مصباح کفعمی (کتاب)
 | |
| نویسنده | تقی الدین ابراهیم كفعمی |
| موضوع | ادعیه و زیارات |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
«جُنّة الأمان الواقیة و جَنّة الإیمان الباقیة» معروف به «مصباح الکفعمی»، تألیف ابراهیم بن على کفعمى (م، ۹۰۵ هجرى) در موضوع ادعیه و زیارات مى‌باشد. کتاب مصباح بعد از اثر دیگر کفعمی «البلد الأمین» نوشته شده و در حقیقت منتخب و خلاصه‌اى از آن است.
مؤلف
تقی‌الدین ابراهیم بن علی عاملی کَفعَمی (۸۴۰-۹۰۵ ق)، از محدثان و عالمان بزرگ شیعه در قرن نهم هجری است. وی در جبل عامل لبنان می‌زیسته و نسبش به حارث همدانی می‌رسد.
شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه، محدث نوری در مستدرک الوسائل و علامه مجلسی در بحارالانوار، ده‌ها روایت در موضوعات مختلف علوم اسلامی، از محدث کفعمی نقل کرده‌اند.
ابراهیم کفعمی در علوم و زمینه های مختلف چون عرفان، تفسیر، ادبیات، شعر، تاریخ، ادعیه و زیارات، تألیفات متعددی دارد. «البلد الامین» و «جُنة الأمان الواقیة و جَنة الإیمان الباقیة» از مشهورترین آثار اوست.
ارزش کتاب
کتاب مصباح به خاطر مقبولیت عام و توجه گسترده به آن، بارها از آن استنساخ شده است به طورى که در همان قرون اولیۀ تألیف کتاب، سرزمین‌هاى اسلامى را فرا گرفت.
کفعمى در مقدمۀ کتاب مى‌گوید: «کتاب مصباح را از کتاب‌هاى مورد اعتمادى جمع‌آورى کردم که باید به ریسمان محکم آنها چنگ زده شود و آن را به گونه‌اى مرتب کردم که خوانندۀ آن را به بالاترین درجات وصول به حضرت حق برساند.»
نکتۀ دیگر در ارزش کتاب این است که نام مصباح بر دو کتاب اطلاق مى‌شود:
- مصباح المتهجد، نوشتۀ شیخ طوسى که به مصباح کبیر هم معروف است.
- مصباح کفعمى، (کتاب حاضر).
مصباح کبیر شیخ طوسى کتابى بود با مقبولیت بسیار بالا و در اکثر خانه‌های مسلمین نسخه‌اى از آن یافت مى‌شد. با آمدن مصباح کفعمى، معروف است که «مصباح المتهجد» شیخ طوسى نسخ شد و جاى خود را به «مصباح کفعمى» داد.
محتوای کتاب
مصباح کفعمی داراى ۵۰ فصل است که ابتداى آن احکام وصیت و طهارت و مقدمات نماز است و با ذکر نمازهاى واجب و مستحب و تعقیبات نماز وارد بحث ادعیه شده است.
اعمال شب و روز و ادعیۀ مختلف، هر یک در فصل‌هاى جداگانه‌اى ذکر شده است. از فصل ۴۱ بحث زیارات شروع شده و پس از آن ایام سال را با ذکر ولادت‌ها و شهادت‌هاى ائمه اطهار علیهم‌السلام بیان کرده است. سپس اعمال ماه‌هاى رجب تا ذى الحجه را آورده و در پایان کتاب نیز به عنوان خاتمه، آداب دعا را برشمرده که شامل عوامل استجابت دعا و شرایط دعا کننده و کیفیت دعا و مقدمات و شرایط آن است.
نویسنده در پایان کتاب اسامى منابع خود را ذکر کرده که تعداد آنها به ۲۳۸ عنوان مى‌رسد. این کتاب‌ها شامل موضوعات دعا، تفسیر، فقه و زیارات مى‌شود.
تلخیص، ترجمه و حاشیه کتاب
کتاب «مصباح» توسط برخی عالمان خلاصه شده است:
- الجنة الواقیة، نوشتۀ کفعمى، که به علت پر حجم بودن کتاب، مؤلف پس از انتشار آن تصمیم به خلاصه کردن آن گرفت و آن را در ۴۰ باب تنظیم کرد.
- الأنوار المقتبسة من المصباح.
- ضیاء الثقلین، نوشتۀ میرزا حاتم نظّام ملکى؛ ایشان علاوه بر منتخب ادعیۀ مصباح، بسیارى از مسائل احکام را اضافه کرده و ادعیه‌اى هم از مصباح المتهجد شیخ طوسى آورده است. در حواشى کتاب نیز تعلیقه‌هایى دارد که با عنوان «منه سلّمه الله» ذکر شده است.
همچنین کتاب مصباح داراى ترجمه‌هاى متعددى است مانند:
- ترجمۀ مصباح، از قاضى جمال‌الدین بن فتح‌الله شیرازى ساکن هند.
- راحة الأرواح، از سید محمدحسین خان موسوى جزائرى.
- ترجمۀ مصباح، از سید محمدرضا حسینى.
- مونس العابدین، یا نیک بختیه، که توسط میرزا محمود بن على ترجمه شده است.
- مصباح الجنان و مفتاح الجنان، از شرف‌الدین بیرمى لارى که علاوه بر ترجمۀ کتاب بر آن مقدمه و خاتمه‌اى نوشته و آن را همراه با تلخیص و تهذیب منتشر نموده است.
دو حاشیه زیر را نیز می توان در ارتباط با این اثر نام برد:
- حاشیه بر مصباح، نوشتۀ کفعمى. که مهم‌ترین حاشیه‌اى است که توسط خود مؤلف بر کتاب مصباح نوشته شده است. این حاشیه حجمى برابر با اصل کتاب دارد و بعضى از آنها را در حواشى صفحات کتاب آورده‌اند.
- الحاشیة على جنة الأمان، نوشتۀ احمد بن محمد بن على قیومى مصرى.
منابع
- نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
