بُدَیل بن ورقاء: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (مهدی موسوی صفحهٔ بُدَيل بن وَرقاء را به بُدَیل بن ورقاء منتقل کرد)
 
(یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
  
از بزرگان قبيله خُزاعه و صحابه پيامبر صلى الله عليه و آله.
+
«بُدَیل بن وَرقاء» از بزرگان قبیله [[خزاعه|خُزاعه]] و از [[صحابه]] [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلى الله علیه و آله بود که از چهره‌هاى مؤثر در [[تاریخ اسلام]] دانسته شده است.<ref>جمهرة انساب‌العرب، ج‌۱، ص‌۲۳۹.</ref> او قبل از [[اسلام]] آوردن، به همراه برخی از مشرکان به اعمال مسلمانان خرده مى‌گرفتند، اما پیش از [[فتح مکه]] مسلمان شد و در برخی [[غزوات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله|غزوات پیامبر]] نیز شرکت کرد. «[[عبدالله بن بدیل]]» یکی از فرزندان اوست که در [[جنگ صفین]] در رکاب [[حضرت على]] علیه‌السلام به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسید.
  
برخى سيره‌نويسان نام جد او را عبدالعزى‌ بن‌ ربيعه<ref>الطبقات، ج‌4، ص‌220؛ جمهرة انساب العرب، ص‌239؛ الاستيعاب، ج‌1، ص‌235.</ref> و برخى ديگر، عمرو‌ بن‌ ربيعه<ref>اسدالغابه، ج‌1، ص‌359؛ الاصابه، ج‌1، ص‌408.</ref> ذكر كرده‌اند. وى از چهره‌هاى مؤثر در تاريخ صدر اسلام و از زيركان عرب دانسته شده است.<ref>جمهرة انساب‌العرب، ج‌1، ص‌239.</ref>
+
== بدیل پیش از اسلام ==
 +
درباره زندگى بدیل بن ورقاء، پیش از [[اسلام]] آوردنش اطلاع چندانى در دست نیست. طبق پاره‌اى گزارش ها او ساکن [[مکه]] بوده<ref>الاستیعاب، ج‌۱، ص‌۲۳۵؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۸.</ref> و نخستین کسى است که در مکه روشنایى قرار داد و در آن شهر، خانه مربعى شکل (شبیه خانه خدا) ساخت و براى آن پنجره و دریچه‌هایى قرار داد، در حالى که پیش از وى به احترام [[کعبه]] کسى چنین کارى نمى‌کرد و براى این که خانه کعبه از دیگر بناها ممتاز باشد از ساختن خانه‌هایى شبیه آن خوددارى مى‌شد.<ref>صبح الاعشى، ج‌۱، ص‌۴۸۵؛ دانشنامه جهان اسلام، ج‌۳، ص‌۵۶۳‌.</ref>
  
درباره زندگى وى، پيش از [[اسلام]] آوردنش اطلاع چندانى در دست نيست. طبق پاره‌اى گزارش ها او ساكن [[مكه]] بوده<ref>الاستيعاب، ج‌1، ص‌235؛ الاصابه، ج‌1، ص‌408.</ref> و نخستين كسى است كه در مكه روشنايى قرار داد و در آن شهر، خانه مربعى شكل (شبيه خانه خدا) ساخت و براى آن پنجره و دريچه‌هايى قرار داد، در حالى كه پيش از وى به احترام كعبه كسى چنين كارى نمى‌كرد و براى اين كه خانه كعبه از ديگر بناها ممتاز باشد از ساختن خانه‌هايى شبيه آن خوددارى مى‌شد.<ref>صبح الاعشى، ج‌1، ص‌485؛ دانشنامه جهان اسلام، ج‌3، ص‌563‌.</ref>
+
گویا او قبل از [[اسلام]] آوردنش و پیش از [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت پیامبر اکرم]] صلى الله علیه و آله به [[مدینه]]، به همراه تنى چند از مشرکان به اعمال مسلمانان خرده مى‌گرفتند، از این‌رو برخى مفسران در [[شأن نزول]] آیاتی از [[قرآن کریم]] از بدیل نام برده اند، از جمله آیه {{متن قرآن|«لِکلّ اُمّة جَعَلنا مَنسکـًا هُم ناسِکوه فلا ینزعُنَّک فى الاَمر...»}}؛ براى هر امتى عبادتى قرار دادیم تا خدا را با آن پرستش کنند، پس نباید در این امر با تو به ستیزه برخیزند...‌ ([[سوره حج]]، ۶۷).  
  
گويا او قبل از [[اسلام]] آوردنش و پيش از هجرت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به [[مدينه]]، به همراه تنى چند از مشركان به اعمال مسلمانان خرده مى‌گرفتند، از اين‌رو برخى مفسران در ذيل آيه 67 [[سوره حج]]/22<ref>غررالتبيان، ص‌354.</ref> و نيز آيه 119 [[سوره انعام]]/6<ref>بحرالمحيط، ج‌4، ص‌631‌.</ref> از او نام برده و او را در شأن نزول اين آيات دخيل دانسته‌اند.
+
ابن‌ جماعه<ref>غرر التبیان، ص‌۳۵۴.</ref> و [[ابوحیان اندلسی|ابوحیان اندلسى]]<ref>البحر المحیط، ج‌۷، ص‌۵۳۴‌.</ref> در سبب نزول این [[آیه]] نوشته‌اند که افرادى چون بدیل‌ بن ورقاء و بشر‌ بن سفیان و... (قبل از پذیرش اسلام)، با مسلمانان به [[جدال و مراء|جدال]] پرداختند و گفتند که چرا شما آنچه را خودتان مى‌کشید، مى‌خورید و آنچه را که خدا مى‌کشد (مردار) نمى‌خورید؟ خداوند در پاسخ آنها این آیه را نازل‌ فرمود.
  
بيشتر سيره نويسان و مفسران از نقش بديل در پيمان حديبيه در سال ششم هجرت سخن گفته و نوشته‌اند كه او با شمارى از بزرگان قبيله خود و به نمايندگى از قريش به حضور پيامبر رسيدند و آن حضرت را از آمادگى قريش براى جنگ با او باخبر ساختند و نيز پس از جويا شدن از علت سفر [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله گزارش آن را به اطلاع مشركان [[مكه]] رساندند و با آن كه قريش او را به نمايندگى نزد پيامبر فرستاده بودند به سخنانش اعتماد نكرده، او را به سازش با پيامبر متهم كردند.<ref>السيرة النبويه، ج‌3، ص‌311؛ روض الجنان، ج‌17، ص‌354.</ref>
+
همچنین ابوحیان اندلسى در ذیل آیه {{متن قرآن|«...و اِنَّ کثیرًا لَیضِلّونَ بِاَهوائِهِم بِغَیرِ عِلم اِنَّ رَبَّک هُوَ اَعلَمُ بِالمُعتَدین»}} ([[سوره انعام]]، ۱۱۹) (بسیارى از مردم (دیگران را) از روى هوا و هوس و نادانى گمراه مى‌سازند و پروردگار تو تجاوزکاران را بهتر مى‌شناسد)؛ نوشته است که منظور از «و اِنَّ کثیرًا» بدیل‌ بن ورقاء (قبل از مسلمان شدن)، عمرو‌ بن لحى و برخى مشرکان بودند که از روى هوا و هوس، حرام و حلال را ـ بدون آن که از [[شریعت|شریعت]] و دینى سرچشمه گرفته باشد ـ تغییر مى‌دادند.<ref>همان، ج‌۴، ص‌۶۳۱‌.</ref>
  
گويند: رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از صلح حديبيه، ـ‌ حدود سه ماه پيش از فتح مكه ـ نامه‌اى به خط على عليه السلام براى بديل فرستاد.<ref>المغازى، ج‌2، ص‌749.</ref> در اين نامه جمله «كريم‌ترين اهل تهامه نزد من شماييد» نشان دهنده مقام بديل و خزاعه نزد پيامبر صلى الله عليه و آله است.<ref>اسدالغابه، ج‌1، ص‌360؛ المغازى، ج‌2، ص‌750.</ref> نوشته‌اند كه بديل اين نامه را به فرزندش مسلم سپرد و گفت: مادام كه اين نامه با شماست خير و بركت با شما خواهد بود.<ref>اسدالغابه، ج‌1، ص‌360؛ قاموس الرجال، ج‌2، ص‌255؛ الاصابه، ج‌1، ص‌410.</ref>
+
== اسلام آوردن بدیل ==
 +
در مورد زمان [[اسلام]] آوردن بدیل بن ورقاء، سیره‌نویسان بر یک رأى نیستند؛ برخی آن را به هنگام [[فتح مکه]] در مَرُّالظَهْران نوشته‌اند و از او به عنوان یکى از بزرگ مسلمانان فتح مکه نام برده‌اند.<ref>الاستیعاب، ج۱، ص۲۳۵؛ اسدالغابه، ج۱، ص‌۳۶۰.</ref>
  
قبيله بديل (خزاعه) پس از صلح حديبيه، همپيمان پيامبر صلى الله عليه و آله بودند و مطابق گزارش هايى همه افراد اين قبيله، اعم از مشرك و مسلمان، رازدار و امين سرّ پيامبر و هواخواه آن حضرت بودند و آنچه در [[مكه]] مى‌گذشت از پيامبر مخفى نمى‌كردند.<ref>السيرة‌النبويه، ج3، ص312؛ المغازى، ج2، ص593.</ref>
+
گزارش هایى دیگر حاکى از آن است که اسلام او پیش از فتح مکه بوده است و مؤید آن نیز، تمایل و علاقه بدیل به پیامبر و همپیمانى [[قبیله خزاعه]] با مسلمانان<ref>السیرة‌النبویه، ج‌۴، ص‌۳۹۰.</ref> و از همه مهم‌تر، این گزارش دانسته شده که پس از [[صلح حدیبیه]]، از قبیله خزاعه کسى نمانده بود که مسلمان نشود و پیامبر را تصدیق نکند.<ref>المغازى، ج‌۲، ص‌۷۴۹.</ref>
  
گفته شده: وى پس از همدستى قريش با بنى‌بكر بر ضدّ خزاعه و نقض صلحنامه حديبيه از سوى قريش، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله به [[مدينه]] آمد و آن حضرت را از اقدام آنها باخبر ساخت. حضرت در پاسخ وى پيش‌بينى فرمود: ابوسفيان بزودى براى تجديد پيمان حديبيه به مدينه خواهد آمد؛ ولى بدون نتيجه باز خواهد گشت.<ref>السيرة‌النبويه، ج‌4، ص‌395؛ تفسير قرطبى، ج‌8‌، ص‌42‌ـ‌43.</ref>
+
بیشتر سیره نویسان و مفسران از نقش بدیل در پیمان حدیبیه در سال ششم هجرت سخن گفته و نوشته‌اند که او با شمارى از بزرگان قبیله خود و به نمایندگى از [[قریش]] به حضور پیامبر رسیدند و آن حضرت را از آمادگى قریش براى جنگ با او باخبر ساختند و نیز پس از جویا شدن از علت سفر [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله، گزارش آن را به اطلاع مشرکان [[مکه]] رساندند و با آن که قریش او را به نمایندگى نزد پیامبر فرستاده بودند به سخنانش اعتماد نکرده، او را به سازش با پیامبر متهم کردند.<ref>السیرة النبویه، ج‌۳، ص‌۳۱۱؛ روض الجنان، ج‌۱۷، ص‌۳۵۴.</ref>
  
راجع به زمان اسلام آوردن بديل، سيره‌نويسان بر يك رأى نيستند؛ قول مشهور آن را به هنگام [[فتح مكه]] در مَرُّالظَهْران نوشته‌اند و از او به عنوان يكى از بزرگ مسلمانان فتح مكه نام برده‌اند.<ref>الاستيعاب، ج1، ص235؛ اسدالغابه، ج1، ص‌360.</ref>
+
گویند: رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از صلح حدیبیه، ـ‌ حدود سه ماه پیش از [[فتح مکه]] ـ نامه‌اى به خط [[حضرت على]] علیه السلام براى بدیل فرستاد.<ref>المغازى، ج‌۲، ص‌۷۴۹.</ref> در این نامه جمله «کریم‌ترین اهل [[تهامه]] نزد من شمایید» نشان دهنده مقام بدیل و [[خزاعه]] نزد پیامبر صلى الله علیه و آله است.<ref>اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۶۰؛ المغازى، ج‌۲، ص‌۷۵۰.</ref> نوشته‌اند که بدیل این نامه را به فرزندش مسلم سپرد و گفت: مادام که این نامه با شماست خیر و برکت با شما خواهد بود.<ref>اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۶۰؛ قاموس الرجال، ج‌۲، ص‌۲۵۵؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۱۰.</ref>
  
گزارش هايى ديگر حاكى از آن است كه اسلام او پيش از فتح مكه بوده است و مؤيد آن نيز، تمايل و علاقه بديل به پيامبر و همپيمانى قبيله خزاعه با مسلمانان<ref>السيرة‌النبويه، ج‌4، ص‌390.</ref> و از همه مهم‌تر اين گزارش دانسته شده كه پس از صلح حديبيه، از قبيله خزاعه كسى نمانده بود كه مسلمان نشود و پيامبر را تصديق نكند.<ref>المغازى، ج‌2، ص‌749.</ref>
+
قبیله بدیل (خزاعه) پس از صلح حدیبیه، همپیمان پیامبر صلى الله علیه و آله بودند و مطابق گزارش هایى، همه افراد این قبیله، اعم از مشرک و مسلمان، رازدار و امین سرّ پیامبر و هواخواه آن حضرت بودند و آنچه در [[مکه]] مى‌گذشت از پیامبر مخفى نمى‌کردند.<ref>السیرة‌النبویه، ج۳، ص۳۱۲؛ المغازى، ج۲، ص۵۹۳.</ref>
  
هنگام [[فتح مكه]] و پس از آن كه عباس عموى پيامبر، بديل را (از اين‌رو كه جد سوم رسول خدا صلى الله عليه و آله عبدمناف از قبيله خزاعه بود) به عنوان دايى رسول خدا معرفى كرد<ref>قاموس الرجال، ج‌2، ص‌255‌ـ‌256.</ref> حضرت از سنّ بديل پرسيد. او گفت: 97 سال دارد و پيامبر او را دعا كرد.<ref>الاصابه، ج‌1، ص‌409؛ قاموس الرجال، ج‌2، ص‌255.</ref> طبق پاره‌اى از گزارش ها، در فتح مكه خانه بديل و مولايش رافع از مكان هاى امنى بود كه قريش به دستور پيامبر مى‌توانستند به آنجا پناهنده شوند.<ref>الاستيعاب، ج‌1، ص‌235؛ الاصابه، ج‌1، ص‌409.</ref>
+
گفته شده: وى پس از همدستى قریش با بنى‌بکر بر ضدّ خزاعه و نقض صلحنامه حدیبیه از سوى قریش، نزد پیامبر صلى الله علیه و آله به [[مدینه]] آمد و آن حضرت را از اقدام آنها باخبر ساخت. حضرت در پاسخ وى پیش‌بینى فرمود: [[ابوسفیان]] بزودى براى تجدید پیمان حدیبیه به مدینه خواهد آمد؛ ولى بدون نتیجه باز خواهد گشت.<ref>السیرة‌النبویه، ج‌۴، ص‌۳۹۵؛ تفسیر قرطبى، ج‌۸‌، ص‌۴۲‌ـ‌۴۳.</ref>
  
بديل پس از اسلام آوردن در غزوه‌هاى حنين، طائف و تبوك شركت داشت. در غزوه حُنَيْن، پيامبر او را پاسدار غنايم و اسيران كرد.<ref> الطبقات، ج‌4، ص‌220 - 221؛ اسدالغابه، ج‌1، ص‌361.</ref> در غزوه تبوك نيز مأموريت يافت تا بنى‌كعب را براى جنگ با روميان بسيج كند؛<ref>الطبقات، ج‌4، ص‌221.</ref> همچنين گزارش شده كه وى در حجة‌الوداع سوار بر شتر اعلان مى‌كرده كه پيامبر به او مأموريت داده تا مردم را از روزه گرفتن در ايام‌ تَشْريق (سه روز بعد از عيد قربان) بازدارد.<ref>الاصابة، ج‌1، ص‌409.</ref>
+
هنگام فتح مکه و پس از آن که [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] عموى پیامبر، بدیل را (از این‌رو که جد سوم رسول خدا صلى الله علیه و آله - [[عبدمناف]] - از قبیله خزاعه بود) به عنوان دایى رسول خدا معرفى کرد،<ref>قاموس الرجال، ج‌۲، ص‌۲۵۵‌ـ‌۲۵۶.</ref> آن حضرت از سنّ بدیل پرسید؛ او گفت: ۹۷ سال دارد و پیامبر او را [[دعا]] کرد.<ref>الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۹؛ قاموس الرجال، ج‌۲، ص‌۲۵۵.</ref> طبق پاره‌اى از گزارش ها، در فتح مکه خانه بدیل و مولایش رافع از مکان هاى امنى بود که قریش به دستور پیامبر مى‌توانستند به آنجا پناهنده شوند.<ref>الاستیعاب، ج‌۱، ص‌۲۳۵؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۹.</ref>
  
درباره مرگ بديل، نظرها همسان نيست؛ بيشتر سيره نويسان، وفات او را پيش از رحلت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ذكر كرده<ref> اسدالغابه، ج‌1، ص‌360‌ـ‌361؛ الاصابه، ج‌1، ص‌408.</ref> و عمر او را حدود 100‌ سال تخمين زده‌اند.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ج‌3، ص‌564‌.</ref>
+
بدیل پس از اسلام آوردن در غزوه‌هاى [[غزوه حنین|حنین]]، [[غزوه طائف|طائف]] و [[تبوک]] شرکت داشت. در [[غزوه]] حُنَین، پیامبر او را پاسدار غنایم و اسیران کرد.<ref> الطبقات، ج‌۴، ص‌۲۲۰ - ۲۲۱؛ اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۶۱.</ref> در غزوه تبوک نیز مأموریت یافت تا بنى‌کعب را براى جنگ با رومیان بسیج کند؛<ref>الطبقات، ج‌۴، ص‌۲۲۱.</ref> همچنین گزارش شده که وى در [[حجة الوداع|حجة‌الوداع]] سوار بر شتر اعلان مى‌کرده که پیامبر به او مأموریت داده تا مردم را از [[روزه]] گرفتن در [[ایام تشریق|ایام‌ تَشْریق]] (سه روز بعد از [[عید قربان]]) بازدارد.<ref>الاصابة، ج‌۱، ص‌۴۰۹.</ref>
  
گويند: فرزندان بديل از ياران نزديك اميرمؤمنان، على عليه السلام بودند و دو يا سه تن از آنان در [[جنگ صفین]] در ركاب آن حضرت به شهادت رسيدند.<ref>رجال‌الطوسى، ص‌70؛ معجم رجال الحديث، ج‌10، ص‌340.</ref> عبدالله يكى از پسران وى با كوششى چشمگير مى‌جنگيد و حتى هنگام شهادت، پيشنهادى داد كه فرداى آن روز به پيروزى سپاه امام انجاميد.<ref>معجم رجال الحديث، ج‌9، ص‌313؛ ج‌10، ص‌119.</ref> عبدالرحمن نيز از نخستين شهيدان صفين بود؛<ref>قاموس الرجال، ج‌6‌، ص‌95.</ref> همچنين رافع‌ بن بديل كه پيش از پدرش اسلام آورد و در فاجعه بئر مَعُونَه (در‌ سال‌ چهارم هجرت) به شهادت رسيد.<ref>الطبقات، ج‌4، ص‌220؛ جمهرة انساب العرب، ص‌239.</ref>
+
بدیل از راویان [[حدیث]] پیامبر صلى الله علیه و آله بود و کسانى چون پسرش سلمه و حبیبه دختر شُرَیق از او روایت کرده‌اند.<ref>الاستیعاب، ج‌۱، ص‌۱۵۰؛ ج‌۴، ص‌۲۲۱.</ref>  
  
گفته شده: پسر ديگر بديل، به نام عمرو نيز در قيام بر ضد عثمان، نقش داشته است.<ref>جمهرة انساب العرب، ص‌239.</ref> شايد، به سبب نقش فرزندان بديل در جنگ صفين و نيز انتساب افرادى همچون ابوالفتوح رازى<ref>روض الجنان، ج‌17، ص‌354.</ref> و دعبل خزاعى به خاندان بديل باشد كه برخى دانشمندان، خاندان بديل را به تشيع نسبت داده‌اند.<ref>اعيان‌الشيعه، ج‌3، ص550‌.</ref> بديل از راويان حديث پيامبر صلى الله عليه و آله بود و كسانى چون پسرش سلمه و حبيبه دختر شُرَيْق از او روايت كرده‌اند.<ref>الاستيعاب، ج‌1، ص‌150؛ ج‌4، ص‌221.</ref>
+
درباره [[مرگ]] بدیل، نظرها همسان نیست؛ بیشتر سیره نویسان، وفات او را پیش از [[رحلت پیامبر اسلام|رحلت پیامبر اکرم]] صلى الله علیه و آله ذکر کرده<ref> اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۶۰‌ـ‌۳۶۱؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۸.</ref> و عمر او را حدود ۱۰۰‌ سال تخمین زده‌اند.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ج‌۳، ص‌۵۶۴‌.</ref>
  
==بديل‌ بن ورقاء در شأن نزول==
+
== فرزندان بدیل ==
 +
گویند: فرزندان بدیل از یاران نزدیک [[امام علی علیه السلام|امیرمؤمنان على]] علیه السلام بودند و دو یا سه تن از آنان در [[جنگ صفین]] در رکاب آن حضرت به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسیدند.<ref>رجال‌الطوسى، ص‌۷۰؛ معجم رجال الحدیث، ج‌۱۰، ص‌۳۴۰.</ref> [[عبدالله بن بدیل]] یکى از پسران وى با کوششى چشمگیر مى‌جنگید و حتى هنگام شهادت، پیشنهادى داد که فرداى آن روز به پیروزى سپاه امام انجامید.<ref>معجم رجال الحدیث، ج‌۹، ص‌۳۱۳؛ ج‌۱۰، ص‌۱۱۹.</ref> عبدالرحمن نیز از نخستین شهیدان صفین بود؛<ref>قاموس الرجال، ج‌۶‌، ص‌۹۵.</ref> همچنین رافع‌ بن بدیل که پیش از پدرش اسلام آورد و در فاجعه [[معونه (بئر معونه)|بئر مَعُونَه]] (در‌ سال‌ چهارم هجرت) به شهادت رسید.<ref>الطبقات، ج‌۴، ص‌۲۲۰؛ جمهرة انساب العرب، ص‌۲۳۹.</ref>
  
# {{متن قرآن|«لِكلّ اُمّة جَعَلنا مَنسكـًا هُم ناسِكُوه فلا ينزعُنَّكَ فى الاَمر...»}} براى هر امتى عبادتى قرار داديم تا خدا را با آن پرستش كنند، پس نبايد در اين امر با تو به ستيزه برخيزند...‌ ([[سوره حج]]/22،67) ابن‌جماعه<ref>غررالتبيان، ص‌354.</ref> و ابوحيان اندلسى<ref>البحر المحيط، ج‌7، ص‌534‌.</ref> در سبب نزول اين آيه چنين نوشته‌اند كه افرادى چون بديل‌ بن ورقاء و بشر‌ بن سفيان (قبل از پذيرش اسلام) و... با مسلمانان به جدال پرداختند و گفتند كه چرا شما آنچه را خودتان مى‌كُشيد، مى‌خوريد و آنچه را كه خدا مى‌كُشد (مردار) نمى‌خوريد؟ خداوند در پاسخ آنها اين آيه را نازل‌ فرمود.
+
گفته شده: پسر دیگر بدیل، به نام عمرو نیز در قیام بر ضد [[عثمان]]، نقش داشته است.<ref>جمهرة انساب العرب، ص‌۲۳۹.</ref> شاید، به سبب نقش فرزندان بدیل در جنگ صفین و نیز انتساب افرادى همچون [[ابوالفتوح رازی|ابوالفتوح رازى]]<ref>روض الجنان، ج‌۱۷، ص‌۳۵۴.</ref> و [[دعبل خزاعی|دعبل خزاعى]] به خاندان بدیل باشد که برخى دانشمندان، خاندان بدیل را به [[تشیع]] نسبت داده‌اند.<ref>اعیان‌الشیعه، ج‌۳، ص۵۵۰‌.</ref>  
# {{متن قرآن|«...و اِنَّ كَثيرًا لَيُضِلّونَ بِاَهوائِهِم بِغَيرِ عِلم اِنَّ رَبَّكَ هُوَ اَعلَمُ بِالمُعتَدين»}} بسيارى از مردم (ديگران را) از روى هوا و هوس و نادانى گمراه مى‌سازند و پروردگار تو تجاوزكاران را بهتر مى‌شناسد. ([[سوره انعام]]/6‌،119) ابوحيان اندلسى در ذيل اين آيه نوشته است كه منظور از «و اِنَّ كثيرًا» بديل‌ بن ورقاء (قبل از مسلمان شدن)، عمرو‌ بن لحى و برخى مشركان بودند كه از روى هوا و هوس، حرام و حلال را ـ بدون آن كه از شريعت و دينى سرچشمه گرفته باشد ـ تغيير مى‌دادند.<ref>همان، ج‌4، ص‌631‌.</ref>
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
سيد محمود سامانى، دائرة المعارف قرآن کریم، ج5، ص429-433.
+
 
 +
* دائرةالمعارف قرآن کریم، سید محمود سامانى، ج۵، ص۴۲۹-۴۳۳.
  
 
[[رده: اصحاب پیامبر]]
 
[[رده: اصحاب پیامبر]]
 
[[رده: شخصیت‌های شان نزول آیات قرآن]]
 
[[رده: شخصیت‌های شان نزول آیات قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۰۲

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


«بُدَیل بن وَرقاء» از بزرگان قبیله خُزاعه و از صحابه پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله بود که از چهره‌هاى مؤثر در تاریخ اسلام دانسته شده است.[۱] او قبل از اسلام آوردن، به همراه برخی از مشرکان به اعمال مسلمانان خرده مى‌گرفتند، اما پیش از فتح مکه مسلمان شد و در برخی غزوات پیامبر نیز شرکت کرد. «عبدالله بن بدیل» یکی از فرزندان اوست که در جنگ صفین در رکاب حضرت على علیه‌السلام به شهادت رسید.

بدیل پیش از اسلام

درباره زندگى بدیل بن ورقاء، پیش از اسلام آوردنش اطلاع چندانى در دست نیست. طبق پاره‌اى گزارش ها او ساکن مکه بوده[۲] و نخستین کسى است که در مکه روشنایى قرار داد و در آن شهر، خانه مربعى شکل (شبیه خانه خدا) ساخت و براى آن پنجره و دریچه‌هایى قرار داد، در حالى که پیش از وى به احترام کعبه کسى چنین کارى نمى‌کرد و براى این که خانه کعبه از دیگر بناها ممتاز باشد از ساختن خانه‌هایى شبیه آن خوددارى مى‌شد.[۳]

گویا او قبل از اسلام آوردنش و پیش از هجرت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به مدینه، به همراه تنى چند از مشرکان به اعمال مسلمانان خرده مى‌گرفتند، از این‌رو برخى مفسران در شأن نزول آیاتی از قرآن کریم از بدیل نام برده اند، از جمله آیه «لِکلّ اُمّة جَعَلنا مَنسکـًا هُم ناسِکوه فلا ینزعُنَّک فى الاَمر...»؛ براى هر امتى عبادتى قرار دادیم تا خدا را با آن پرستش کنند، پس نباید در این امر با تو به ستیزه برخیزند...‌ (سوره حج، ۶۷).

ابن‌ جماعه[۴] و ابوحیان اندلسى[۵] در سبب نزول این آیه نوشته‌اند که افرادى چون بدیل‌ بن ورقاء و بشر‌ بن سفیان و... (قبل از پذیرش اسلام)، با مسلمانان به جدال پرداختند و گفتند که چرا شما آنچه را خودتان مى‌کشید، مى‌خورید و آنچه را که خدا مى‌کشد (مردار) نمى‌خورید؟ خداوند در پاسخ آنها این آیه را نازل‌ فرمود.

همچنین ابوحیان اندلسى در ذیل آیه «...و اِنَّ کثیرًا لَیضِلّونَ بِاَهوائِهِم بِغَیرِ عِلم اِنَّ رَبَّک هُوَ اَعلَمُ بِالمُعتَدین» (سوره انعام، ۱۱۹) (بسیارى از مردم (دیگران را) از روى هوا و هوس و نادانى گمراه مى‌سازند و پروردگار تو تجاوزکاران را بهتر مى‌شناسد)؛ نوشته است که منظور از «و اِنَّ کثیرًا» بدیل‌ بن ورقاء (قبل از مسلمان شدن)، عمرو‌ بن لحى و برخى مشرکان بودند که از روى هوا و هوس، حرام و حلال را ـ بدون آن که از شریعت و دینى سرچشمه گرفته باشد ـ تغییر مى‌دادند.[۶]

اسلام آوردن بدیل

در مورد زمان اسلام آوردن بدیل بن ورقاء، سیره‌نویسان بر یک رأى نیستند؛ برخی آن را به هنگام فتح مکه در مَرُّالظَهْران نوشته‌اند و از او به عنوان یکى از بزرگ مسلمانان فتح مکه نام برده‌اند.[۷]

گزارش هایى دیگر حاکى از آن است که اسلام او پیش از فتح مکه بوده است و مؤید آن نیز، تمایل و علاقه بدیل به پیامبر و همپیمانى قبیله خزاعه با مسلمانان[۸] و از همه مهم‌تر، این گزارش دانسته شده که پس از صلح حدیبیه، از قبیله خزاعه کسى نمانده بود که مسلمان نشود و پیامبر را تصدیق نکند.[۹]

بیشتر سیره نویسان و مفسران از نقش بدیل در پیمان حدیبیه در سال ششم هجرت سخن گفته و نوشته‌اند که او با شمارى از بزرگان قبیله خود و به نمایندگى از قریش به حضور پیامبر رسیدند و آن حضرت را از آمادگى قریش براى جنگ با او باخبر ساختند و نیز پس از جویا شدن از علت سفر رسول خدا صلی الله علیه و آله، گزارش آن را به اطلاع مشرکان مکه رساندند و با آن که قریش او را به نمایندگى نزد پیامبر فرستاده بودند به سخنانش اعتماد نکرده، او را به سازش با پیامبر متهم کردند.[۱۰]

گویند: رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از صلح حدیبیه، ـ‌ حدود سه ماه پیش از فتح مکه ـ نامه‌اى به خط حضرت على علیه السلام براى بدیل فرستاد.[۱۱] در این نامه جمله «کریم‌ترین اهل تهامه نزد من شمایید» نشان دهنده مقام بدیل و خزاعه نزد پیامبر صلى الله علیه و آله است.[۱۲] نوشته‌اند که بدیل این نامه را به فرزندش مسلم سپرد و گفت: مادام که این نامه با شماست خیر و برکت با شما خواهد بود.[۱۳]

قبیله بدیل (خزاعه) پس از صلح حدیبیه، همپیمان پیامبر صلى الله علیه و آله بودند و مطابق گزارش هایى، همه افراد این قبیله، اعم از مشرک و مسلمان، رازدار و امین سرّ پیامبر و هواخواه آن حضرت بودند و آنچه در مکه مى‌گذشت از پیامبر مخفى نمى‌کردند.[۱۴]

گفته شده: وى پس از همدستى قریش با بنى‌بکر بر ضدّ خزاعه و نقض صلحنامه حدیبیه از سوى قریش، نزد پیامبر صلى الله علیه و آله به مدینه آمد و آن حضرت را از اقدام آنها باخبر ساخت. حضرت در پاسخ وى پیش‌بینى فرمود: ابوسفیان بزودى براى تجدید پیمان حدیبیه به مدینه خواهد آمد؛ ولى بدون نتیجه باز خواهد گشت.[۱۵]

هنگام فتح مکه و پس از آن که عباس عموى پیامبر، بدیل را (از این‌رو که جد سوم رسول خدا صلى الله علیه و آله - عبدمناف - از قبیله خزاعه بود) به عنوان دایى رسول خدا معرفى کرد،[۱۶] آن حضرت از سنّ بدیل پرسید؛ او گفت: ۹۷ سال دارد و پیامبر او را دعا کرد.[۱۷] طبق پاره‌اى از گزارش ها، در فتح مکه خانه بدیل و مولایش رافع از مکان هاى امنى بود که قریش به دستور پیامبر مى‌توانستند به آنجا پناهنده شوند.[۱۸]

بدیل پس از اسلام آوردن در غزوه‌هاى حنین، طائف و تبوک شرکت داشت. در غزوه حُنَین، پیامبر او را پاسدار غنایم و اسیران کرد.[۱۹] در غزوه تبوک نیز مأموریت یافت تا بنى‌کعب را براى جنگ با رومیان بسیج کند؛[۲۰] همچنین گزارش شده که وى در حجة‌الوداع سوار بر شتر اعلان مى‌کرده که پیامبر به او مأموریت داده تا مردم را از روزه گرفتن در ایام‌ تَشْریق (سه روز بعد از عید قربان) بازدارد.[۲۱]

بدیل از راویان حدیث پیامبر صلى الله علیه و آله بود و کسانى چون پسرش سلمه و حبیبه دختر شُرَیق از او روایت کرده‌اند.[۲۲]

درباره مرگ بدیل، نظرها همسان نیست؛ بیشتر سیره نویسان، وفات او را پیش از رحلت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله ذکر کرده[۲۳] و عمر او را حدود ۱۰۰‌ سال تخمین زده‌اند.[۲۴]

فرزندان بدیل

گویند: فرزندان بدیل از یاران نزدیک امیرمؤمنان على علیه السلام بودند و دو یا سه تن از آنان در جنگ صفین در رکاب آن حضرت به شهادت رسیدند.[۲۵] عبدالله بن بدیل یکى از پسران وى با کوششى چشمگیر مى‌جنگید و حتى هنگام شهادت، پیشنهادى داد که فرداى آن روز به پیروزى سپاه امام انجامید.[۲۶] عبدالرحمن نیز از نخستین شهیدان صفین بود؛[۲۷] همچنین رافع‌ بن بدیل که پیش از پدرش اسلام آورد و در فاجعه بئر مَعُونَه (در‌ سال‌ چهارم هجرت) به شهادت رسید.[۲۸]

گفته شده: پسر دیگر بدیل، به نام عمرو نیز در قیام بر ضد عثمان، نقش داشته است.[۲۹] شاید، به سبب نقش فرزندان بدیل در جنگ صفین و نیز انتساب افرادى همچون ابوالفتوح رازى[۳۰] و دعبل خزاعى به خاندان بدیل باشد که برخى دانشمندان، خاندان بدیل را به تشیع نسبت داده‌اند.[۳۱]

پانویس

  1. جمهرة انساب‌العرب، ج‌۱، ص‌۲۳۹.
  2. الاستیعاب، ج‌۱، ص‌۲۳۵؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۸.
  3. صبح الاعشى، ج‌۱، ص‌۴۸۵؛ دانشنامه جهان اسلام، ج‌۳، ص‌۵۶۳‌.
  4. غرر التبیان، ص‌۳۵۴.
  5. البحر المحیط، ج‌۷، ص‌۵۳۴‌.
  6. همان، ج‌۴، ص‌۶۳۱‌.
  7. الاستیعاب، ج۱، ص۲۳۵؛ اسدالغابه، ج۱، ص‌۳۶۰.
  8. السیرة‌النبویه، ج‌۴، ص‌۳۹۰.
  9. المغازى، ج‌۲، ص‌۷۴۹.
  10. السیرة النبویه، ج‌۳، ص‌۳۱۱؛ روض الجنان، ج‌۱۷، ص‌۳۵۴.
  11. المغازى، ج‌۲، ص‌۷۴۹.
  12. اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۶۰؛ المغازى، ج‌۲، ص‌۷۵۰.
  13. اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۶۰؛ قاموس الرجال، ج‌۲، ص‌۲۵۵؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۱۰.
  14. السیرة‌النبویه، ج۳، ص۳۱۲؛ المغازى، ج۲، ص۵۹۳.
  15. السیرة‌النبویه، ج‌۴، ص‌۳۹۵؛ تفسیر قرطبى، ج‌۸‌، ص‌۴۲‌ـ‌۴۳.
  16. قاموس الرجال، ج‌۲، ص‌۲۵۵‌ـ‌۲۵۶.
  17. الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۹؛ قاموس الرجال، ج‌۲، ص‌۲۵۵.
  18. الاستیعاب، ج‌۱، ص‌۲۳۵؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۹.
  19. الطبقات، ج‌۴، ص‌۲۲۰ - ۲۲۱؛ اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۶۱.
  20. الطبقات، ج‌۴، ص‌۲۲۱.
  21. الاصابة، ج‌۱، ص‌۴۰۹.
  22. الاستیعاب، ج‌۱، ص‌۱۵۰؛ ج‌۴، ص‌۲۲۱.
  23. اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۶۰‌ـ‌۳۶۱؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۸.
  24. دانشنامه جهان اسلام، ج‌۳، ص‌۵۶۴‌.
  25. رجال‌الطوسى، ص‌۷۰؛ معجم رجال الحدیث، ج‌۱۰، ص‌۳۴۰.
  26. معجم رجال الحدیث، ج‌۹، ص‌۳۱۳؛ ج‌۱۰، ص‌۱۱۹.
  27. قاموس الرجال، ج‌۶‌، ص‌۹۵.
  28. الطبقات، ج‌۴، ص‌۲۲۰؛ جمهرة انساب العرب، ص‌۲۳۹.
  29. جمهرة انساب العرب، ص‌۲۳۹.
  30. روض الجنان، ج‌۱۷، ص‌۳۵۴.
  31. اعیان‌الشیعه، ج‌۳، ص۵۵۰‌.

منابع

  • دائرةالمعارف قرآن کریم، سید محمود سامانى، ج۵، ص۴۲۹-۴۳۳.