شیخ سلیمان بحرانی
«سلیمان بن عبداللّه ماحوزى بحرانى» (۱۱۲۱-۱۰۷۵ ق)، فقیه، محدّث و رجالی بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری، و از شاگردان علامه مجلسی است. بحرانى در علوم مختلف مانند حدیث، رجال، فقه، عقاید، تاریخ و شعر متبحر بود و از او تألیفات بسیاری در موضوعات مختلف برجای مانده که مشهورترین آن «معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال» است.
| نام کامل | سلیمان بن عبداللّه ماحوزى بحرانى |
| زادروز | ۱۰۷۵ قمری |
| زادگاه | بحرین |
| وفات | ۱۱۲۱ قمری |
| مدفن | بحرین |
|
| |
| اساتید |
علامه مجلسی، سلیمان راشد شاخورى، احمد بن محمد خطى، محمد بن ماجد ماحوزى بحرانى،... |
| شاگردان |
عبداللّه بن صالح سماهیجى، احمد بن ابراهیم بحرانى، احمد بن عبداللّه بلادى، على بن ابراهیم بن ابىشبانه،... |
| آثار |
معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال، بلغة المحدثین، الأربعون حدیثا فی إمامة أمیرالمؤمنین، فهرست آل بابویه و علماء البحرین، فواید نجفیه، العشرة الكاملة،... |
محتویات
ولادت و خاندان
سلیمان بن عبدالله بن على بَحرانی در ماه رمضان ۱۰۷۵ ق. در روستای دَوْنَج از دهستان ماحوز (از جزیره اوال بحرین) به دنیا آمد، چون نیاکان او اهل خارجیّه، از روستاهای سِترَه بودند، ستراوی نیز خوانده شده است.
تحصیلات و استادان
سلیمان بن عبداللّه بحرانی در هفت سالگى قرآن را حفظ کرد و در ده سالگى به آموختن علوم دینى پرداخت. دوران تحصیل را در حَجْر (نزدیک یمامه) گذراند. وى نزد برخى از فقیهان و محدّثان بحرین تحصیل کرد که عبارتند از:
- شیخ سلیمان بن على بن سلیمان بن راشد شاخورى، معروف به ابن أبى ظبیه اصبعى (متوفى ۱۱۰۰)، مجتهد اصولى که بحرانى بیشتر تحصیلات خود را نزد او گذرانیده و از او بسیار تمجید کرده است؛
- علامه مجلسی؛
- شیخ احمد بن محمد بن یوسف خطى، که والاترین عالم بحرینى در میان معاصران و متأخران خود بوده است؛
- شیخ محمد بن ماجد ماحوزى بحرانى، که بحرانى مدتى طولانى در درس او حضور داشته است.
- شیخ صالح بن عبدالکریم؛
- شیخ محمد بن احمد بن ناصر؛
- شیخ جعفر بن شیخ علی.
تدریس و شاگردان
شیخ سلیمان بحرانی، علاوه بر ریاست روحانى، شاگردانى نیز تربیت کرده است. شیخ یوسف بحرانی، که در کودکىِ خود او را دیده است، مىگوید که هر روز در خانهاش محفل درس برپا مىداشت و روزهاى جمعه، پس از اقامه نماز، در مسجد «صحیفه سجادیه» تدریس مىکرد.
برخى از شاگردان محققِ شیخ ماحوزی در زمره علما بودند؛ چند تن از مشاهیر آنان -که به گفته شیخ یوسف بحرانی پس از استاد خویش، ریاست روحانى بحرین را به عهده گرفتند- عبارتند از:
- شیخ عبداللّه بن صالح سماهیجى، عالم بزرگ اخباری (متوفى ۱۱۳۵) که ترقى و تعالى خویش را مرهون تشویقهاى استادش مىداند.
- شیخ احمد بن ابراهیم بحرانى، مجتهد اصولى و پدر یوسف بحرانى؛
- شیخ احمد بن عبداللّه بلادى، از استادان یوسف بحرانى؛
- شیخ علی بن شیخ عبدالصمد؛
- شیخ عبدالله بن صالح؛
- سید على بن ابراهیم بن ابىشبانه.
جایگاه علمی
شیخ سلیمان بحرانی در جوانى فقیهى صاحب نظر شد و در ۲۴ سالگى کتابهاى ارزشمندى تألیف کرد. با مقام علمى خود، به ریاست دینى بحرین -که در آن زمان حوزه علمى پررونقى داشت- رسید و بنا بر سنت رایج در بحرین، به «بلاد القدیم»، مرکز علما، تجار و بزرگان بحرین، انتقال یافت.
سلیمان بحرانی در علوم مختلف سرآمد بود. دانشمندان و سیرهنویسان متأخر، او را محقق و مدق و نادرة العصر و الزمان خواندهاند. اطلاعات او بیشتر در زمینه حدیث و رجال و تاریخ بود و در مسائل علمی انصاف داشت. شاگردش شیخ عبداللّه بن صالح سماهیجی، عالم بزرگ اخباری، بحرانى را در هوش و دقت و سرعت در جوابگویی و مناظره و بیانِ رسا ستوده و گفته است که در نقل حدیث معتمد بود و همه دانشمندان به فضل او معترف بودند.
بحرانی از مفاخر جهان علم و از نوابغ روزگار بوده است. خود وی در آخر رساله «فهرست علمای بحرین» چنین میگوید: «من قرآن کریم را در حدود هفت سالگی حفظ نمودم و تحصیل علوم اسلامی را در سن بیست سالگی شروع کردم و تا این زمان (سال ۱۰۹۹ ق) همواره به تحصیل و تحقیق مشغول بودهام.» شیخ یوسف بحرانی میفرماید: «ایشان در همان دوران طفولیت از تمام جهات استثنا بوده است.»
یوسف بحرانی، درباره شیوه استنباط سلیمان بحرانى، مىگوید: از رسالهاى که در ده مسئله اصولى نگاشته (العشرة الکاملة)، سرسختى او در طرفدارى از روش اجتهاد اصولى روشن است، لیکن در نوشتههاى اخیرش، تمایلى به روش اخبارىگرى دیده مىشود. او، به روش علماى گذشته، به نقل حدیث اهمیت مىداد؛ ازاینرو از مشایخ متعدد، اجازه نقل حدیث یافت، از جمله: علامه محمدباقر مجلسى؛ سید هاشم بحرانى (مؤلف تفسیر البرهان)؛ شیخ محمد بن ماجد ماحوزى بحرانى و ملا صالح بن عبدالکریم کرزکانى؛ و خود نیز به بسیارى از علما، اجازه نقل حدیث داد.
آثار و تألیفات
از بحرانی بیش از پنجاه رساله و کتاب در موضوعات مختلف فقهى و اصولى و حدیثى و اعتقادى برجاى مانده، که برخى از آنها نشانه شهامت وى در طرح مسائل جنجالى و اظهار رأى بر خلاف نظر مشهور است؛ از جمله رساله در عدم تنجّس آب قلیل و رساله در وجوب غسل جمعه.
برخى از آثار او عبارتند از:
- معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال، در علم رجال،
- بُلغة المحدثین در علم رجال، به سبک «الوجیزه» علامه مجلسی،
- محمدیه در منطق،
- الأربعون حدیثا فی إمامة أمیرالمؤمنین، در امامت،
- فواید نجفیه در فقه،
- العشرة الكاملة فی الإجتهاد و التقلید، که در آن به ده مسئله اصولی از مبحث اجتهاد و تقلید پرداخته است،
- الشفاء در حکمت،
- فهرست آل بابویه و علماء البحرین در شرح حال عالمان آل بابوَیه و اهل بحرین،
- ازهار الریاض، در سه جلد و به صورت کشکول،
- رساله در وجوب عینی نماز جمعه،
- رساله در افضلیت تسبیحات اربعه به جای حمد (در رکعت سوم و چهارم نماز)،
- رساله در تسمیه مهدی علیه السلام،
- رسائلی در عبادات.
از وى اشعار فراوانى در مدح پیامبر(ص) و اهلبیت(ع) برجاى مانده است. همچنین قصیدهاى ۲۲ بیتى، به نام «خالیه»، با ردیف «خال» دارد که این کلمه در هر بیت آن به معنایى خاص به کار رفته است. مجموعه اشعار او را نخستین بار شاگردش، سید على بن ابراهیم آلابى شبانه، به خواهش او جمعآورى کرد. شیخ یوسف بحرانی نیز در دوران کودکى بسیارى از اشعار او را مرتب کرد ولى، بر اثر هجوم خوارج به بحرین، موفق به اتمام آن نشد.
وفات
مرحوم شیخ سلیمان ماحوزی بحرانی در ۱۷ رجب ۱۱۲۱ قمری، در چهل و شش سالگى، در دونج ماحوز بحرین درگذشت و در زادگاهش، در آرامگاه شیخ میثم بحرانى (نیاى ابن میثم بحرانی شارح نهجالبلاغه)، به خاک سپرده شد.
منابع
- "سلیمان بن عبدالله بحرانی"، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری، ص ۴۵۰-۴۵۱.
