سید محمدعلی روضاتی

آیت الله سیّد محمّدعلی روضاتیان معروف به علامه روضاتی (۱۳۰۸ - ۱۳۹۱ ش) عالم محقق و محدّث متتبع رجالی معاصر، کتاب شناس، تبارشناس و تراجم نگار برجسته قرن پانزدهم هجری، از احفاد صاحب روضات و دارای نسب مشترک با برخی از خاندان های علمی بزرگ شیعه مانند: کاشف الغطاء، نجفی مسجدشاهی و سادات صدرعاملی است.

نام کامل	سیّد محمّدعلی روضاتیان
زادروز	۱۳۰۸ شمسی
زادگاه	اصفهان
وفات	۱۳۹۱ شمسی
مدفن	قبرستان تخت فولاد اصفهان
اساتید	سیّد محمّد باقر ابطحی، شهید صدوقی، مرتضی حائری و ...
آثار	جامع الانساب، فهرست کتب خطّي کتابخانه هاي‌اصفهان، نسخه برگردان تجارب السلف هندوشاه نخجواني و ...

خاندان

آیت‌الله سید محمدعلی روضاتی فرزند آیت‌الله میرزا محمدهاشم فرزند آیت‌الله سید جلال‌الدین فرزند آیت‌الله میرزا مسیح فرزند آیت‌الله العظمی سید محمدباقر چهارسوقی معروف به «صاحب روضات» است. مادر وی یگانه دختر آیت الله میر سیّد حسن چهارسوقی بن میر سیّد مسیح بن صاحب روضات بوده است. همسر آیت الله میر سید حسن چهارسوقی، دختر میرزا جمال الدین بن سیّد محمّدهاشم مجتهد چهارسوقی، برادر صاحب روضات، و میرزا جمال الدین چهارسوقی، داماد حاج شیخ محمّد باقر نجفی مسجدشاهی بوده است. آیت الله میر سیّد محمّدهاشم چهارسوقی، داماد میر سیّد صدرالدین عاملی و سیّد صدرالدین نیز داماد شیخ جعفر کاشف الغطاء به شمار می رود. سیّد صدرالدین عاملی با دو خاندان بزرگ شیخ حرّعاملی و شهید ثانی دارای پیوند مشترک بوده است. از سوی دیگر حاج شیخ محمّد باقر مسجدشاهی یکی از دامادهای سیّد صدرالدین عاملی، و فرزندش حاج شیخ محمّدتقی معروف به آقانجفی، داماد میر سیّد هاشم مجتهد چهارسوقی بوده اند.

تولد

سیّد محمّدعلی در روز سیزدهم ماه رجب ۱۳۴۸ قمری برابر با 24 يا 25 آذر 1308 در اصفهان، محله چهارسوق شیرازی ها، دیده به جهان گشود. در هشت سالگی پدرش را – که به تحصیلات عالی خود در نجف مشغول بود و به هنگام آب تنی در شط کوفه غرق شده بود- از دست داد و تحت سرپرستی نیای مادری اش آیت الله میر سیّد حسن چهارسوقی ، رشد و بالندگی یافت و آداب دینی و فضایل اخلاقی را از آن فقیه وارسته تعلیم دید.

تحصیلات

سیّد محمّدعلی، علوم جدید را از چهارم ابتدایی تا متوسطه، در دبستان و دبیرستان فرهنگ و چهارم متوسطه (دهم قدیم) را، در دبیرستان سعدی اصفهان در سال ۱۳۲۴ ش به پایان رساند.
نخستین معلم قرآن کریم و تعلیمات اولیه او میرزا علیرضا محمّد شفیعی بود. در اوان بلوغ نزد آقا شیخ محمّد حسین ادیب تعلیم خط گرفته و نصاب الصبیان و رساله عملیه مجتهد وقت و حساب و غیره خوانده است. در سال ۱۳۲۴ وارد مدرسه صدر بازار و آموختن علوم حوزوی شد. در حوزه اصفهان در درس معالم الاصول‌ آقا شيخ محمّد حسين مشکي (مقدّس‌) و شرح لمعه‌ي آقا شيخ محمّدحسن نجف‌آبادي ـ که در مدرس جدّه بزرگ برقرار مي‌شد ـ و شرح لمعه‌ي شيخ هبة اللّه هرندي‌، و مکاسب‌ شيخ محمّدرضا جرقويه‌اي‌(صلصالي‌) و... شرکت کردند. پس از طي دوره مقدمات و پاره‌اي از سطوح به قم رفتند و آنجا در دروس بعضي أعلام چون‌ شرح لمعه‌ شهيد صدوقي‌، مکاسب‌ مرحوم آية‌اللّه سلطاني طباطبائي‌ ـ که به‌قول استاد «سلطان المدّرسين وقت بود» ـ، رسائل و مکاسب مرحوم حاج ميرزا أبوالفضل زاهدي قمي‌، و کفايه‌ مرحوم ‌مجاهدي‌، و نيز کفايه‌ي مرحوم آية‌اللّه حاج شيخ مرتضي حائري يزدي ـ که در منزل القاء مي‌فرموده و در آن‌التفات ويژه‌اي به اين تلميذ جوان و مستعد داشته ـ، شرکت کردند. عمده درس خارج فقه را هم ـ که عالي‌ترين دروس‌حوزوي در اين شاخه است ـ به محضر فقيه بزرگ دوران و فراياد آورنده ژرفاروي پيشينيان ، آية‌اللّه العظمي‌ َسيّد حسين طباطبائي بروجردي‌ ـ أعلي اللّه مقامه الشريف ـ حاضر آمدند و آن فقيد نير به اين طالب علم جوان التفات وعنايتي خاص داشتند.

اساتید

اصفهان

• شیخ محمّدرضا جرقویه ای
• شیخ محمّد حسین مشکینی معروف به مشکی
• شیخ محمّدحسن عالم نجف آبادی
• شیخ هبه ا…هرندی
• سید محمّدباقر ابطحی

قم

• شهید محمّد صدوقی
• شیخ مرتضی حائری
• حاج سیّد محمّدباقر سلطانی طباطبایی
• میرزا ابوالفضل زاهدی قمی
• آقا میرزا علی اکبر مجاهدی تبریزی
• آیت الله العظمی بروجردی

مقام علمی

روضاتى از بسيارى از معاصران خود و شيوخ اجازه چون:

• شيخ آقابزرگ طهرانى
• سيد صدرالدين صدر
• ميرزا محمد طهرانى
• سید عبدالحسين شرف الدين
• سيد محسن امين

اجازه روايت دريافت كرد. آیت الله روضاتی از همان ابتدای مطالعات خود متوجه شد که یکی از منابع اصلی و مآخذ اولیه بسیاری از تراجم نگاران و کتاب شناسان و مورخان متأخر، سخنان و نکات جدش در کتاب نفیس «روضات الجنات» است. از این رو عزم خود را بر تصحیح و تحقیق روضات و تنقیح عالمانه ای از آن جزم نمود و به همین قصد، به جمع آوری کتب و رسائل و نسخه های خطی و چاپی اقدام نمود تا مواد و مصادر و منابع روضات را فراهم آورد. به تدریج دامنه خرید و تهیه کتاب و نسخه های نفیس گسترش یافت و او هر کتاب و منبعی را که به کتابخانه می افزود، مطالعه می کرد و بر بسیاری از آنها حواشی مفید و تعلیقات محققانه ای می نوشت که هر یک خود می تواند به مثابه اثری مستقل به زیور طبع آراسته شود.

آثار

کتاب

تا تنظیم این صفحه، 21 کتاب ارزشمند استاد به زیور طبع آراسته و 12 اثر چاپ نشده اند.

چاپ شده

1ـ روضات الجنّات في تراجم العلماء و السّادات

2ـ سماء المقال في علم الرجال نوشته مرحوم آية‌اللّه حاج ميرزا أبوالهدي‌َ کلباسيجلد يکم آن به سال 1332 ش‌. به تصحيح ايشان در قم منتشر شد و جلد دوم را فرزند مؤلّف آماده سازي و طبع کرد.

3ـ زندگاني آية‌اللّه چهار سوقي و رجال ديگر که به تأليف استاد و با تصاوير فراوان به سال 1332 ش‌. در اصفهان طبع شده ‌است‌.

زندگاني آية‌اللّه چهار سوقي و رجال ديگر - یکی از آثار علامه روضاتی

4ـ جامع الانساب که دفتر نخست آن به تأليف استاد به سال 1335 ش‌. در مطابع اصفهان و طهران به چاپ رسيد و به ‌واسطه دقّت و موي بيني مؤلّف و سختگيري علمي وي‌، مراحل طبع و نشر رنج فراواني را بر نامبرده تحميل کرد.

5ـ مکارم الاَثاراز مؤلفات شادروان شيخ محمّد علي معلم حبيب آبادي ـ طاب ثراه - که به تحقيق و تحشيه و با فهارس مهيّاساخته استاد به چاپ مي‌رسد.

6ـ کتاب الاوائل نوشته مرحوم حاج سيّد محمّد مقدّس‌، از أئمّه جماعات اصفهان‌، که به دست استاد تحقيق و تحشيه‌، بل‌جمع آوري و تنظيم گرديده و صورت کتاب مدون يافته و به سال 1340 ش‌. در يک مجلد کلان در اصفهان منتشر شده‌است‌.

7ـ عبقات الانوار مير حامد حسين ـ رضوان اللّه عليه ـ که شش جزء حديث ثقلين و سفينه و مجلد حديث منزلت آن‌، طي‌ سالهاي 1338 تا 1364 ش‌. با مقدّمه و فهارس پرداخته استاد در اصفهان تجديد طبع گرديده‌است.

8 - مرآه الزمن أو الوجیزه المستحسن فی الاجازه لسیّدنا الفقیه الامامی الحسن»

9ـ شرح روضات الجنّات في تراجم العلماء و السّادات که شرح تأليف منيف نياي نامي ايشان است‌.

10ـ فهرست کتب خطّي کتابخانه هاي‌اصفهان که دفتر نخست آن به سال 1341ش‌. در اصفهان منتشر شد و معرّفي هشتاد دستنوشت مهم از کتابخانه شخصي استاد را شامل است‌.

11ـ جبر و تفويض که همان رساله خلق الاعمال صدر المتألّهين ـ قدس اللّه روحه ـ است و به تحقيق و تقديم استاد به‌ سال‌ 1340 ش‌. در اصفهان و به مناسبت برپائي کنگره بزرگداشت ملاّ صدرا (در تهران‌) به چاپ رسيده‌ است.

12ـ نسخه برگردان تجارب السلف هندوشاه نخجواني که به سال 1361 ش‌. با پيشگفتار و پيوستهاي فراهم آورده استاد دراصفهان منتشر شد.

13ـ دو گفتار ـ که حاوي دو مقاله محققانه استاد و پاره‌اي ضمائم نفيس است ـ و «کتابخانه تخصّصي تاريخ اسلام و ايران‌»(در قم‌) به سال 1378 ش‌. آن را منتشر ساخت‌.

14ـ مناهج المعارف تأليف جد أعلاي استاد، مير سيّد أبوالقاسم جعفر موسوي خوانساري (معروف به مير کبير) ـ رضوان‌اللّه عليه ـ، که جزوه نخست آن به تحقيق و تحشيه استاد طبع گرديد و به سبب عوائق زمان و طوارق حدثان پي گرفته‌ نشد.

15ـ کشف المراد علاّمه حلّي ـ که متن آن به تصحيح و تعليق والد ماجدشان‌، مرحوم آية‌اللّه علاّمه سيّد ميرزا محمّد هاشم ‌موسوي اصفهاني (روضاتي‌)، به سال 1352 ق /1312 ه¨ ش‌. در اصفهان طبع شده بود و به مناسبت هفتادمين‌ سال چاپ سنگي کتاب در اصفهان‌، با نظارت و به همراه پيوستهاي استاد در نوروز 1381 ش‌. در شمارگان محدودانتشار يافت‌.

16 ـ رساله در شرح أحوال ملاّ محمّد علي بن محمّدرضا توني ـ که بر آگاهيهاي نفيس تاريخي‌، بويژه در باب سقوط اصفهان‌،اشتمال دارد و به سال 1381 ش‌. در شمارگان محدود در اصفهان منتشر شد.

17 - حاشيه ملاّ عبداللّه و شرح نظام ـ از درسنامه هاي مدرسي طلبگي قديم ـ که به تصحيح استاد در أوايل أيّام تحصيل‌ايشان از سوي کتابخانه شفيعي در اصفهان چاپ (.چاپ سنگي‌) شد.

18 - تکمله الذریعه الی تصانیف الشیعه در دو مجلّد.

19 - تعليقات طبقات أعلام الشّيعة‌.

20 - هدیه نجفیه

21 - آثار التقوی

چاپ نشده

1ـ رياض الابرار

2ـ عترت طاهره که در باب فضائل و حيات چهارده معصوم ـ عليهم السّلام (از دويست کتاب عامّه و خاصّه گرد آوري‌شده‌ است)

3ـ شرح حال سيّد رضي (ره‌).

4ـ تحقيق‌ متن نهج البلاغه‌.

5ـ تحقيق و تصحيح المجدي‌.

6ـ کواکب منتشره در أحوال أعيان شجره‌.

7ـ ديوان الاکابر (جامع آثار منظوم و منشور نياکان‌).

8ـ فيض الباري في ترجمة الامام الانصاري

9- رساله خاصه حول عقاید ابن عربی و صاحب المثنوی.

10- الدلیل الاحسن فی الاجازه الاخ الفاضل مظاهری الحسن.

11- تذکره النسابین (شرح حال یک هزار نسابه و تبار شناس و بررسی آثار موجود و مفقود آنان)

12- شرح حال میرزا رفیعا نائینی

مقالات

گفتنی است که پنجاه مقاله استاد- اعم از فارسی و عربی- با نام « در پرتو روضات» به کوشش عالم اندیشمند آقای حاج شیخ رضا مختاریان در مؤسسه کتاب شناسی شیعه به زیر چاپ رفته است.

• رساله داوودیه
• قصص الانبیاء
• اجازات روایتی دو محقق خوانساری
• علامه حویزی و تفسیر صوافی الصافی»
• ابن ابی جمهور احسائی و کتاب عوالی اللآلی
• مطبوعات حروفی ایران قدیم
• حاج میرزا ابوطالب اصفهانی مؤلف حاشیه شرح سیوطی
• نکاتی پیرامون امثال و الحکم دهخدا
• کتاب های چاپی و خوشنویسان تبریز
• شجره نامه خانوادگی
• یادداشت، حاشیه، نکته، دهکده کرمند کجاست؟
• نوشته ای از جلال الدین همایی
• مؤلف کتاب حدیقه الأفراح و غیره
• نسخه ای از تفسیر کشف الاسرار میبدی
• پیشنهادهایی به مجله آیین اسلام
• مرحوم میرزا محمّد علی مدرس تبریزی
• نسب نامه سیّد محمّد نوربخش
• چند مجموعه خطی از مجموعه های روضاتی
• فهرست نسخه های مصنّفات شیخ طوسی
• درباره دو رساله کلامی از شیخ طوسی
• ترجمه دو رساله کلامی از شیخ طوسی
• کیفیت انتساب شیخ هادی تهرانی به خاندان علامه مجلسی
• دو دانشمند طوسی
• انحرافات عقیدتی چند تن از رجال عامه و اجازه روایت حدیث شریف
• ملاحظاتی درباره کتاب خلاصه السیر محمّد معصوم
• مصابیح الهدایه فی أنوار الولایه
• نامه ای درباره برخی اصطلاحات
• چگونگی مرجعیت و نشر فتاوی شیخ اعظم انصاری
• رساله مُعزّیه
• خاندان صفوی، سیادت و امارت
• خواجه عبدالله انصاری مشهور
• افراط در به کارگیری کلمات با تنوین
• تعلیقه ای بر وقایع السنین و الأعوام
• تاریخ شهادت شهید ثانی
• یادی از چند تن کتابفروشان و صحافان در گذشته اصفهان
• الشیعه الإمامیه
• رسالتان کلامیتان للشیخ الطوسی
• کلمه حول مؤلف کتاب المشکول
• کلمه حول النوبختی و کتابه
• احادیث شریفه فی وظائف الولاه
• ابن نما الحلّی و آثاره و بیته
• الددر و اللآلی فی ترجمه سلیم بن قیس الاهلالی
• تصحیح عمده الطالب
• رساله الترتب لآیه الله ضیاءالدین العراقی ولمحه عن عیاه احد الخواص من تلامذته
• حکایه ما کتبه صاحب روضات الجنّات
• چند نکته تاریخی راجع به زندگی شیخ طوسی و یک پیشنهاد
• مقاله ای پیرامون کتاب « لطائف الاعلام» و مقالات دیگر

تقدیم، تصحیح، تحقیق و تحشیه

• روضات الجنات فی التراجم العلما و السادات.
• سماء المقال فی علم الرجال اثر علامه میرزا ابوالهدی کلباسی.
• مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار.
• کتاب الاوائل اثر حاج آقا محمّد مقدس اصفهانی.
• تجارب السلف در تاریخ خلفا و وزرای ایشان از هندوشاه نخجوانی.
• کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد.
• عبقات الانوار.
• جبر و تفویض، رساله خلق الاعمال صدر المتألهین.
• حاشیه ملا عبدالله و شرح نظام.
• حواشی بر کتاب زندگی نامه علامه مجلسی.
• مناهج المعارف
• حواشی و تعلیقات بر اعیان الشیعه امین عاملی.
• حواشی و تعلیقات بر الکنی و الالقاب محدث قمی.
• حواشی و تعلیقات بر ریحانه الادب مدرس تبریزی.
• حواشی و تعلیقات بر بغیه الوعاه سیوطی.
• حواشی و تعلیقات بر« امل الآمل شیخ حر عاملی.

مجموعه مکاتبات و مراسلات

بسیاری از علما و محققان و نویسندگان مشهور ایرانی و عرب با استاد روضاتی مکاتبه داشته و وی نیز از دوران جوانی تا اواخر عمر خود با علما و دانشمندان حوزوی و دانشگاهی و محققان علوم اسلامی نامه نگاری نموده است. مکاتبات، مجموعه ای ارزشمند و دربردارنده نکات علمی، تاریخی، ادبی و رجالی گرانقدری است. شخصیت هایی که با ایشان مکاتباتی داشته اند، عبارتند از:

• جلال الدین همایی
• آیت الله چهارسوقی
• آیت الله مرعشی نجفی
• سیّد محمّدصادق بحرالعلوم
• سیّد مصطفی خوانساری
• دکتر ایرج افشار
• رضا استادی
• محمّد رازی
• عبدالعزیز طباطبایی
• شیخ محمّدحسن آل یاسین
• ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی
• سیّد علی فانی
• سیّد محمّدعلی امام
• شیخ آقا بزرگ تهرانی
• حضرت آیت الله بروجردی
• سید هبه الدین شهرستانی
• پروفسور هانری کربن

مجالس اهل ایمان در مساجد و تکایای اصفهان

آگهی های فوت علما و شخصیت های علمی و مذهبی و نیز بعضی از بانوان خاندان های علمی اصفهان است و در طول شش دهه توسط استاد جمع آوری شد و در برخی موارد یادداشتهای مفیدی نیز افزوده است. این اثر ارزشمند به عنوان اسناد تاریخی حاوی اطلاعات گران قیمتی است و گوشه ای از تاریخ شصت ساله اصفهان را نشان می دهد.

رحلت

سرانجام صبح روز پنج شنبه ۲۹ تیر۱۳۹۱ شمسی برابر با ۲۹ شعبان ۱۴۳۳ جان به جان آفرین تسلیم نمود و خاندان و شاگردان و دوستانش را در اندوهی بس عمیق فرو برد. پیکر استاد روضاتی را در عصر همان روز در منزل شخصی اش غسل دادند و پس از تشییع، به تخت فولاد اصفهان برده،. نماز بر پیکر ایشان توسط حجت الاسلام والمسلمین حاج سید عبدالحسین روضاتی خوانده شد و در تکیه نیاکانش صاحب روضات داخل بقعه جنب قبور جده و مادر گرامی اش به خاک سپرده شد.

منابع

• سایت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛علی کرباسی زاده اصفهانی.
• اسناد خاندان روضاتیان؛ جویا جهانبخش.

آرشیو عکس و تصویر

• 

  از راست: سید محمدعلی موحد ابطحی موسوی، سید محمدباقر موحد ابطحی موسوی و سید محمدعلی روضاتیان

• 

  از راست ردیف جلو: سید رضا جزایری، سید محمدعلی روضاتیان، سید مرتضی مستجابی، سید موسی موسوی صدر، سید جمال الدین صهری، سید مرتضی ابطحی، سید شهاب الدین قومی، سید ابوالفضل صفوی ریزی، سید هاشم جعفری و سید مهدی میردامادی - از راست ردیف عقب: فخرالدین کلباسی، محمد خادمی، ابراهیم ابن یمین، منوچهر منصورزاده، مهدی مظاهری و ناشناسان

• 

  از راست: امیر سید حسن روضاتیان، سید محمدعلی روضاتیان، محمدمحسن منزوی تهرانی (آقا بزرگ تهرانی)، سید محمدرضا حسینی خراسانی، مرتضی اردکانی، سید فخرالدین روضاتی و سید نورالله ابطحی

• 

  از راست: سید محمدعلی روضاتیان، سید حسین موسوی خادمی، سید محمدرضا شفتی و سید اسماعیل هاشمی

• 

  ردیف جلو از راست: ابوالفضل معزي (معزالدين)، سید محمدعلی موحد ابطحی موسوی، عباسعلی ادیب و سید حسین موسوی خادمی - ردیف عقب: 1. سید عبدالحسین روضاتیان، 2. سید محمدعلی روضاتیان، 3. مهدی مظاهری و سید کمال فقیه ایمانی

• 

  سید محمدعلی روضاتیان (اولین نفر از سمت چپ - ردیف پایین پایین) در جمع خاندان روضاتی

• 

  از راست: سید محمدتقی حسینی شهرستانی، سید محمدعلی (هبه الدین) حسینی شهرستانی و سید محمدعلی روضاتیان

• 

  از راست: محمد کلباسی، سید محمدعلی روضاتیان و رحیم ارباب چرمهینی

• 

  حسین مظاهری و سید محمدعلی روضاتیان

• 

  سید محمدعلی روضاتیان

• 

  مدفن سید محمدعلی روضاتیان در تخت فولاد