الدر الثمین فی خمسمائة آیة نزلت فی مولانا امیرالمؤمنین (کتاب)
«الدرّ الثمین فی خمسمائة آیة نزلت فی مولانا أمیرالمؤمنین باتّفاق أکثر المفسّرین من أهل الدین»، تألیف حافظ رجب بُرسى (متوفى حدود ۸۱۳ ق) محدث و فقیه شیعه است. شیخ بُرسى در این اثر، پانصد آیه از قرآن کریم را که شأن نزول آنها به اتفاق اکثر مفسران، در مورد امیرالمؤمنین على (علیه‌‌السلام) بوده، گردآورى نموده است.
 | |
| نویسنده | رجب برسی |
| موضوع | فضایل امیرالمؤمنین |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | على عاشور |
|
| |
محتویات
مؤلف
حافظ رجب بُرسى حلّى (حدود ۸۱۳-۷۴۳ ق)، فقیه، محدث، شاعر، صوفی و عالم بزرگ شیعى در قرن هشتم و نهم هجری است.
رجب برسی در حدیث، تفسیر، عرفان، ادب و علوم غریبه مهارت داشت و صاحب تألیفات بود. بیشتر آثار وى به منظور اظهار ارادت به ائمه اطهار علیهم السلام به ویژه امام على علیه السلام نوشته شده است. از جمله این آثار عبارتند از: مشارق انوار الیقین فى اسرار امیرالمومنین، الدر الثمین فى خمسمائة آیه نزلت فى امیرالمومنین، الالفین فى وصف سادة الکونین، مشارق الامان فى لباب حقائق الایمان، اسرار النبى و فاطمه و الائمه علیهم السلام.
انتساب کتاب
ملا محمدتقى بن حیدرعلى زنجانى که شاگرد ملا خلیل قزوینى بوده، در کتاب «طریق النجاة» خود از «الدر الثمین فى خمسمائة آیة نزلت فى امیرالمؤمنین» مطلب نقل مى‌کند و آن را به حافظ برسى نسبت مى‌دهد. اما صاحب ریاض العلماء مى‌گوید: این نسبت خالى از تأمل نمى‌باشد و حقیقت آن است که شیخ تقى الدین عبدالله حلبى (یا حلى) کتاب «مشارق الأنوار» را انتخاب کرده و پاره‌اى از فواید را به ضمیمه پانصد آیه در فضل اهل بیت(ع) بدان پیوسته است و آن را به نام «الدر الثمین فی أسرار الأنزع البطین» نامیده است.
با این حال، شیخ آقابزرگ تهرانى این اثر را از جمله تألیفات برسى مى‌داند و پس از آن به تأمل صاحب ریاض و اینکه کتاب از آثار عبدالله حلبى است، اشاره کرده و مى‌افزاید: علاوه بر محمدتقى یادشده، مؤلف «ریاض المصائب» تفسیر برخى از آیات فضائل را از آن کتاب نقل کرده و اصل کتاب را از آثار حافظ برسى معرفى کرده است. بنابراین با نقل و انتساب این دو تن، وجهى براى منع صاحب ریاض باقى نمى‌ماند. در ذیل «کشف الظنون» اثر حاجی خلیفه نیز، این کتاب در زمره آثار برسى دانسته شده است.
محتوای کتاب
کتاب «الدر الثمین»، مشتمل بر دو بخش است: در بخش اول، مقدمه مؤلف و متن اثر آمده است. در متن اثر، آیات به ترتیب سوره‌هاى قرآن کریم ارائه شده است. بخش دوم نیز که ثلث کتاب را تشکیل مى‌دهد، بخشى الحاقى به قلم محقق کتاب (على عاشور) است.
شیوه نگارش نویسنده به صورت مزجى بوده و مطالب تفسیرى خود را بسیار کوتاه و موجز در اثناى کلام الهى ذکر کرده و در تأیید مطالبش به روایات اهل بیت(ع) اشاره کرده است.
حافظ برسى در مقدمه‌اش پانصد آیه‌ى ذکرشده در کتاب را به اجماع اکثر مفسرین در فضل امام على(علیه السلام) مى‌داند. وى تأکید مى‌کند که چرا چنین نباشد و حال‌آنکه آیات متشابه فراوانى در شأن پیامبران و حضرت على(ع) و نیز روایات فراوان در رفعت مقام آن حضرت از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است.
در متن اثر، به آیات مختلف از ۳۸ سوره قرآن کریم اشاره و شرح شده است؛ به‌عنوان مثال نویسنده با استناد به آیات و روایات، سعادت واقعى را در پیروى از امام على(ع) و شقاوت را در دشمنى آن حضرت مى‌داند. همچنین با ذکر آیه ۴۳ سوره رعد، شاهد رسول خدا(ص) بر امت در روز قیامت و کسى که علم الکتاب نزد اوست را امیرالمؤمنین على(ع) مى‌داند.
نویسنده در خاتمه، آنچه در کتاب آمده را بخشى از فضائل آن حضرت و نسبت به آیات محکماتى که تفسیر آن را جز خداوند و راسخون در علم کسى نمى‌داند اندک دانسته است. سپس متنى چندین صفحه‌اى در وصف و ثناى آن حضرت و بیان مناقب و فضائل آن امام همام را حسن ختام اثر خود قرار مى‌دهد.
محقق اثر (على عاشور) در بخش الحاقى کتاب، به تفسیر آیاتى از قرآن کریم که در کتاب اصول کافى در شأن امیرالمؤمنین على(ع) و ولایت آن حضرت ذکر شده، پرداخته است. هدف وى از افزودن این بخش به کتاب، اولاً دفاع از مؤلف و بیان این مطلب بوده که آنچه نویسنده روایت کرده در امهات و مهم‌ترین مصادر کتب شیعه موجود است و ثانیاً تکمیل بحث و ذکر آیاتى بوده که در حق اهل بیت(ع) نازل یا تفسیر و یا تأویل شده است. عاشور در شرح این آیات از شرح اصول کافى ملا صالح مازندرانى استفاده نموده است.
منابع
- "مشارق أنوار الیقین فی حقائق أسرار أمیرالمؤمنین و مؤلف آن"، پایگاه مجلات تخصصى نور، غلامرضا گلى زواره‌اى، ۱۳۸۰.
- "الدر الثمین فى خمسمائة آیة نزلت فى امیرالمومنین"، ویکی نور.
