الدمعة الساکبه فی احوال النبی و العترة الطاهره (کتاب)
«الدمعة الساکبة فی أحوال النبی و العترة الطاهرة»، تألیف محمدباقر بن عبدالکریم بهبهانی (م، ۱۲۸۵ ق)، کتابی است به زبان عربی در زندگی‌نامه و بیان احوال چهارده معصوم (علیهم‌السلام).
محتویات
معرفی کتاب
نویسنده در آغاز کتاب گفته است که نام آن را «الدمعة الساکبة و المصیبة الراتبة و المناقب الثاقبة و المثالب العائبة» گذاشتم، اما این نام در چاپ حاضر دگرگون شده است.
واعظ تبریزی خیابانی در کتاب «وقائع الأیام فی تتمة محرم الحرام»، نویسنده این کتاب را ستوده و به نقل از شیخ محمود عراقی در کتاب «دار الإسلام فی من فاز بسلام الإمام(ع)» گفته است: «او در عبارات عربیه دستی نداشت، زیرا که او را سواد عربی درستی نبود و بااین‌حال، توفیق ربانی چنان شامل او گردید که کتابی کبیر و عربی [الدمعة الساکبة] در احوالات چهارده معصوم(ع) که زیاده بر یک‌صد هزار بیت بود، نوشت که مقبول اهل نظر و مطبوع طبع علمای معتبر گردید؛ به‌طوری‌که در زمان حیات خود او، جمعی از کُتاب مشغول استنساخ آن کتاب از برای علمای معتبر عصر و افاضل طلاب بودند».
در آغاز جلد اول این کتاب، تقریظ یازده تن از عالمان به چاپ رسیده است از جمله: فاضل ایروانی؛ میرزا حبیب‌الله غروی جیلانی؛ سید حسین محامی؛ سید علی بحرالعلوم؛ ملاعلی بن حاج میرزا خلیل رازی؛ شیخ هاشم کاظمی؛ شیخ عبدالحسین بن نعمت طریحی؛ شیخ جعفر بن شیخ محسن اعسم.
گزیده‌ای از کتاب «الدمعة الساکبة»، با اضافات و ترجمه آن، به قلم محمد رفیع گرمرودی با عنوان «ذریعة النجاة»، در سال ۱۳۰۲ق. فراهم آمده و چاپ شده است.
محتوای کتاب
کتاب «الدمعة الساکبة» با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در هشت جلد، در سیزده باب و هر باب در چندین فصل، تنظیم شده است. در مقدمه، ضمن معرفی منابع مورد استفاده در کتاب و فهرست ابواب، به بیان ثواب گریه و حزن بر سیدالمرسلین(ص) و ائمه(ع) پرداخته شده است.
جلد اول، باب اول و دوم را در خود جای داده است. باب نخست، در احوال و بیان زندگی‌نامه پیامبر(ص) بوده و باب دوم، به زندگانی دخت گرامی ایشان حضرت فاطمه(س)، اختصاص یافته است.
جلد دوم، بخش عظیمی از باب سوم را در بر گرفته است. این باب درباره زندگانی و ذکر احوال امیرالمؤمنین(ع) است و در ضمن سه فصل زیر سامان یافته است: تاریخ و کیفیت ولادت آن حضرت و ذکر اسامی ایشان و علل آن‌ها؛ نسب و گوشه‌ای از احوال والدین آن حضرت و فضایل، مناقب و معجزات ایشان.
جلد سوم، دربردارنده تتمه باب سوم و تمام باب چهارم است. باب چهارم درباره زندگی امام حسن(ع) است. از جمله مطالب این باب عبارت است از: تاریخ ولادت، تسمیه، کنیه و لقب آن حضرت؛ بعضی از مناقب و نصوص دال بر امامت ایشان؛ مکارم اخلاق، علم و فضل و جلالت آن حضرت؛ علت صلح با معاویه؛ اصحاب آن حضرت.
جلد چهارم و پنجم، دربردارنده زندگی امام حسین(ع) است و بیان‌کننده نظر رایج شیعه درباره آن حضرت می‌باشد. این دو جلد، شامل چهارده فصل است و هر فصل معمولا به چند مجلس و رزیه و مطلب تقسیم گردیده است. جلد چهارم مشتمل بر این مطالب است: اخبار مربوط به ولادت آن حضرت؛ برخی از فضایل و معجزات و مکارم اخلاقی ایشان؛ خبر دادن خداوند به پیامبران(ع) درباره شهادت امام حسین(ع)؛ خبر دادن پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و امام حسن(ع) به آن حضرت درباره شهادتش؛ اخبار درباره ماه محرم و عاشورا و گریه؛ سبب خروج آن حضرت از مدینه و رفتن به مکه؛ روانه کردن مسلم بن عقیل به کوفه؛ خروج آن حضرت از مکه و ورود به کربلا؛ رخدادهای در کربلا تا هنگام جنگ؛ شهادت اصحاب و اهل‌بیت ایشان و شهادت آن حضرت(ع). جلد پنجم نیز شامل این مطالب است: کرامات آن حضرت و اصحاب او پس از شهادت؛ چگونگی دفن شهدا؛ شرح حال فرزندان و همسران آن حضرت و مدت حیات او؛ روانه کردن اسیران به کوفه و شام و رخدادهای در این مسیر؛ دگرگونی‌های در جهان آفرینش پس از شهادت امام (گریستن آسمان و زمین، خسوف و کسوف)؛ مجازات قاتلان و دشمنان امام در این دنیا؛ قیام مختار و خونخواهی او.
جلد ششم، زندگی‌نامه امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) را در خود جای داده و جلد هفتم، زندگی‌نامه امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) را. زندگی‌نامه و شرح احوال امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) نیز در جلد هشتم آمده است.
منابع کتاب
مطالب کتاب «الدمعة الساکبة» توصیفی است و اغلب آن را نقل قول تشکیل می‌دهد. برخی از منقولات کتاب برگرفته از «مقتل ابومخنف» و «المنتخب فی جمع المراثی والخطب» طریحی است، که اعتبار آن‌ها محل بحث است.
از دیگر منابع مورد استفاده نویسنده، می‌توان از کتب زیر نام برد: «مقتل الحسین(ع)»، «بصائر الدرجات» محمد بن حسن بن صفار؛ «التنزیل و التحریف» احمد بن محمد بن صبار؛ «المحاسن و الآداب» احمد بن محمد بن خالد برقی؛ «قرب الإسناد» محمد بن عبدالله بن جعفر بن حسین بن جامع بن مالک قمی؛ «الرد علی فرق الشیعة ما خلا الإمامیة» حسن بن موسی نوبختی؛ «الکافی» شیخ کلینی؛ «الغیبة» نعمانی؛ «إثبات الوصیة» و «مروج الذهب» مسعودی؛ «البدع المحدثة» علی بن احمد کوفی؛ «هدایة فی تاریخ النبی و الأئمة معجزاتهم(ع)» حسین بن حمدان حضینی جنبلائی.
منابع
- "کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع)؛ به ضمیمه امام حسین(ع) در الذریعة"، محمد اسفندیاری، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ، ۱۳۸۰.
- "الدمعة الساکبة فی أحوال النبی و العترة الطاهرة"، ویکی نور.
