اصفهان
«اصفهان» از شهرهای بزرگ و قدیمی در مرکز ایران است، که به عنوان كانون ارتباطی كشور، پیوسته دارای اهمیتی خاص بوده است. در زمان صفویه پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد و این شهر به اوج عظمت و شکوفایی خود رسید. در اصفهان از دوره‌های مختلف، آثار و بناهای تاریخی ارزشمندی بر جای مانده است.
موقعیت جغرافیایی
شهر اصفهان در قسمت مرکزی ایران و حاشیه کویر لوت قرار دارد. طول جغرافیایی آن از رصدخانه گرینویچ ۵۱ درجه و ۳۵ دقیقه شرقی و عرض جغرافیای آن از استوا ۳۲ درجه و ۴۰ دقیقه شمالی است. اصفهان از دوران قدیم به سبب حاصلخیزی اراضی خود که از آب فراوان زاینده رود سیراب می گردید، نقطه مهمی بوده است.
شهر اصفهان به سبب شرایط مناسب طبیعی ـ به ویژه برخورداری از زاینده‌رود و رسوبات حاصل از آن ـ از دیرباز از مراكز مهم زیست انسان در ایران بوده و چون در مركز ایران قرار گرفته، به عنوان كانون ارتباطی كشور، پیوسته دارای اهمیتی خاص بوده است.
در قرون وسطی محلات مسکونی شهر فقط در ساحل شمالی زاینده رود واقع بود. در این قسمت دو شهر کنار هم قرار داشتند: «جی» و «الیهودیه»؛ وجه تسمیه الیهودیه آن بود که در زمان بخت نصر، یهودیان را از بابل کوچ داده و در این مکان ساکن کرده بودند.
تاریخچه اصفهان
نام اصفهان در منابع كهن به صورتهای گوناگون آمده است: سِپاهان، اَصْبَهان و صفاهان. به گفتۀ ابوالفدا این شهر را از آن رو اصفهان یا سپاهان گفته‌اند كه پیش از اسلام به هنگام وقوع جنگ، سپاهیانِ فارس و كرمان و اهواز در آنجا گرد می‌آمدند.
همچنین گفته شده نام قدیمی اصفهان اسپادانا بوده، سپس به سپاهان نامیده شد. بعد از ورود اسلام به ایران، نام شهر معرّب شده، به نام اصفهان خوانده شد.
ناحیه اصفهان به گفته طبری در سال ۲۱ هجری و در دوران خلافت عمر فتح شد. این شهر در سده‌های آغازین اسلامى از لحاظ اداره امور و نیز وسعت، پیوسته در حال دگرگونى بوده است. اصفهان در دورۀ خلفای راشدین و بنی امیه از لحاظ ادارۀ امور، زیرنظر حاكمان عراق بود كه معمولاً حاكم اصفهان را تعیین می‌كردند. بعد از زوال دولت امویان (۱۳۲ ق) و به هنگام خلافت ابوجعفر منصور، اصفهان از نو رو به آبادانی نسبی نهاد و به دنبال آن بسیاری از توانگران عرب رو به این شهر نهادند و در آنجا ساكن شدند. در زمان معتضد عباسى، اصفهان و نهاوند در دست ابودلف حاکم کرج بود. در جریان حمله مغول، اصفهان مورد حمله تیمور قرار گرفت و مردمانش قتل عام شدند.
در زمان صفویان شاه اسماعیل اول پایتخت صفویه را از قزوین به این شهر منتقل نمود. و در دوران شاه عباس اول، اصفهان به اوج عظمت خود رسید. دوره صفویه یکی از پررونق ترین دوره های حوزه علمیه اصفهان نیز هست. در این دوره حوزه علمیه اصفهان بیشترین مهاجرت علمی علما و دانشمندان اسلامی را به خود پذیرفته و از حوزه های علمیه شیعه بسان «جبل عامل لبنان»، «احساء» و «بحرین» بهره ها برده و دانش ها اندوخت.
اما در سال ۱۱۲۰ قمری (۱۷۲۲ میلادی) بر اثر تهاجم افغانها صفویان سقوط نمودند و با سقوط آنها از رونق اصفهان کاسته شد و سپس در دوران قاجاریه، پایتخت ایران به تهران منتقل گشت.
در اصفهان از دوره‌های مختلف تاریخی آثار و بناهای گوناگونی بر جای مانده كه خود نمایانگر زندگی پرفراز و نشیب این شهر است. اهمیت و تنوع این آثار تا بدانجاست كه اصفهان را «موزۀ ایران» نام نهاده‌اند. ناصرخسرو از بناهای نیكو و مرتفع در شهر و مسجد آدینه‌ای بزرگ در میان آن خبر می‌دهد و سرانجام می‌گوید: «من در همۀ زمین پارسی‌گویان شهری نیكوتر و جامع‌تر و آبادان‌تر از اصفهان ندیدم».
اصفهان در سال ۱۳۸۴ شمسی (۲۰۰۶ میلادی)، به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شد.
عالمان نامدار اصفهان
برخی از علما و رجال نامی اصفهان عبارتند از:
- میر محمدباقر داماد (۹۶۹ - ۱۰۴۱ق)
- ملا محمدتقی مجلسی (۱۰۰۳ - ۱۰۷۰ق)
- علامه محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷ - ۱۱۱۱ق)
- میرفندرسکی
- سید محمد شهشهانی
- سید محمدباقر درچه‌ای
- سید محمدمهدی درچه‌ای
- سید محمدباقر موسوی خوانساری
- سید محمدتقی موسوی اصفهانی
- سید محمدعلی روضاتی
- حاج آقا رحیم ارباب
- شیخ محمدتقی اصفهانی
- آخوند کاشانی
- جهانگیر خان قشقایی
- آقا حسين گيلانی
- ملا اسماعيل خواجويی
- میرزا رفیعا نائینی
- آقا حسین خوانساری
- ملا حسینعلی تویسرکانی
- ملا اسماعیل درب کوشکی اصفهانی
- ملامحمدباقر فشارکی اصفهانی
- آقا محمد بيدآبادی
- میرزا یحیی مدرس بیدآبادی
- میرزا محمدعلی شاه آبادی
- بانو مجتهده امین
- شهید سید حسن مدرس
- شهید عطاءالله اشرفی اصفهانی
- سید محمدعلی صادقی
- سید حسین خادمی
- محمدعلی ناصری
منابع
