اَیله
«اَیلَه»، شهر باستانى فلسطین در کنار دریاى سرخ و نزدیک خلیج عقبه بوده است. در برخى آیات قرآن و تفاسیر به ماجراهاى مربوط به ایله -از جمله «اصحاب سبت» که محل سکونتشان بوده- اشاره شده است.
موقعیت تاریخى و جغرافیایى
«اَیله» در زبان عبرى به معناى درختان است.[۱] برخى منابع تاریخى آن را نام شهرى میان ینْبُع و مصر یا روستایى میان مَدْین و کوه طور دانسته‌اند؛[۲] ولى بنابر قول مشهور، شهرى است از نواحى شام که در کنار دریاى قُلْزُم (سرخ)، نزدیک خلیج عَقَبه میان مصر و شام واقع شده[۳] و امروزه به نام ایلات معروف است.[۴] برخى آن را منسوب به دختر مَدْین بن ابراهیم علیه السلام دانسته‌اند.[۵]
در عهد عتیق چندین بار از ایلا (Ila) یا ایلت (Elath) یا ایلوت (Eloth) نام برده شده است که در ساحل شرقى دریاى قُلزُم واقع بوده و بنى اسرائیل هنگام خروج از مصر از این شهر گذشته‌اند و حضرت داود علیه السلام آن را تسخیر کرده و در زمان حضرت سلیمان علیه السلام آباد شده است.[۶]
ایله از شهرها و بنادر باستانى فلسطین و در دوره‌هاى گوناگون تاریخى از مراکز مهم تلاقى راههاى تجارى مصر، شام، عراق و عربستان بوده است. این شهر سالیانى چند تحت فرمان حاکمان یونانى مصر بود و کانون ارتباط تجارى نبطیان به شمار مى‌رفت. در سال ۱۰۶ میلادى و پس از پایان حاکمیت نبطیان، رومیان بر آنجا مستولى شدند.
نخستین ارتباط ایله با مسلمانان در سال ۹ قمرى اتفاق افتاد.[۷] در این سال وقتى پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله در تبوک بود، یوحنا بن رؤبه ـ اسقف ایله ـ به شرط پرداخت جزیه و تسهیل عبور مسلمانان از شهر، پیمان صلحى را با آن حضرت امضا کرد.[۸]
در دوره جنگهاى صلیبى، آسیب هاى فراوانى به شهر ایله وارد شد. در سال ۵۶۵ قمرى (۱۱۷۰ میلادى) صلاح الدین ایوبى، آن را از صلیبی ها بازپس گرفت و ضمیمه مصر کرد. ایله در سالهاى ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۳ قمرى (۱۹۱۷ ـ ۱۹۲۵ میلادى) جزئى از سرزمین حجاز به شمار مى‌آمد؛ اما از آن پس به اردن منضم شد و سرانجام در سال ۱۹۵۶ میلادى، اسرائیل آن را اشغال کرد. ویرانه‌هاى این شهر باستانى در گوشه غربى خلیج عقبه و در یک کیلومترى شمال بندر عقبه (اردن) قرار دارد.[۹]
اَیله در قرآن و تفاسیر
در قرآن کریم، لفظ اَیله به طور صریح نیامده؛ اما در برخى آیات به ماجراهاى مربوط به آن اشاراتى شده است. (سوره بقره/ ۲، ۶۵؛ سوره مائده/ ۵، ۷۸؛ سوره اعراف/ ۷، ۱۶۳ ـ ۱۶۶؛ سوره کهف/ ۱۸، ۷۷)
در مورد ساکنان سرزمین ایله، برخى اصحاب سبت و برخى دیگر نیز اصحاب ایکه را نام برده‌اند. گروهى از مورخان و مفسران نیز آنها را بخشى از قوم ثمود پنداشته‌اند که بر اثر همجوارى با بنى اسرائیل به دین یهود گرویده‌اند؛[۱۰] اما بیشتر مفسران نخستین و متأخر، اصحاب سبت را جزو ساکنان ایله برشمرده‌اند.[۱۱]
این قوم در عصر پیامبرى حضرت داود علیه السلام بوده[۱۲] و بر اساس آیه ۶۵ سوره بقره، خداوند به قوم موسوم به اصحاب سبت فرمان داده بود که روز شنبه را تعطیل کرده، به عبادت بپردازند؛ اما آنها از فرمان الهى تعدى کردند و از این رو خداوند چهره انسانى آنان را به صورت حیوان (بوزینه) دگرگون ساخت:[۱۳] «وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِینَ اعْتَدَوْا مِنْکمْ فِی السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ کونُوا قِرَدَةً خَاسِئِینَ».
آیات ۱۶۳ ـ ۱۶۶ سوره اعراف نیز به همین مضمون آمده است. بنا به روایتى از امام باقر علیه السلام نیز مسخ شدگان بنى‌اسرائیل، اهل ایله ـ سرزمینى در ساحل دریا ـ بودند.[۱۴] در آیه ۷۸ سوره مائده نیز همین جریان آمده است که از امام باقر علیه السلام روایت شده: حضرت داود علیه السلام اهالى شهر ایله را نفرین کرد...: «لُعِنَ الَّذِینَ کفَرُوا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَىٰ لِسَانِ دَاوُودَ...».[۱۵] از طرق اهل سنت نیز این روایت از مجاهد و قتاده و دیگران نقل شده است.[۱۶]
در تفسیر آیه ۷۷ سوره کهف نیز که به داستان حضرت خضر و حضرت موسى علیهماالسلام مى‌پردازد، به قریه ایله اشاره‌اى شده است؛ هنگامى که آنها به قریه‌اى رسیدند و از اهل آن غذا خواستند آنها از مهمان کردنشان خوددارى کردند...: «فَانْطَلَقَا حَتَّىٰ إِذَا أَتَیا أَهْلَ قَرْیةٍ...». برخى مراد از قریه را همان شهر ایله دانسته‌اند.[۱۷]
برخى دو واژه ایله و ایکه را، هم معنا و نام یک محل شمرده‌اند، که در نتیجه مردم ایله همان اصحاب ایکه خواهند بود.[۱۸] چون قریه ایله نزدیک به مدین است و در لغت عبرى معناى اصلى ایله، درختان بوده و این نام به صورت هاى گوناگون نیز آمده است،[۱۹] و از طرفى ایکه را اهل تفسیر و لغت به معناى درخت یا بیشه دانسته‌اند[۲۰] (چرا که ساکنان ایکه در سرزمینى پر از باغ و درخت زندگى مى‌کرده‌اند)، مى‌توان حدس زد که با ایله رابطه‌اى داشته باشد و اصحاب ایکه همان مردم ناحیه ایله باشند که دوران ترقى و انحطاط را پیاپى دیده‌اند. شایان ذکر است که آیه ۸۵ سوره اعراف و ۸۴ سوره هود به روشنى مى‌گوید که حضرت شعیب، پیامبر سرزمین یا قوم مدین (اصحاب ایکه) بوده است. سرزمین این قوم را در شبه جزیره سینا یا نزدیک آن و در حاشیه دریاى قلزم دانسته‌اند.[۲۱]
پانویس
- ↑ قاموس کتاب مقدس، ص۱۴۲.
- ↑ مجمع‌البحرین، ج۱، ص۱۴۰، «ایل»؛ معجم البلدان، ج۴، ص۴۸.
- ↑ معجم‌البلدان، ج۱، ص۲۰۶، ۲۹۲؛ ج۲، ص۴۸، ۶۹؛ معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ نمونه، ج۶، ص۴۱۸.
- ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۲۹۲؛ معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ قاموس کتاب مقدس، ص۱۴۲؛ اعلام قرآن، ص۱۴۴؛ المفصل، ج۱، ص۱۴۲.
- ↑ الموسوعة‌الذهبیه، ج۶، ص۲۸۳ـ۲۸۴؛ دائرة‌المعارف بزرگ اسلامى، ج۱۰، ص۷۱۱.
- ↑ فتوح البلدان، ص۷۱؛ التنبیه والاشراف، ص۲۳۶؛ الکامل، ج۲، ص۲۸۰.
- ↑ دائرة‌المعارف بزرگ اسلامى، ج۱۰، ص۷۱۱.
- ↑ تفسیر قمى، ج۱، ص۲۷۱؛ المیزان، ج۸، ص۳۰۱ـ۳۰۲.
- ↑ جامع البیان، مج ۶، ج۹، ص۱۲۲؛ تفسیر قرطبى، ج۷، ص۱۹۴؛ تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۲۶۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج۱، ص۲۲۳.
- ↑ جامع‌البیان، مج۱، ج۱، ص۴۷۱؛ التبیان، ج۱، ص۲۹۲؛ ج۵، ص۱۳، ۱۷؛ مجمع‌البیان، ج۴، ص۷۵۶.
- ↑ تفسیر قمى، ج۱، ص۲۷۱؛ تفسیر عیاشى، ج۲، ص۱۶۶؛ الدرالمنثور، ج۳، ص۵۸۸.
- ↑ الکافى، ج۸، ص۲۰۰؛ مجمع‌البیان، ج۳، ص۳۵۷؛ البرهان، ج۲، ص۳۴۳.
- ↑ کشف‌الاسرار، ج۳، ص۱۹۷؛ الکشاف، ج۱، ص۶۶۶؛ التفسیرالکبیر، ج۱۲، ص۶۳.
- ↑ جامع‌البیان، مج۹، ج۱۵، ص۲۸۸؛ کشف‌الاسرار، ج۵، ص۷۲۲؛ مجمع‌البیان، ج۶، ص۷۵۱.
- ↑ تفسیر قمى، ج۱، ص۲۴۴؛ المیزان، ج۸، ص۲۹۳ـ۲۹۴، ۳۰۱.
- ↑ اعلام قرآن، ص۱۴۴.
- ↑ مجمع البیان، ج۶، ص۵۲۷ـ۵۲۸؛ لسان العرب، ج۱، ص۲۸۹.
- ↑ مجمع البیان، ج۴، ص۶۸۸؛ اعلام قرآن، ص۱۴۳ـ۱۴۴، ۱۵۳ـ۱۵۴.
منابع
- دائرة المعارف قرآن کریم، "ایله"، امیرمسعود صفرى، ج۵، ص۱۸۶-۱۸۸.
