محراب
«محراب» شریف‌ترین جای معابد در ادیان الهی است. در اسلام، محراب محلی در مسجد است که امام جماعت در آن می‌ایستد؛ گرچه وجود محراب در همه مساجد لازم نیست.
معنای محراب
برخی بر این باورند که ریشه «محراب» از فعل «حرب» به معنی «جنگیدن» است و بنابراین محراب هم به معنی «میدان جنگ» است و اشاره به «محل جنگیدن با شیطان» دارد. شریف‌ترین محل نشستن و صدر مجلس را هم محراب می‌گویند.
گفته شده که در آیین مهرپرستی، «مهرابه» محل پرستش و راز و نیاز بوده است و در خانه‌های قدیمی قسمتی فرورفته در شبستان‌ها بود که به آن «مهرابه» می‌گفتند و در طول زمان و استعمال زیاد مهرابه به محراب تبدیل شد.
این واژه پیش از اسلام نیز برای اشاره به نوعی بنا به کار می‌رفته است. این کلمه در عرب عصر جاهلیت نیز معروف بوده، چنانکه از عدی بی زید، شعری مشتمل بر این لفظ منقول است:
کدمی العاج فی المحاریب أو کالنو * رِ من الارض زهره مستطیر
عدی پیش از اسلام درگذشت و مراد وی از محراب، آن جای بتخانه است که در آن مجسمه عاج می گذاشتند.
محراب در عبادتگاه ادیان
در دین یهود و مسیحیت و اسلام، معبد و محراب از جایگاه خاصی برخوردار است و یکی از جلوه گاه‌های معماری آیینی در مذهب یهود و نصاری و مسلمانان، محراب معابد می باشد. در قرآن آمده است: «كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا» (سوره آل عمران/ ۳۲).
گفته شد که محراب در تعابیر اهل معنا محل حرب با شیطان و نفس اماره را گویند. به همین دلیل در مذهب شیعه آن‌را گود می‌سازند؛ تا از بروز غرور در نفس امام جماعت جلوگیری کند. البته از منظر فقهی، گودی محراب به این خاطر است که مکان ایستادن امام باید از محل ایستادن مأمومین بالاتر نبوده و حداقل مساوی باشد؛ لذا در مسجد باید کف محراب عبادت از محل ایستادن مأموم پائین‌تر باشد.
همچنین گفته شده که گودی محراب تداعی کننده سنگر مجاهدین و مبارزین در جبهه‌های جنگ است و این خود به امام جماعت این معنا را القاء می‌کند که در چه جایگاه خطیری قرار داشته و وظیفه دفاع از حقانیت دین را بر عهده دارد و باید متوجه باشد که در سنگر تبیین معارف دین و احکام اسلام و قرآن ایستاده است.
در مسجدها محراب در سمت قبله قرار دارد، و طرز قرار گرفتن محراب جهت قبله را در داخل مسجد مشخص می‌کند. در مساجد دور آن را به شکل قوسی آیات قرآن می‌نویسند.
منابع
- "گودی محراب نماز به خاطر چيست؟"، خبرگزاری حج.
- فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه "محراب"، در دسترس در واژه یاب، بازیابی: 6 بهمن 1392.
- هنر در قلمرو مكتب، ص221، جواد محدثی، در دسترس در اندیشه قم.
- نثر طوبی (دائرة المعارف لغات قرآن کریم)، علامه شعرانی، ج1، ص 164.
