانی در ایام جوانی، در اثر سختگیری ها و کارشکنی هایی که در امور شیعه در جبل عامل پیش آمده بود، به ایران منتقل گردید و در اصفهان ساکن شد. شیخ بهائی در این هنگام ۱۳ سال سن داشت. بعد از سه سال اقامت در اصفهان، شاه طهماسب به توصیه و تأکید شیخ علی منشار، عزّالدین حسین را به قزوین دعوت کرد و منصب شیخ الاسلامی این شهر را به او اعطا نمود و شیخ بهائی نیز همراه پدرش به قزوین آمد و برای مدتی در آنجا اقامت کرد، و به تحصیل علوم مختلف پرداخت. بعدها پدرش برای مدتی شیخ الاسلام هرات شد، اما وی در قزوین ماند.

شیخ بهائی پس از مرگ پدرش در ۹۸۴ در بحرین، به امر شاه طهماسب به هرات رفت و به جای او به شیخ الاسلامی هرات منصوب شد؛ این اولین منصب رسمی وی بود. احتمالاً مدت شیخ الاسلامی وی در هرات بسیار کوتاه بوده است، زیرا پس از وفات پدر همسرش، شیخ علی منشار در همان سال شیخ الاسلام اصفهان شد. همچنین از آنجا که شاه عباس در ۹۹۶ به حکومت رسید، شیخ الاسلامی او در اصفهان برخلاف مشهور به امر شاه عباس نبود، بلکه شاه اسماعیل ثانی (حک : ۹۸۴ـ ۹۸۵) یا سلطان محمد خدابنده (حک : ۹۸۵ـ ۹۹۵) او را منصوب کرده بودند. احتمال دارد که وی در زمان شاه عباس نیز شیخ الاسلام اصفهان شده باشد.

شیخ بهائی پس از مدتی، به شوق سفر حج، از مقام شیخ الاسلامی کناره گرفت و مسافرت طولانی خود را آغاز کرد و در ۱۰۲۵ به اصفهان بازگشت و از آن پس تا آخر عمر ملازم شاه عباس بود. وی در این سفر، به عراق و حلب، شام و مصر و سراندیب، حجاز و بیت المقدّس رفته و در سیاحت خود به مصاحبت بسیاری از علما و اکابر صوفیه نائل شده است . بهائی در سفرهای خود، ناشناس و در کسوت فقر و درویشی سیر کرده و با ارباب ادیان و مذاهب اسلامی به بحث و احتجاج پرداخته و در بعضی موارد تقیّه می کرده است.

از سفرهای مهم و تاریخی شیخ بهائی، سفر پیاده او به مشهد به همراه شاه عباس است. در ۲۵ ذی الحجة ۱۰۰۸، شاه عباس به شکرانه فتح خراسان، پیاده از طوس به مشهد رفت. سه سال بعد در ۱۰۱۰ ق. نیز به موجب نذری که داشت به همین کیفیّت از اصفهان به مشهد رفت و سه ماه در آنجا ماند. احتمالاً بهائی در هر دو سفر شاه عباس همراه او بوده است.

مطابق قول مشهور، وفات مرحوم شیخ بهایی در دوازدهم ماه شوال سال ۱۰۳۰ ه.ق در شهر اصفهان روی داد و پیکر مطهر او به مشهد مقدس منتقل شد و در حرم امام رضا علیه‌السلام مدفون گردید.

منزلت علمی

شیخ بهایی در اثر ذکاوت و استعداد فطری که داشت، با بهره گیری از پدر و محیط علمی و فضیلتی اصفهان توانست در علوم و دانش های متداول عصر تبحری بدست آورد، تا آن جا که برخی در توصیف او گفته اند: «علامه جهان بشر و مجدد دین در قرن حادی عشر (قرن ۱۱) که ریاست مذهب و ملت به او منتهی گردید، در علوم و فنون اسلامی فنی وجود نداشته باشد که او را در آن بهره ای نباشد.»

شیخ بهائی محضر اساتید متعدد در رشته های مختلف را درک کرده، و به علاوه دارای استعداد و ذوقی سرشار بوده است، مردی جامع بوده و تالیفات متنوعی دارد. او هم ادیب بوده و هم شاعر و هم فیلسوف و هم ریاضی دان و هم فقیه و هم مفسر و از طب نیز بی بهره نبوده است.

او اولین کسی است که یک دوره فقه غیراستدلالی به صورت رساله عملیه به زبان فارسی نوشت. آن کتاب همان است که به نام جامع عباسی معروف است. شیخ بهایی در زمینه های مختلف اطلاعات و آگاهی دارد و همین آگاهی و وسعت معلومات، نوعی جاذبیت به آثار او بخشیده است که از میان انبوه آثار گذشتگان، کتاب ها و تالیفات او را به صورت کتاب روز و مورد علاقه درآورده است. فی المثل در کتاب اربعین که یک کتاب حدیثی و فقهی است، از مسائل ریاضی و هیات نیز استفاده کرده است، و مسائل آن ها را به صورت روشن و ملموس در اختیار خواننده قرار داده است.

اساتید و شاگردان

چنان که گذشت، شیخ بهایی از محضر بزرگان و دانشمندان متعددی کسب علم نموده است. بنا به قول صاحب تاریخ عالم آرای عباسی، تفسیر و حدیث و ادبیات عرب را از پدر، حکمت و کلام و بعضی علوم معقول را از ملا عبدالله مدرس یزدی (صاحب حاشیه ملا عبدالله)، و ریاضیات را از ملا علی مذهب و ملا افضل قاضی مدرس و ملا محمدباقر بن زین العابدین یزدی، صاحب کتاب «مطالع الانوار»، و طب را از حکیم عمادالدین محمود، و به قول صاحب روضات الجنات، صحیح بخاری را نزد محمد بن عبداللطیف مقدسی آموخته است.

اما برای پی بردن به مقام علمی و میزان دانش شیخ، کافی است بدانیم که متجاوز از چهل تن از دانشمندان و بزرگان قرن یازدهم قمری از وی علم آموخته و بهره برده اند و بعضی از آنان، اشخاص زیر هستند:

  • صدرالدین محمد شیرازی، معروف به ملاصدرا، فیلسوف معروف.
  • ملا محمدباقر بن محمد مؤمن خراسانی، معروف به محقق شیخ الاسلام.
  • سید عزالدین حسینی کرکی عاملی، مشهور به مجتهد مفتی اصفهانی.

آثار و تألیفات

شیخ بهایی یکی از پربرکت ترین علمای جهان اسلام از نظر تألیف و تنوع در آن بوده است. برخی تعداد تالیفات او را با توجه به رساله ها و تحشیه ها و تعلیقه ها، به عدد ۲۰۰ جلد رسانده اند. برخی از این آثار عبارتند از:

الف) فقه:

  1. اثنی عشریات: خمس، نماز، زکات، روزه، حج.
  2. پاسخ سؤال شاه عباس.
  3. پاسخ سؤالات شیخ صالح جابری.
  4. اجوبه مسائل جزائریه.
  5. احکام سجود و تلاوت.
  6. جامع عباسی.
  7. جواب مسائل شیخ جار.
  8. حاشیه بر ارشاد الاذهان علامه حلی.
  9. حاشیه بر قواعد علامه حلی.
  10. حاشیه بر قواعد شهید اول.
  11. حاشیه بر احکام الشریعه علامه حلی.
  12. الحبل المتین.
  13. الحریریه.
  14. الذبیحیه.
  15. شرح فرائض نصیریه خواجه نصیرالدین طوسی.
  16. فرائض بهائیه (بخش ارث).
  17. قصر نماز در چهار مکان.
  18. مسح بر قدمین.
  19. مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین.
  20. رساله فی مباحث الکر.
  21. رساله فی القصر والتخییر فی السفر.
  22. شرح رساله فی الصوم.
  23. شرح من لایحضره الفقیه.
  24. رساله فی فقه الصلوه.
  25. رساله فی معرفه القبله.
  26. رساله فی فقه السجود.

ب) اصول فقه:

  1. زبدة الاصول.
  2. شرح عضدی.
  3. حاشیه زبدة الاصول.
  4. شرح حاشیه خطائی.

ج) حدیث و رجال:

  1. حاشیه بر کتاب من لایحضره الفقیه.
  2. اربعین (که ترجمه آن توسط نگارنده انجام پذیرفته است).
  3. اجازه او به میرداماد.
  4. الوجیزه فی علم الدرایة.
  5. حاشیه بر خلاصه الاقوال علامه حلی.
  6. حاشیه بر رجال نجاشی.
  7. حاشیه بر معالم العلماء از ابن شهر آشوب.
  8. طبقات الرجال.
  9. الفوائد الرجالیه.

د) ادعیه و مناجات:

  1. حدائق الصالحین، حاشیه بر صحیفه سجادیه.
  2. الحدیقة الهلالیه.
  3. الحدیقة الاخلاقیه.
  4. شرع دعای صباح.
  5. مصباح العابدین.
  6. مفتاح الفلاح فی عمل الیوم واللیله.
  7. توضیح المقاصد فی ما اتفق فی ایام السنه.

ه) اصول اعتقادات:

  1. اثبات وجود القائم.
  2. اجوبه سید زین الدین.
  3. الاعتقادیه.
  4. مقارنه بین امامیه و زیدیه.
  5. وجوب شکر المنعم.

و) تفسیر و علوم قرآنی:

  1. حاشیه بر انوار التنزیل قاضی بیضاوی.
  2. حل الحروف القرآنیه.
  3. حاشیه بر الکشاف زمخشری.
  4. تفسیر عین الحیوة.
  5. العروة الوثقی.
  6. تفسیر آیه شریفه «فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ ... (سوره مائده/آیه ۶) که در اربعین به تفصیل آمده است.
  7. تأویل الآیات.
  8. اکسیر السعادتین (آیات الاحکام).

ز) ادبیات و علوم عربی:

  1. اسرار البلاغه.
  2. تخمیس غزل خیالی بخارایی.
  3. تهذیب البیان.
  4. تعزیت نامه.
  5. حاشیه بر «المطوّل» مسعود بن عمر تفتازانی.
  6. دیوان اشعار فارسی و عربی.
  7. ریاض الارواح.
  8. شیر و شکر.
  9. طوطی نامه (شامل ۲۵۰۰ بیت).
  10. صمدیه (فوائد صمدیه).
  11. قصیده در مدح پیامبر خدا صلی الله علیه و آله.
  12. کافیه.
  13. کشکول (۵ جلد).
  14. لغز الفوائد الصمدیه.
  15. لغز القانون.
  16. لغز کافیه.
  17. لغز کشاف.
  18. محاسن شعر سیف الدوله.
  19. المخلاه.
  20. مکتوب او به سید میرزا ابراهیم همدانی.
  21. سوانح سفر الحجاز، معروف به مثنوی نان و حلوا.
  22. نان و پنیر.
  23. وسیله الفوز والامان فی مدح صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف.
  24. پند اهل دانش به زبان گربه و موش.

ح) ریاضیات و نجوم:

  1. اسطرلاب.
  2. انوار الکواکب.
  3. بحر الحساب.
  4. التحفه (اوزان شرعی).
  5. تحفه حاتمی.
  6. تحقیق جهت قبله.
  7. تشریح الافلاک.
  8. حاشیه تشریح الافلاک.
  9. حاشیه شرح التذکره خواجه نصیر الدین طوسی در هیأت.
  10. حاشیه شرح قاضی زاده روحی.
  11. الحساب.
  12. حل اشکال عطارد و قمر.
  13. خلاصه الحساب والهندسه.
  14. صحیفه در اسطرلاب.
  15. استعلام.
  16. تقویم شمس با اسطرلاب.
  17. القبله، ماهیت و علامات آن.
  18. معرفة التقویم.
  19. جبر و مقابله.

ط) حکمت و فلسفه:

  1. انکار جوهر الفرد.
  2. الوجود الذهنی.
  3. وحدت وجود.

ی) علوم غریبه:

  1. احکام النظر الی کتف الشاة.
  2. رساله جفر.
  3. فالنامه.

پانویس

  1. ↑ سيد مهدى مرعشى نجفى، حوادث الایام، صفحه 48.

منابع

  • فقهای نامدار شيعه، عقيقی بخشايشی، صفحه ۲۰۹.
  • دانشنامه جهان اسلام، مدخل "شیخ بهایی" از محمدهانی ملازاده.


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=شیخ_بهایی&oldid=147488»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا