دمشق: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز
 
(۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
شهر دمشق پايتخت كشور سوريه مي باشد، اين شهر يكي از شهرهاي باستاني جهان است كه پيشينه اي بسيار كهن دارد. شهر دمشق آثار باستاني، مساجد، زيارتگاه ها و مراقد بسياري را در خود جاي داده است و اصولاً پايتخت هر كشوري، اهميت زيادي در عرصه آشنايي افراد با آن كشور دارد و معمولاً افراد در هنگام ورود به هر كشوري ابتدا وارد پايتخت آن كشور مي شوند، لذا آشنايي كامل با دمشق از جهات فوق الذكر حائز اهميت است.<ref> راهنماى اماكن زيارتى و سياحتى در سوريه، ص 57.</ref>
+
شهر '''دمشق''' پایتخت کشور [[سوریه|سوریه]] می باشد. این شهر یکی از شهرهای قدیمی جهان است و آثار باستانی، [[مسجد|مساجد]]، زیارتگاه ها و مراقد بسیاری را در خود جای داده است.<ref> راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در سوریه، ص ۵۷.</ref> مرقد [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب]] (علیهاالسلام) و [[مسجد اموی دمشق|مسجد جامع اموی]] از مهمترین مکانهای زیارتی دمشق است.
[[پرونده:Dameshq.jpg|left|thumb|مسجد جامع دمشق، مقام «رأس الحسين» علیه السلام]]
+
[[پرونده:دمشق.jpg|بندانگشتی|مسجد اموی در شهر دمشق]]
  
== واژه دمشق ==
+
==واژه دمشق==
  
 +
واژه «دمشق» یا «دماسکو» «Demascus»، در اصل آرامی، کلدانی یا سریانی قدیم بوده است. در نوشته‌ای «هیروگلیفی» که از پانزده قرن قبل از میلاد به دست آمده، نام «تمسقو» یا «دماسکو» در آن دیده شده است. همچنین نام دماسکو در آثار معبد «کرنک» متعلق به ۱۸ قرن قبل از میلاد نیز به چشم می‌خورد.<ref> یوسف جمیل نعیسه، مجتمع مدینة دمشق، ج ۱، ص ۶۷، دمشق به معنای سرعت نیز آمده است.</ref>
  
واژه «دمشق» يا «دماسكو» «Demascus»، در اصل آرامي، كلداني يا سرياني قديم بوده است. در نوشته‌اي «هيروگليفي» كه از پانزده قرن قبل از ميلاد به دست آمده، نام «تمسقو» يا «دماسكو» در آن ديده شده است. همچنين نام دماسكو در آثار معبد «كرنك» متعلق به 18 قرن قبل از ميلاد نيز به چشم مي‌خورد.<ref> يوسف جميل نعيسه، مجتمع مدينة دمشق، ج 1، ص 67، دمشق به معناي سرعت نيز آمده است.</ref>
+
برای دمشق اسامی بسیار گفته‌اند. نخستین نام آن «جَلِقْ» و سپس به علت انتساب به جیرون بن سعد بن عاد بن ارم بن سام بن [[حضرت نوح علیه السلام|نوح]]، «جیرون» بوده است. عذراء، بیت رامون، عین الشرق، باب الکعبه، فسطاط المسلمین نیز از نام‌های دیگر آن است.
  
براي دمشق اسامي بسيار گفته‌اند. نخستين نام آن «جَلِقْ» و سپس به علت انتساب به جيرون بن سعد بن عاد بن ارم بن سام بن نوح «جيرون» بوده است. «ارم ذات العماد» كه در [[قرآن كريم]] آمده است و همچنين عذراء، بيت رامون، عين الشرق، باب الكعبه، فسطاط المسلمين نيز از نام‌هاي ديگر آن است.
+
==تاریخچه شهر دمشق==
 +
بسیاری از تاریخ نویسان معتقدند که تاریخ بنای شهر دمشق به هزاره سوم قبل از میلاد بازمی گردد و قدیمی ترین اسناد برجای مانده در این خصوص متعلق به تمدن باستانی ایبلا (تپه مریدخ) است که در سال ۱۹۷۵ م. کشف شد و در الواح گلی برجای مانده از این دوران نام شهر دمشق به صورت «دمشقی» آمده است. هیچ گونه اطلاعات مستندی درباره شکل ظاهری شهر در هزار سوم قبل از میلاد و نقش و اهمیت این شهر در آن روزگار وجود ندارد.
  
 +
تاریخ مکتوب شهر دمشق در نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد در دوران آموریان آغاز شده است و شهر دمشق در پایان هزاره دوم قبل از میلاد به عنوان پایتخت دولت کوچک آرامی ها وارد عرصه تاریخ می شود. فراوانی آب و زمین های حاصلخیز و آب و هوای معتدل باعث شد که آرامی ها حکومت های محلی کوچک در مناطق مختلف [[سوریه|سوریه]] به وجود آورند. از جمله آن ها حکومت محلی دمشق بود و شهر دمشق به علت وجود رودخانه بردی و مناطق پرباران مورد توجه آرامی ها بود به گونه ای که آرامی ها به آن «دارمیسق» می گفتند که به معنی محل پرآب بوده است.
  
== تاريخچه شهر دمشق ==
+
توسعه شهر دمشق از دوران آرامی ها به تدریج آغاز گردید و روز به روز بر جمعیت و آبادانی آن افزوده شد. در نیمه هزاره اول قبل از میلاد به تدریج آشوری ها قدرت گرفته و امپراتوری خود را بنا نهادند و این امپراتوری توانست دولت کوچک آرامی را در معرض تهدید قرار دهد و بین برخی از پادشاهان آرامی و پادشاهان آشوری جنگ هایی روی داد و عاقبت آشوری ها موفق شدند در سال ۸۴۱ ق.م بسیاری از زمین های [[شام]] را تصرف کرده و خود را به ساحل فنیقیه برسانند و دمشق پس از مدتی محاصره، عاقبت در سال ۷۳۴ ق.م توسط «آدد نیراری سوم» سقوط کرد. احتمالاً بقایای شهر آرامی امروزه در بخش غربی شهر دمشق مدفون شده است. مهم ترین بناهای آرامی در شهر دمشق شامل معبد خدای تندر «خدای حدد» و کاخ سلطنتی بوده است که امروزه [[مسجد اموی دمشق|مسجد اموی]] بر بقایای معبد حدد ساخته شده است و اثری از قصر سلطنتی آرامی برجای نمانده است.
  
 +
در قرن هفتم قبل از میلاد کلدانی ها بر شهر دمشق سلطه یافتند و چندی نگذشت که در سال ۵۳۸ ق.م این شهر به تصرف ایرانیان درآمد و در حدود دویست سال در تحت سیطره هخامنشیان قرار داشت و یکی از ایالت های [[ایران|ایران]] به شمار می رفت تا این که عاقبت در سال ۳۳۳ ق.م اسکندر مقدونی این شهر را به تصرف خود درآورد و پس از وی این شهر در تحت سیطره جانشینان اسکندر یعنی سلوکیان قرار گرفت و آنان توجه زیادی به دمشق داشتند هر چند که پایتخت سلوکیان، شهر انطاکیه بود. در این دوره فرهنگ هلنیستی<ref> راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در سوریه، ص ۵۷.</ref> بر شهر دمشق حاکم بوده و شاهد آمیختگی فرهنگ شرق و غرب در این شهر بوده ایم و در همین دوران زبان یونانی در این شهر رایج و متداول بود. در اواخر دوران یونانی در جنوب سرزمین شام دولت عربی نبطیان که پایتخت آن شهر البتراء بود شکل گرفت، محدوده این دولت شامل زمین های [[اردن]] و حوران بود و این دولت موفق شد که در سال ۸۵ ق.م در دوران حکمرانی حارث سوم و در سال ۳۷ م. در دوران حکمرانی حارث چهارم شهر دمشق را به تصرف درآورد.
  
بسياري از تاريخ نويسان معتقدند كه تاريخ بناي شهر دمشق به هزاره سوم قبل از ميلاد بازمي گردد و قديمي ترين اسناد برجاي مانده در اين خصوص متعلق به تمدن باستاني ايبلا (تپه مريدخ) است كه در سال 1975 م. كشف شد و در الواح گلي برجاي مانده از اين دوران نام شهر دمشق به صورت «دمشقي» آمده است. هيچ گونه اطلاعات مستندي درباره شكل ظاهري شهر در هزار سوم قبل از ميلاد و نقش و اهميت اين شهر در آن روزگار وجود ندارد.
+
در سال ۶۴ ق.م سپاهیان رومی وارد دمشق شدند و از این دوره به بعد دمشق یکی از شهرهای وابسته به امپراتوری روم گردید و این شهر در دوران امپراتوری «هادریان» به لقب متروپول یا شهر اصلی دست یافت و بعدها در دوران حکمرانی امپراتوری «سفتیم سیفر» به عنوان مستعمره ای رومی انتخاب شد.
  
تاريخ مكتوب شهر دمشق در نيمه دوم هزاره دوم قبل از ميلاد در دوران آموريان آغاز شده است و شهر دمشق در پايان هزاره دوم قبل از ميلاد به عنوان پايتخت دولت كوچك آرامي ها وارد عرصه تاريخ مي شود. فراواني آب و زمين هاي حاصلخيز و آب و هواي معتدل باعث شد كه آرامي ها حكومت هاي محلي كوچك در مناطق مختلف سوريه به وجود آورند. از جمله آن ها حكومت محلي دمشق بود و شهر دمشق به علت وجود رودخانه بردي و مناطق پرباران مورد توجه آرامي ها بود به گونه اي كه آرامي ها به آن «دارميسق» مي گفتند كه به معني محل پرآب بوده است.  
+
در اواخر قرن چهارم میلادی امپراتوری روم به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد و دمشق به همراهی سایر شهرهای سرزمین شام در بخش شرقی امپراتوری روم که به امپراتوری بیزانس مشهور شد، واقع گردید. در سال ۶۱۲ م. این شهر به تصرف سپاهیان ساسانی درآمد و مدت پانزده سال در تحت تصرف ایرانیان بود و عاقبت در سال ۶۲۷ م. به وسیله «هرکول» از دست ایرانیان خارج و مجددا به تصرف امپراتوری روم شرقی درآمد، اما چندی نگذشت که در سال ۱۴ قمری (۶۳۵ م.) لشکریان مسلمان به رهبری [[ابوعبیده جراح|ابوعبیده جراح]] و [[خالد بن ولید|خالد بن ولید]] این شهر را فتح کردند و این شهر یکی از شهرهای خلافت اسلامی شد.  
  
توسعه شهر دمشق از دوران آرامي ها به تدريج آغاز گرديد و روز به روز بر جمعيت و آباداني آن افزوده شد. در نيمه هزاره اول قبل از ميلاد به تدريج آشوري ها قدرت گرفته و امپراتوري خود را بنا نهادند و اين امپراتوري توانست دولت كوچك آرامي را در معرض تهديد قرار دهد و بين برخي از پادشاهان آرامي و پادشاهان آشوري جنگ هايي روي داد و عاقبت آشوري ها موفق شدند در سال 841 ق.م بسياري از زمين هاي شام را تصرف كرده و خود را به ساحل فنيقيه برسانند و دمشق پس از مدتي محاصره عاقبت در سال 734 ق.م توسط «آدد نيراري سوم» سقوط كرد. احتمالاً بقاياي شهر آرامي امروزه در بخش غربي شهر دمشق مدفون شده است. مهم ترين بناهاي آرامي در شهر دمشق شامل معبد خداي تندر «خداي حدد» و كاخ سلطنتي بوده است كه امروزه مسجد اموي بر بقاياي معبد حدد ساخته شده است و اثري از قصر سلطنتي آرامي برجاي نمانده است.
+
[[معاویه|معاویه]] در دوران پادشاهی خود این شهر را به عنوان پایتخت حکومت [[بنی امیه|اموی]] برگزید و در آن قصری به نام قصر سبز بنا کرد. شهر دمشق در طول حکومت اموی ها به عنوان پایتخت به شمار می رفت و پادشاهان اموی به توسعه و عمران شهر پرداخته و قصرهای متعددی در آن بنا کردند و در همین دوران مسجد جامع شهر که به [[مسجد اموی دمشق|مسجد اموی]] معروف است ساخته شد.
  
در قرن هفتم قبل از ميلاد كلداني ها بر شهر دمشق سلطه يافتند و چندي نگذشت كه در سال 538 ق.م اين شهر به تصرف ايرانيان درآمد و در حدود دويست سال در تحت سيطره هخامنشيان قرار داشت و يكي از ايالت هاي ايران به شمار مي رفت تا اين كه عاقبت در سال 333 ق.م اسكندر مقدوني اين شهر را به تصرف خود درآورد و پس از وي اين شهر در تحت سيطره جانشينان اسكندر يعني سلوكيان قرار گرفت و آنان توجه زيادي به دمشق داشتند هر چند كه پايتخت سلوكيان، شهر انطاكيه بود. در اين دوره فرهنگ هلنيستي<ref> راهنماى اماكن زيارتى و سياحتى در سوريه، ص 57.</ref> بر شهر دمشق حاكم بوده و شاهد آميختگي فرهنگ شرق و غرب در اين شهر بوده ايم و در همين دوران زبان يوناني در اين شهر رايج و متداول بود. در اواخر دوران يوناني در جنوب سرزمين شام دولت عربي نبطيان كه پايتخت آن شهر البتراء بود شكل گرفت، محدوده اين دولت شامل زمين هاي اردن و حوران بود و اين دولت موفق شد كه در سال 85 ق.م در دوران حكمراني حارث سوم و در سال 37 م. در دوران حكمراني حارث چهارم شهر دمشق را به تصرف درآورد.
+
در سال ۱۳۲ قمری (۷۵۰ م.) حکومت اموی توسط [[حکومت بنی عباس|عباسیان]] منقرض گردید و پایتخت از دمشق به [[بغداد]] منتقل گردید و از اهمیت دمشق کاسته شد. در سال ۲۵۴ قمری (۸۶۸ م.) دمشق وابسته به دولت طولونی ها شد که یکی از دولت های وابسته به خلافت عباسی بود و در کشور [[مصر]] حکومت می کرد. پس از سقوط حکومت طولونی ها در سال ۲۹۲ قمری (۹۰۴ م.) دمشق دوباره تحت سیطره عباسی ها قرار گرفت و در سال ۳۲۳ قمری (۹۳۴ م.) دولت اخشیدی در مصر و شام قدرت گرفته و دمشق تحت سیطره این دولت قرار گرفت و عاقبت در سال ۳۵۸ قمری (۹۶۸ م.) سپاهیان دولت فاطمی وارد دمشق شدند و این شهر بخشی از امپراتوری [[فاطمیان|فاطمیون]] شد که پایتخت خود از مهدیه را به شهر قاهره در مصر منتقل کردند.  
  
در سال 64 ق.م سپاهيان رومي وارد دمشق شدند و از اين دوره به بعد دمشق يكي از شهرهاي وابسته به امپراتوري روم گرديد و اين شهر در دوران امپراتوري «هادريان» به لقب متروپول يا شهر اصلي دست يافت و بعدها در دوران حكمراني امپراتوري «سفتيم سيفر» به عنوان مستعمره اي رومي انتخاب شد.
+
اهالی شام در دوران حکمرانی فاطمیون بارها بر علیه این دولت شوریدند و اهالی دمشق موفق شدند که در سال ۳۶۳ قمری (۹۷۳ م.) فاطمیون را از دمشق بیرون کنند و در همین اثنا لشکریان امپراتوری روم شرقی از وضعیت استفاده کرده و بخش های بزرگی از سرزمین شام را تصرف کرده و خود را به حمص و بعلبک رساندند، اما چندی نگذشت که فاطمیون موفق شدند که شهر دمشق را دوباره تصرف نموده و در مدت یک قرن بر آن حکمرانی نمایند و در این دوران دمشق شاهد رکود اقتصادی و عدم توجه بوده و فقر و فاقه در آن منتشر شده و بسیاری از اهالی آن به شهرهای دیگر مهاجرت نمودند. دوران حکمرانی فاطمیون بر دمشق از تاریخ ۳۵۸ قمری (۹۶۸ م.) تا ۴۶۸ قمری (۱۰۷۵ م.) به طول کشید. سپس دمشق زیر سلطه سلجوقیان و اتابکان قرار گرفت و در دوران حکومت اتابکان، صلیبی ها به دمشق حمله کردند و شهر دمشق را در سال ۵۴۳ قمری (۱۱۴۹ م.) محاصره کردند، اما حکمران دمشق «معین الدین أنر» در مقابل لشکریان صلیبی مقاوت کرد و باعث نجات شهر از سپاهیان صلیبی گردید.
  
در اواخر قرن چهارم ميلادي امپراتوري روم به دو بخش شرقي و غربي تقسيم شد و دمشق به همراهي ساير شهرهاي سرزمين شام در بخش شرقي امپراتوري روم كه به امپراتوري بيزانس مشهور شد، واقع گرديد. در سال 612 م. اين شهر به تصرف سپاهيان ساساني درآمد و مدت پانزده سال در تحت تصرف ايرانيان بود و عاقبت در سال 627 م. به وسيله «هركول» از دست ايرانيان خارج و مجددا به تصرف امپراتوري روم شرقي درآمد، اما چندي نگذشت كه در سال 14 قمري (635 م.) لشكريان مسلمان به رهبري ابوعبيده جراح و خالد بن وليد اين شهر را فتح كردند و اين شهر يكي از شهرهاي خلافت اسلامي شد.  
+
در سال ۵۴۹ قمری (۱۱۵۴ م.) سلطان نورالدین زنگی شهر دمشق را فتح کرده و آن را به تصرف خود درآورد و این شهر تا سال فوت وی در سال ۵۶۹ قمری (۱۱۷۴ م.) در تحت سیطره وی بود و پس از درگذشت سلطان نورالدین زنگی، درباریان وی صلاح الدین ایوبی را به پادشاهی انتخاب کردند و وی در شهر دمشق مستقر شده و جنگ های زیادی با صلیبی ها نمود و عاقبت نیز در همین شهر درگذشته و مدفون گردید. پس از درگذشت صلاح الدین، جانشینی به الملک العادل رسید و پس از وی بین فرزندان وی اختلاف افتاد و آخرین پادشاه ایوبی که توران شاه نام داشت در سال ۶۴۸ قمری (۱۲۵۰ م.) به قتل رسید و دمشق پس از وی دچار ناآرامی و هرج و مرج گردید و به همین علت مغول ها به رهبری هلاکو در سال ۶۵۸ قمری (۱۲۵۹ م.) به دمشق حمله کردند و اهالی شهر دروازه ها را بسته و به درون باروی شهر پناه بردند و شهر دمشق به مدت یک ماه در برابر حمله مغول ها مقاومت کرد ولی عاقبت توانستند که این شهر را تصرف کنند، اما چندی نپایید که یکی از پادشاهان ممالیک به نام سلطان مظفر قطز موفق شد آنان را در نبرد عین جالوت شکست داده و عقب براند و بدین گونه بود که ممالیک بر دمشق و سرزمین شام چیره شدند و در دوران آنان شهر دمشق توسعه و آبادانی فراوانی یافت و [[مسجد|مساجد]] و مدارس و بیمارستان های متعدد در آن ساخته شد که بسیاری از این اماکن تاریخی تا روزگار ما برجای مانده است.
  
معاويه در دوران پادشاهي خود اين شهر را به عنوان پايتخت حكومت اموي برگزيد و در آن قصري به نام قصر سبز بنا كرد. شهر دمشق در طول حكومت اموي ها به عنوان پايتخت به شمار مي رفت و پادشاهان اموي به توسعه و عمران شهر پرداخته و قصرهاي متعددي در آن بنا كردند و در همين دوران مسجد جامع شهر كه به مسجد اموي معروف است ساخته شد.
+
دولت ممالیک عاقبت با حمله سلطان عثمانی سلیم اول در سال ۹۲۲ قمری (۱۵۱۶ م). از بین رفته و شهر دمشق به همراهی سرزمین شام به مدت پانصد سال به عنوان یکی از ولایات عثمانی به شمار می رفت. در دوران حکومت عثمانی برخی از والیان شام افراد صالح و درستکاری بودند که در دوره حکمرانی آنان شهر دمشق شاهد شکوفایی خاصی بود که از جمله این حکمرانان می توان از ناظم پاشا، مدحت پاشا و اسعد پاشا نام برد. در سال ۱۹۱۴ م. [[ترکیه|ترکیه]] عثمانی درگیر جنگ اول جهانی شد و در همین اثنا حرکت ملی گرایانه عربی در دمشق فعال شد، اما دولت عثمانی به شدت با آن برخورد کرده و در روز ششم می ۱۹۱۶ دولت عثمانی رهبران این حرکت را دستگیر نموده و در میدان مرجه دمشق اعدام کرد و از همان روز این میدان به نام میدان شهدا معروف گردید.  
  
در سال 132 قمري (750 م.) حكومت اموي توسط عباسي ها منقرض گرديد و پايتخت از دمشق به بغداد منتقل گرديد و از اهميت دمشق كاسته شد. در سال 254 قمري (868 م.) دمشق وابسته به دولت طولوني ها شد كه يكي از دولت هاي وابسته به خلافت عباسي بود و در كشور مصر حكومت مي كرد. پس از سقوط حكومت طولوني ها در سال 292 قمري (904 م.) دمشق دوباره تحت سيطره عباسي ها قرار گرفت و در سال 323 قمري (934 م.) دولت اخشيدي در مصر و شام قدرت گرفته و دمشق تحت سيطره اين دولت قرار گرفت و عاقبت در سال 358 قمري (968 م.) سپاهيان دولت فاطمي وارد دمشق شدند و اين شهر بخشي از امپراتوري [[فاطميون]] شد كه پايتخت خود از مهديه را به شهر قاهره در مصر منتقل كردند.  
+
در دهم ژوئن ۱۹۱۶ م. انقلاب ملی‌گرایانه [[سوریه]] بر علیه عثمانی شعله‌ور گردید و در اول اکتبر ۱۹۱۸ م. شبه‌نظامیان سوریه وارد دمشق شدند و عثمانی ها را از آن جا بیرون کردند و اولین مجلس ملی سوریه در دمشق تشکیل شده و در طی جلسات خود در روزهای هفتم و هشتم مارس ۱۹۲۰ م. فیصل  بن حسین را به عنوان پادشاه سوریه انتخاب نمود. اما چندی نگذشت که سرزمین شام به تصرف نیروهای فرانسوی درآمد و استعمار فرانسه سعی کرد تا با سرکوب قیام های مردمی بر این کشور چیره شود، اما اهالی دمشق یوغ بردگی را نپذیرفته و در طی قیام های متعدد در طی سال ۱۹۲۵-۱۹۲۷ م. مخالفت شدید خود را با استعمار فرانسه اعلام نمودند و در سال ۱۹۳۶ م. اعتصاب دسته جمعی اهالی شام در مبارزه با استعمار فرانسه زبانزد خاص و عام گردید.
  
اهالي شام در دوران حكمراني فاطميون بارها بر عليه اين دولت شوريدند و اهالي دمشق موفق شدند كه در سال 363 قمري (973 م.) فاطميون را از دمشق بيرون كنند و در همين اثنا لشكريان امپراتوري روم شرقي از وضعيت استفاده كرده و بخش هاي بزرگي از سرزمين شام را تصرف كرده و خود را به حمص و بعلبك رساندند، اما چندي نگذشت كه فاطميون موفق شدند كه شهر دمشق را دوباره تصرف نموده و در مدت يك قرن بر آن حكمراني نمايند و در اين دوران دمشق شاهد ركود اقتصادي و عدم توجه بوده و فقر وفاقه در آن منتشر شده و بسياري از اهالي آن به شهرهاي ديگر مهاجرت نمودند. دوران حكمراني فاطميون بر دمشق از تاريخ 358 قمري (968 م.) تا 468 قمري (1075 م.) به طول كشيد. سپس دمشق زير سلطه سلجوقيان و اتابكان قرار گرفت و در دوران حكومت اتابكان، صليبي ها به دمشق حمله كردند و شهر دمشق را در سال 543 قمري (1149 م.) محاصره كردند، اما حكمران دمشق «معين الدين أنر» در مقابل لشكريان صليبي مقاوت كرد و باعث نجات شهر از سپاهيان صليبي گرديد.
+
با آغاز جنگ جهانی دوم و شکست فرانسه در این جنگ، قیام اهالی دمشق فزونی یافت و در روز ۲۹ ماه می ۱۹۴۵ م. به اوج خود رسید و این شورش ها باعث شد که عاقبت استعمار فرانسه در مقابل پایداری مردم سوریه تسلیم شده و در روز ۱۷ آوریل ۱۹۴۶ از سوریه خارج شود. شهر دمشق پس از استقلال به عنوان پایتخت جمهوری عربی سوریه شاهد رشد و شکوفایی فوق العاده ای بود و چهره ای کاملاً دگرگون به خود گرفته است و امروزه این شهر بیش از شش میلیون نفر را در خود جای می دهد و یکی از پایتخت های مهم جهان عرب به شمار می رود.<ref> راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در سوریه، ص ۵۲-۶۲.</ref>
  
در سال 549 قمري (1154 م.) سلطان نورالدين زنگي شهر دمشق را فتح كرده و آن را به تصرف خود درآورد و اين شهر تا سال فوت وي در سال 569 قمري (1174 م.) در تحت سيطره وي بود و پس از درگذشت سلطان نورالدين زنگي، درباريان وي صلاح الدين ايوبي را به پادشاهي انتخاب كردند و وي در شهر دمشق مستقر شده و جنگ هاي زيادي با صليبي ها نمود و عاقبت نيز در همين شهر درگذشته و مدفون گرديد. پس از درگذشت صلاح الدين، جانشيني به الملك العادل رسيد و پس از وي بين فرزندان وي اختلاف افتاد و آخرين پادشاه ايوبي كه توران شاه نام داشت در سال 648 قمري (1250 م.) به قتل رسيد و دمشق پس از وي دچار ناآرامي و هرج و مرج گرديد و به همين علت مغول ها به رهبري هلاكو در سال 658 قمري (1259 م.) به دمشق حمله كردند و اهالي شهر دروازه ها را بسته و به درون باروي شهر پناه بردند و شهر دمشق به مدت يك ماه در برابر حمله مغول ها مقاومت كرد ولي عاقبت توانستند كه اين شهر را تصرف كنند، اما چندي نپاييد كه يكي از پادشاهان مماليك به نام سلطان مظفر قطز موفق شد آنان را در نبرد عين جالوت شكست داده و عقب براند و بدين  گونه بود كه مماليك بر دمشق و سرزمين شام چيره شدند و در دوران آنان شهر دمشق توسعه و آباداني فراواني يافت و مساجد و مدارس و بيمارستان هاي متعدد در آن ساخته شد كه بسياري از اين اماكن تاريخي تا روزگار ما برجاي مانده است.
+
==آثار سیاحتی زیارتی دمشق==
 +
[[پرونده:زینبیه (1).jpg|left|thumb|بارگاه [[حضرت زینب سلام الله علیها]]]]
  
دولت مماليك عاقبت با حمله سلطان عثماني سليم اول در سال 922 قمري (1516 م). از بين رفته و شهر دمشق به همراهي سرزمين شام به مدت پانصد سال به عنوان يكي از ولايات عثماني به شمار مي رفت. در دوران حكومت عثماني برخي از واليان شام افراد صالح و درستكاري بودند كه در دوره حكمراني آنان شهر دمشق شاهد شكوفايي خاصي بود كه از جمله اين حكمرانان مي توان از ناظم پاشا، مدحت پاشا و اسعد پاشا نام برد. در سال 1914 م. تركيه عثماني درگير جنگ اول جهاني شد و در همين اثنا حركت ملي گرايانه عربي در دمشق فعال شد، اما دولت عثماني به شدت با آن برخورد كرده و در روز ششم مي 1916 دولت عثماني رهبران اين حركت را دستگير نموده و در ميدان مرجه دمشق اعدام كرد و از همان روز اين ميدان به نام ميدان شهدا معروف گرديد.  
+
'''<I>۱. مرقد حضرت زینب کبری علیهاالسلام:</I>'''
  
در دهم ژوئن 1916 م. انقلاب ملي‌گرايانه [[سوريه]] بر عليه عثماني شعله‌ور گرديد و در اول اكتبر 1918 م. شبه‌نظاميان سوريه وارد دمشق شدند و عثماني ها را از آن جا بيرون كردند و اولين مجلس ملي سوريه در دمشق تشكيل شده و در طي جلسات خود در روزهاي هفتم و هشتم مارس 1920 م. فيصل  بن حسين را به عنوان پادشاه سوريه انتخاب نمود. اما چندي نگذشت كه سرزمين شام به تصرف نيروهاي فرانسوي درآمد و استعمار فرانسه سعي كرد تا با سركوب قيام هاي مردمي بر اين كشور چيره شود، اما اهالي دمشق يوغ بردگي را نپذيرفته و در طي قيام هاي متعدد در طي سال 1925-1927 م. مخالفت شديد خود را با استعمار فرانسه اعلام نمودند و در سال 1936 م. اعتصاب دسته جمعي اهالي شام در مبارزه با استعمار فرانسه زبانزد خاص و عام گرديد و با آغاز جنگ جهاني دوم و شكست فرانسه در اين جنگ، قيام اهالي دمشق فزوني يافت و در روز 29 ماه مي 1945 م. به اوج خود رسيد و اين شورش ها باعث شد كه عاقبت استعمار فرانسه در مقابل پايداري مردم سوريه تسليم شده و در روز 17 آوريل 1946 از سوريه خارج شود. شهر دمشق پس از استقلال به عنوان پايتخت جمهوري عربي سوريه شاهد رشد و شكوفايي فوق العاده اي بود و چهره اي كاملاً دگرگون به خود گرفته است و امروزه اين شهر بيش از شش ميليون نفر را در خود جاي مي دهد و يكي از پايتخت هاي مهم جهان عرب به شمار مي رود.<ref> راهنماى اماكن زيارتى و سياحتى در سوريه، ص 52-62.</ref>
+
یکی از زیارتگاه‌های بسیار مهم و مورد توجه همه مذاهب اسلامی در دمشق، مرقد و آرامگاه [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب کبری]] علیهاالسلام، دختر [[امام علی علیه السلام|امیرمؤمنان]] علیه السلام است که همواره خیل مشتاقان و ارادتمندان آن بانوی فداکار و بزرگوار از سرزمین‌های اسلامی به ویژه [[ایران|ایران]]، برای [[زیارت]] قبر او عازم این سرزمین هستند.
  
 +
'''<I>۲. مقام و مقبره حضرت رقیه علیهاالسلام:</I>'''
 +
[[پرونده:Roghaye.jpg|left|thumb|ضریح [[حضرت رقیه سلام الله علیها]]]]
 +
از زیارتگاه‌هایی که پس از مقبره حضرت زینب علیهاالسلام مورد توجه [[شیعه|شیعه]] قرار دارد، مقبره و حرم «[[حضرت رقیه سلام الله علیها|حضرت رقیه]] علیهاالسلام»، دختر معصوم و کودک خردسال [[امام حسین]] علیه السلام است.
  
== آثار سياحتي زيارتي دمشق ==
+
'''<I>۳. مسجد اموی دمشق:</I>'''
  
 +
[[مسجد اموی دمشق|مسجد اموی]]، از شاهکارهای درخشان تمدن و فرهنگ [[اسلام|اسلامی]] است و پیشینه آن به دوران هزار و سیصد ساله اسلامی محدود نمی‌شود. بلکه ریشه و بنیانی دیرینه، به بلندای چهار هزار سال در تاریخ بشریت دارد و در حقیقت بیانگر سیر و تاریخچه تحول و دگرگونی ادیان و مذاهب است.
 +
[[پرونده:Dameshq.jpg|left|thumb|مسجد جامع دمشق و مقام «رأس الحسین» علیه السلام]]
  
'''<I>1. مرقد و مزار عقيله بني هاشم زينب كبري عليهاالسلام:</I>'''
+
'''<I>۴. مقام رأس الحسین علیه السلام:</I>'''
  
يكي از زيارتگاه‌هاي بسيار مهم و مورد توجه همه مذاهب اسلامي در دمشق، مرقد و آرامگاه زينب كبري، دختر اميرمؤمنان عليه السلام است كه همواره خيل مشتاقان و ارادتمندان آن بانوي فداكار و بزرگوار از سرزمين‌هاي اسلامي به ويژه ايران، براي [[زيارت]] قبر او عازم اين سرزمين هستند.
+
هنگامی که کاروان [[اسرای اهل بیت علیهم السلام|اسرای اهل بیت]] و سرهای بریده شهدا را به سمت دمشق می‌بردند، [[سر امام حسین علیه السلام|سر مبارک امام حسین]] علیه السلام در پایان همه سرها و مقابل زنان و اهل بیت حرکت داده می‌شد. پس از ورود کاروان، [[یزید بن معاویه|یزید]] لعنة الله علیه، سر مبارک را طلبید، آن را در حالی که در تشتی از طلا بود در مقابل او گذاشتند، زنان در پشت آن نشسته، [[حضرت سکینه سلام الله علیها|سکینه]] و [[فاطمه دختر امام حسین علیه السلام|فاطمه]] به آن می‌نگریستند و می‌گریستند. سپس مردم به داخل مسجد آمدند، یزید با چوب بر دندان‌های مبارک می‌زد<ref> راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در سوریه، ص ۵۷.</ref> و می‌گفت: امروز در مقابل روز [[غزوه بدر|بدر]]!
  
'''<I>2. مقام و مقبره حضرت رقيه عليهاالسلام:</I>'''
+
ابوبرزه اسلمی به یزید می‌گفت: این چوب را از لب‌ها بردار که [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه و آله را دیدم بر این لب‌ها بوسه می‌زد. آن‌گاه به فرمان یزید سر مبارک را از مجلس بیرون برده و به همراه سایر سرهای شهدا، سه روز بر باب القصر آویزان کردند. پس از آن مدت، سر مبارک امام حسین علیه السلام را پایین آورده و در گوشه شمال شرقی مسجد در اتاقکی قرار دادند. این سر چند روز در این مکان قرار داشت. بعدها در آن جا به یادبود این حادثه غم‌انگیز بقعه‌ای ساختند که به «[[مشهد رأس الحسین علیه السلام|رأس الحسین]] علیه السلام» مشهور شد.
  
از زيارتگاه‌هايي كه پس از مقبره [[حضرت زينب]] عليهاالسلام مورد توجه شيعه قرار دارد، مقبره و حرم «رقيه عليهاالسلام»، دختر معصوم و كودك خردسال [[امام حسين]] عليه السلام است.
+
این مکان در کنار [[محراب]] و مسجد «[[امام زین العابدین]] علیه السلام» در داخل اتاقی به ابعاد ۴×۳ متر قرار دارد و در جدار داخلی گنبد آن، اسامی [[ائمه اطهار|ائمه]] علیهم السلام نقش بسته است. در داخل شبستان مقام امام سجاد علیه السلام قابی از نقره و بسیار کوچک به اندازه سر یک انسان در داخل دیوار به یاد محل قراردادن سر مبارک حضرت جاسازی شده است. در سمت چپ این قاب نقره‌ای، شبستان و یا اتاقی که از آن یاد کردیم به وسیله دری آهنین جدا می‌شود. در سمت چپ آن [[ضریح|ضریحی]] کوچک از نقره و به صورت مستطیل با ابعاد ۱/۵×۱ متر دیده می‌شود. داخل این ضریح، پایه‌ای مستقر شده و بالای آن سنگی با پوشش قرمز رنگ که قرار داده شده است.
  
'''<I>3. مسجد اموي دمشق:</I>'''
+
'''<I>۵. قبرستان باب الصغیر:</I>'''
  
مسجد اموي، از شاهكارهاي درخشان تمدن و [[فرهنگ اسلامی]] است و پيشينه آن به دوران هزار و سيصد ساله اسلامي محدود نمي‌شود. بلكه ريشه و بنياني ديرينه، به بلنداي چهار هزار سال در تاريخ بشريت دارد و در حقيقت بيانگر سير و تاريخچه تحول و دگرگوني اديان و مذاهب است.
+
[[باب الصغیر|قبرستان باب الصغیر]]، از قبرستان‌های بسیار مهم و تاریخی دمشق است. این گورستان در نزدیکی «باب الصغیر»، واقع است که از دروازه‌های اصلی شهر قدیمی دمشق به شمار می‌رود. این مکان مدفن ده‌ها نفر از امامزادگان، [[صحابی|صحابه]] گرانقدر [[پیامبر اسلام|پیامبر خدا]] صلی الله علیه و آله، سرهای [[شهدای کربلا|شهدای کربلا]]، علمای بزرگ [[اسلام]] و [[شیعه]]، [[سادات]] جلیل‌القدر، مورخان و [[محدث|محدثان]] و صدها تن از بزرگان و رجال اسلامی است. در ادامه به مشهورترین قبور آن اشاره می‌گردد.
  
'''<I>4. مقام رأس الحسين عليه السلام:</I>'''
+
'''<I>۶. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام:</I>'''
  
هنگامي كه كاروان اسرا و سرهاي بريده شهدا را به سمت دمشق مي‌بردند، سر مبارك [[امام حسين]] عليه السلام در پايان همه سرها و مقابل زنان و اهل بيت حركت داده مي‌شد. پس از ورود كاروان، يزيد لعنة الله عليه، سر مبارك را طلبيد، آن را در حالي كه در تشتي از طلا بود در مقابل او گذاشتند، زنان در پشت آن نشسته، سكينه و فاطمه به آن مي‌نگريستند و مي‌گريستند. سپس مردم به داخل مسجد آمدند، يزيد با چوب بر دندان‌هاي مبارك مي‌زد<ref> راهنماى اماكن زيارتى و سياحتى در سوريه، ص 57.</ref> و مي‌گفت: امروز در مقابل روز بدر!
+
آمنه، ملقب به «[[حضرت سکینه سلام الله علیها|سکینه]]» یکی از دختران حضرت [[امام حسین]] علیه السلام بود که در حادثه جانفزای [[کربلا|کربلا]] حضور داشت. مادر وی «[[رباب همسر امام حسین علیه السلام|رباب]] بنت امرءالقیس» بوده است. سکینه با [[عبد الله بن حسن|عبدالله بن حسن]] علیه السلام یا [[حسن مثنی|حسن بن حسن]] علیه السلام ازدواج کرد، لیکن همسرش قبل از زناشویی با او در کربلا به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسید. او به همراه خواهرش [[فاطمه دختر امام حسین علیه السلام|فاطمه]] و عمه‌اش [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب]] و سایر [[اهل بیت]] امام حسین علیه السلام به اسارت درآمده و به دمشق وارد شد. او در سال ۱۱۷ هجری؛ یعنی در سن هفتاد و چند سالگی وفات یافت.
  
ابوبرزه اسلمي به يزيد مي‌گفت: اين چوب را از لب‌ها بردار كه پيامبر صلي الله عليه و آله را ديدم بر اين لب‌ها بوسه مي‌زد. آن‌گاه به فرمان يزيد سر مبارك را از مجلس بيرون برده و به همراه ساير سرهاي شهدا، سه روز بر باب القصر آويزان كردند. پس از آن مدت، سر مبارك امام حسين عليه السلام را پايين آورده و در گوشه شمال شرقي مسجد در اتاقكي قرار دادند. اين سر چند روز در اين مكان قرار داشت. بعدها در آن جا به يادبود اين حادثه غم‌انگيز بقعه‌اي ساختند كه به «رأس الحسين عليه السلام» مشهور شد.
+
'''<I>۷. قبر ام‌کلثوم، دختر امام علی علیه السلام:</I>'''
  
اين مكان در كنار محراب و مسجد «[[امام زين العابدين]] عليه السلام» در داخل اتاقي به ابعاد 4×3 متر قرار دارد و در جدار داخلي گنبد آن، اسامي ائمه نقش بسته است. در داخل شبستان مقام امام سجاد عليه السلام قابي از نقره و بسيار كوچك به اندازه سر يك انسان در داخل ديوار به ياد محل قراردادن سر مبارك حضرت جاسازي شده است. در سمت چپ اين قاب نقره‌اي، شبستان و يا اتاقي كه از آن ياد كرديم به وسيله دري آهنين جدا مي‌شود. در سمت چپ آن ضريحي كوچك از نقره و به صورت مستطيل با ابعاد 5/1×1 متر ديده مي‌شود. داخل اين ضريح، پايه‌اي مستقر شده و بالاي آن سنگي با پوشش قرمز رنگ كه قرار داده شده است.
+
در کنار مرقد سکینه ـ دختر امام حسین علیه السلام ـ قبر [[ام کلثوم دختر علی بن ابی طالب|ام‌کلثوم]]، دختر [[امام علی علیه السلام|امام علی]] علیه السلام است.
  
'''<I>5- قبرستان باب الصغير:</I>'''
+
'''<I>۸. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام:</I>'''
  
قبرستان باب الصغير، از قبرستان‌هاي بسيار مهم و تاريخي دمشق است. اين گورستان در نزديكي «باب الصغير»، واقع است كه از دروازه‌هاي اصلي شهر قديمي دمشق به شمار مي‌رود. اين مكان مدفن ده‌ها نفر از امامزادگان، صحابه گرانقدر پيامبر خدا صلي الله عليه و آله، سرهاي شهداي [[كربلا]]، علماي بزرگ [[اسلام]] و [[شيعه]]، سادات جليل‌القدر، مورخان و محدثان و صدها تن از بزرگان و رجال اسلامي است. در اين مبحث به مشهورترين قبور آن اشاره مي‌گردد.
+
فاطمه صغری ـ دختر امام حسین علیه السلام ـ از «ام‌اسحاق، بنت [[طلحة بن عبیدالله|طلحة بن عبیدالله]]» بوده است. وی در سی‌ام هجری به دنیا آمد و در واقعه [[کربلا]] نیز سی سال سن داشته است. لذا می‌توان گفت: فرزند ارشد امام حسین علیه السلام بوده است.
  
'''<I>6- قبر سكينه دختر امام حسين عليه السلام:</I>'''
+
'''<I>۹. قبر عبدالله بن جعفر الصادق علیه السلام:</I>'''
  
آمنه، ملقب به «سكينه» يكي از دختران حضرت [[امام حسين]] عليه السلام بود كه در حادثه جانفزاي كربلا حضور داشت. مادر وي «رباب بنت امرءالقيس بن عدي بن اوس بن جابر بن كعب بن عليم بن جناب» بوده است.
+
قبر عبدالله فرزند گرامی [[امام صادق]] علیه السلام، کمی بالاتر از قبر فاطمه صغری و در سمت چپ آن است که گنبدی کوچک به رنگ سبز دارد و داخل آن [[تابوت|تابوتی]] چوبین با محفظه‌ای فلزی دیده می‌شود.
  
سكينه با عبدالله بن حسن عليه السلام يا حسن بن حسن عليه السلام ازدواج كرد، ليكن همسرش قبل از زناشويي با او در كربلا به شهادت رسيد. او به همراه خواهرش فاطمه و عمه‌اش زينب و ساير [[اهل بيت]] امام حسين عليه السلام به [[اسارت]] درآمده و به دمشق وارد شد. او در سال 117 هجري؛ يعني در سن هفتاد و چند سالگي وفات يافت.
+
'''<I>۱۰. قبر عبدالله بن سجاد علیه السلام:</I>'''
  
'''<I>7- قبر ام‌كلثوم، دختر امام علي عليه السلام:</I>'''
+
معروف به عبدالله باهر ـ در کنار دیواره شرقی [[باب الصغیر|باب الصغیر]]، البته در بیرون از قبرستان و پس از درِ اصلی قرار دارد. این مزار دارای صحن و گنبد سبز و شبستان نسبتاً بزرگی است. اطراف مقبره و مرقد او که در ۱۳۳۰ هـ.ق بازسازی شده است.<ref> راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در سوریه، ص ۵۷.</ref> دیواری کشیده‌اند که آن را از قبرستان جدا ساخته‌اند.
  
در كنار مرقد سكينه ـ دختر امام حسين عليه السلام ـ قبر ام‌كلثوم، دختر امام علي عليه السلام است.
+
'''<I>۱۱. مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر.</I>'''
  
'''<I>8- قبر منسوب به فاطمه صغري دختر امام حسين عليه السلام:</I>'''
+
'''<I>۱۲. مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله.</I>'''<ref> تاریخ و اماکن سیاحتی و زیارتی سوریه، ۳۹.</ref>
  
فاطمه صغري ـ دختر امام حسين عليه السلام ـ از «ام‌اسحاق ، بنت طلحة بن عبيدالله بن تَيمي» بوده است. وي در سي‌ام هجري به دنيا آمد و در واقعه [[كربلا]] نيز سي سال سن داشته است. لذا مي‌توان گفت: فرزند ارشد امام حسين عليه السلام بوده است.
+
==پانویس==
 
 
'''<I>9- قبر عبدالله بن جعفر الصادق عليه السلام:</I>'''
 
 
 
قبر فرزند گرامي [[امام صادق]] عليه السلام، كمي بالاتر از قبر فاطمه صغري و در سمت چپ آن است كه گنبدي كوچك به رنگ سبز دارد و داخل آن تابوتي چوبين با محفظه‌اي فلزي ديده مي‌شود.
 
 
 
'''<I>10- قبر عبدالله بن سجاد عليه السلام، قبر عبدالله بن امام زين العابدين عليه السلام:</I>'''
 
 
 
معروف به عبدالله باهر ـ در كنار ديواره شرقي باب الصغير، البته در بيرون از قبرستان و پس از درِ اصلي قرار دارد. اين مزار داراي صحن و گنبد سبز و شبستان نسبتاً بزرگي است. اطراف مقبره و مرقد او كه در 1330 هـ.ق بازسازي شده است.<ref> راهنماى اماكن زيارتى و سياحتى در سوريه، ص 57.</ref> ديواري كشيده‌اند كه آن را از قبرستان جدا ساخته‌اند.
 
 
 
'''<I>11- مدفن سرهاي شهداي كربلا در باب الصغير.</I>'''
 
 
 
'''<I>12- مقابر صحابه پيامبر خدا صلي الله عليه و آله.</I>'''<ref> تاريخ و اماكن سياحتي و زيارتي سوريه، 39.</ref>
 
 
 
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
  

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۶ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۲۵

شهر دمشق پایتخت کشور سوریه می باشد. این شهر یکی از شهرهای قدیمی جهان است و آثار باستانی، مساجد، زیارتگاه ها و مراقد بسیاری را در خود جای داده است.[۱] مرقد حضرت زینب (علیهاالسلام) و مسجد جامع اموی از مهمترین مکانهای زیارتی دمشق است.

مسجد اموی در شهر دمشق

واژه دمشق

واژه «دمشق» یا «دماسکو» «Demascus»، در اصل آرامی، کلدانی یا سریانی قدیم بوده است. در نوشته‌ای «هیروگلیفی» که از پانزده قرن قبل از میلاد به دست آمده، نام «تمسقو» یا «دماسکو» در آن دیده شده است. همچنین نام دماسکو در آثار معبد «کرنک» متعلق به ۱۸ قرن قبل از میلاد نیز به چشم می‌خورد.[۲]

برای دمشق اسامی بسیار گفته‌اند. نخستین نام آن «جَلِقْ» و سپس به علت انتساب به جیرون بن سعد بن عاد بن ارم بن سام بن نوح، «جیرون» بوده است. عذراء، بیت رامون، عین الشرق، باب الکعبه، فسطاط المسلمین نیز از نام‌های دیگر آن است.

تاریخچه شهر دمشق

بسیاری از تاریخ نویسان معتقدند که تاریخ بنای شهر دمشق به هزاره سوم قبل از میلاد بازمی گردد و قدیمی ترین اسناد برجای مانده در این خصوص متعلق به تمدن باستانی ایبلا (تپه مریدخ) است که در سال ۱۹۷۵ م. کشف شد و در الواح گلی برجای مانده از این دوران نام شهر دمشق به صورت «دمشقی» آمده است. هیچ گونه اطلاعات مستندی درباره شکل ظاهری شهر در هزار سوم قبل از میلاد و نقش و اهمیت این شهر در آن روزگار وجود ندارد.

تاریخ مکتوب شهر دمشق در نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد در دوران آموریان آغاز شده است و شهر دمشق در پایان هزاره دوم قبل از میلاد به عنوان پایتخت دولت کوچک آرامی ها وارد عرصه تاریخ می شود. فراوانی آب و زمین های حاصلخیز و آب و هوای معتدل باعث شد که آرامی ها حکومت های محلی کوچک در مناطق مختلف سوریه به وجود آورند. از جمله آن ها حکومت محلی دمشق بود و شهر دمشق به علت وجود رودخانه بردی و مناطق پرباران مورد توجه آرامی ها بود به گونه ای که آرامی ها به آن «دارمیسق» می گفتند که به معنی محل پرآب بوده است.

توسعه شهر دمشق از دوران آرامی ها به تدریج آغاز گردید و روز به روز بر جمعیت و آبادانی آن افزوده شد. در نیمه هزاره اول قبل از میلاد به تدریج آشوری ها قدرت گرفته و امپراتوری خود را بنا نهادند و این امپراتوری توانست دولت کوچک آرامی را در معرض تهدید قرار دهد و بین برخی از پادشاهان آرامی و پادشاهان آشوری جنگ هایی روی داد و عاقبت آشوری ها موفق شدند در سال ۸۴۱ ق.م بسیاری از زمین های شام را تصرف کرده و خود را به ساحل فنیقیه برسانند و دمشق پس از مدتی محاصره، عاقبت در سال ۷۳۴ ق.م توسط «آدد نیراری سوم» سقوط کرد. احتمالاً بقایای شهر آرامی امروزه در بخش غربی شهر دمشق مدفون شده است. مهم ترین بناهای آرامی در شهر دمشق شامل معبد خدای تندر «خدای حدد» و کاخ سلطنتی بوده است که امروزه مسجد اموی بر بقایای معبد حدد ساخته شده است و اثری از قصر سلطنتی آرامی برجای نمانده است.

در قرن هفتم قبل از میلاد کلدانی ها بر شهر دمشق سلطه یافتند و چندی نگذشت که در سال ۵۳۸ ق.م این شهر به تصرف ایرانیان درآمد و در حدود دویست سال در تحت سیطره هخامنشیان قرار داشت و یکی از ایالت های ایران به شمار می رفت تا این که عاقبت در سال ۳۳۳ ق.م اسکندر مقدونی این شهر را به تصرف خود درآورد و پس از وی این شهر در تحت سیطره جانشینان اسکندر یعنی سلوکیان قرار گرفت و آنان توجه زیادی به دمشق داشتند هر چند که پایتخت سلوکیان، شهر انطاکیه بود. در این دوره فرهنگ هلنیستی[۳] بر شهر دمشق حاکم بوده و شاهد آمیختگی فرهنگ شرق و غرب در این شهر بوده ایم و در همین دوران زبان یونانی در این شهر رایج و متداول بود. در اواخر دوران یونانی در جنوب سرزمین شام دولت عربی نبطیان که پایتخت آن شهر البتراء بود شکل گرفت، محدوده این دولت شامل زمین های اردن و حوران بود و این دولت موفق شد که در سال ۸۵ ق.م در دوران حکمرانی حارث سوم و در سال ۳۷ م. در دوران حکمرانی حارث چهارم شهر دمشق را به تصرف درآورد.

در سال ۶۴ ق.م سپاهیان رومی وارد دمشق شدند و از این دوره به بعد دمشق یکی از شهرهای وابسته به امپراتوری روم گردید و این شهر در دوران امپراتوری «هادریان» به لقب متروپول یا شهر اصلی دست یافت و بعدها در دوران حکمرانی امپراتوری «سفتیم سیفر» به عنوان مستعمره ای رومی انتخاب شد.

در اواخر قرن چهارم میلادی امپراتوری روم به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد و دمشق به همراهی سایر شهرهای سرزمین شام در بخش شرقی امپراتوری روم که به امپراتوری بیزانس مشهور شد، واقع گردید. در سال ۶۱۲ م. این شهر به تصرف سپاهیان ساسانی درآمد و مدت پانزده سال در تحت تصرف ایرانیان بود و عاقبت در سال ۶۲۷ م. به وسیله «هرکول» از دست ایرانیان خارج و مجددا به تصرف امپراتوری روم شرقی درآمد، اما چندی نگذشت که در سال ۱۴ قمری (۶۳۵ م.) لشکریان مسلمان به رهبری ابوعبیده جراح و خالد بن ولید این شهر را فتح کردند و این شهر یکی از شهرهای خلافت اسلامی شد.

معاویه در دوران پادشاهی خود این شهر را به عنوان پایتخت حکومت اموی برگزید و در آن قصری به نام قصر سبز بنا کرد. شهر دمشق در طول حکومت اموی ها به عنوان پایتخت به شمار می رفت و پادشاهان اموی به توسعه و عمران شهر پرداخته و قصرهای متعددی در آن بنا کردند و در همین دوران مسجد جامع شهر که به مسجد اموی معروف است ساخته شد.

در سال ۱۳۲ قمری (۷۵۰ م.) حکومت اموی توسط عباسیان منقرض گردید و پایتخت از دمشق به بغداد منتقل گردید و از اهمیت دمشق کاسته شد. در سال ۲۵۴ قمری (۸۶۸ م.) دمشق وابسته به دولت طولونی ها شد که یکی از دولت های وابسته به خلافت عباسی بود و در کشور مصر حکومت می کرد. پس از سقوط حکومت طولونی ها در سال ۲۹۲ قمری (۹۰۴ م.) دمشق دوباره تحت سیطره عباسی ها قرار گرفت و در سال ۳۲۳ قمری (۹۳۴ م.) دولت اخشیدی در مصر و شام قدرت گرفته و دمشق تحت سیطره این دولت قرار گرفت و عاقبت در سال ۳۵۸ قمری (۹۶۸ م.) سپاهیان دولت فاطمی وارد دمشق شدند و این شهر بخشی از امپراتوری فاطمیون شد که پایتخت خود از مهدیه را به شهر قاهره در مصر منتقل کردند.

اهالی شام در دوران حکمرانی فاطمیون بارها بر علیه این دولت شوریدند و اهالی دمشق موفق شدند که در سال ۳۶۳ قمری (۹۷۳ م.) فاطمیون را از دمشق بیرون کنند و در همین اثنا لشکریان امپراتوری روم شرقی از وضعیت استفاده کرده و بخش های بزرگی از سرزمین شام را تصرف کرده و خود را به حمص و بعلبک رساندند، اما چندی نگذشت که فاطمیون موفق شدند که شهر دمشق را دوباره تصرف نموده و در مدت یک قرن بر آن حکمرانی نمایند و در این دوران دمشق شاهد رکود اقتصادی و عدم توجه بوده و فقر و فاقه در آن منتشر شده و بسیاری از اهالی آن به شهرهای دیگر مهاجرت نمودند. دوران حکمرانی فاطمیون بر دمشق از تاریخ ۳۵۸ قمری (۹۶۸ م.) تا ۴۶۸ قمری (۱۰۷۵ م.) به طول کشید. سپس دمشق زیر سلطه سلجوقیان و اتابکان قرار گرفت و در دوران حکومت اتابکان، صلیبی ها به دمشق حمله کردند و شهر دمشق را در سال ۵۴۳ قمری (۱۱۴۹ م.) محاصره کردند، اما حکمران دمشق «معین الدین أنر» در مقابل لشکریان صلیبی مقاوت کرد و باعث نجات شهر از سپاهیان صلیبی گردید.

در سال ۵۴۹ قمری (۱۱۵۴ م.) سلطان نورالدین زنگی شهر دمشق را فتح کرده و آن را به تصرف خود درآورد و این شهر تا سال فوت وی در سال ۵۶۹ قمری (۱۱۷۴ م.) در تحت سیطره وی بود و پس از درگذشت سلطان نورالدین زنگی، درباریان وی صلاح الدین ایوبی را به پادشاهی انتخاب کردند و وی در شهر دمشق مستقر شده و جنگ های زیادی با صلیبی ها نمود و عاقبت نیز در همین شهر درگذشته و مدفون گردید. پس از درگذشت صلاح الدین، جانشینی به الملک العادل رسید و پس از وی بین فرزندان وی اختلاف افتاد و آخرین پادشاه ایوبی که توران شاه نام داشت در سال ۶۴۸ قمری (۱۲۵۰ م.) به قتل رسید و دمشق پس از وی دچار ناآرامی و هرج و مرج گردید و به همین علت مغول ها به رهبری هلاکو در سال ۶۵۸ قمری (۱۲۵۹ م.) به دمشق حمله کردند و اهالی شهر دروازه ها را بسته و به درون باروی شهر پناه بردند و شهر دمشق به مدت یک ماه در برابر حمله مغول ها مقاومت کرد ولی عاقبت توانستند که این شهر را تصرف کنند، اما چندی نپایید که یکی از پادشاهان ممالیک به نام سلطان مظفر قطز موفق شد آنان را در نبرد عین جالوت شکست داده و عقب براند و بدین گونه بود که ممالیک بر دمشق و سرزمین شام چیره شدند و در دوران آنان شهر دمشق توسعه و آبادانی فراوانی یافت و مساجد و مدارس و بیمارستان های متعدد در آن ساخته شد که بسیاری از این اماکن تاریخی تا روزگار ما برجای مانده است.

دولت ممالیک عاقبت با حمله سلطان عثمانی سلیم اول در سال ۹۲۲ قمری (۱۵۱۶ م). از بین رفته و شهر دمشق به همراهی سرزمین شام به مدت پانصد سال به عنوان یکی از ولایات عثمانی به شمار می رفت. در دوران حکومت عثمانی برخی از والیان شام افراد صالح و درستکاری بودند که در دوره حکمرانی آنان شهر دمشق شاهد شکوفایی خاصی بود که از جمله این حکمرانان می توان از ناظم پاشا، مدحت پاشا و اسعد پاشا نام برد. در سال ۱۹۱۴ م. ترکیه عثمانی درگیر جنگ اول جهانی شد و در همین اثنا حرکت ملی گرایانه عربی در دمشق فعال شد، اما دولت عثمانی به شدت با آن برخورد کرده و در روز ششم می ۱۹۱۶ دولت عثمانی رهبران این حرکت را دستگیر نموده و در میدان مرجه دمشق اعدام کرد و از همان روز این میدان به نام میدان شهدا معروف گردید.

در دهم ژوئن ۱۹۱۶ م. انقلاب ملی‌گرایانه سوریه بر علیه عثمانی شعله‌ور گردید و در اول اکتبر ۱۹۱۸ م. شبه‌نظامیان سوریه وارد دمشق شدند و عثمانی ها را از آن جا بیرون کردند و اولین مجلس ملی سوریه در دمشق تشکیل شده و در طی جلسات خود در روزهای هفتم و هشتم مارس ۱۹۲۰ م. فیصل بن حسین را به عنوان پادشاه سوریه انتخاب نمود. اما چندی نگذشت که سرزمین شام به تصرف نیروهای فرانسوی درآمد و استعمار فرانسه سعی کرد تا با سرکوب قیام های مردمی بر این کشور چیره شود، اما اهالی دمشق یوغ بردگی را نپذیرفته و در طی قیام های متعدد در طی سال ۱۹۲۵-۱۹۲۷ م. مخالفت شدید خود را با استعمار فرانسه اعلام نمودند و در سال ۱۹۳۶ م. اعتصاب دسته جمعی اهالی شام در مبارزه با استعمار فرانسه زبانزد خاص و عام گردید.

با آغاز جنگ جهانی دوم و شکست فرانسه در این جنگ، قیام اهالی دمشق فزونی یافت و در روز ۲۹ ماه می ۱۹۴۵ م. به اوج خود رسید و این شورش ها باعث شد که عاقبت استعمار فرانسه در مقابل پایداری مردم سوریه تسلیم شده و در روز ۱۷ آوریل ۱۹۴۶ از سوریه خارج شود. شهر دمشق پس از استقلال به عنوان پایتخت جمهوری عربی سوریه شاهد رشد و شکوفایی فوق العاده ای بود و چهره ای کاملاً دگرگون به خود گرفته است و امروزه این شهر بیش از شش میلیون نفر را در خود جای می دهد و یکی از پایتخت های مهم جهان عرب به شمار می رود.[۴]

آثار سیاحتی زیارتی دمشق

۱. مرقد حضرت زینب کبری علیهاالسلام:

یکی از زیارتگاه‌های بسیار مهم و مورد توجه همه مذاهب اسلامی در دمشق، مرقد و آرامگاه حضرت زینب کبری علیهاالسلام، دختر امیرمؤمنان علیه السلام است که همواره خیل مشتاقان و ارادتمندان آن بانوی فداکار و بزرگوار از سرزمین‌های اسلامی به ویژه ایران، برای زیارت قبر او عازم این سرزمین هستند.

۲. مقام و مقبره حضرت رقیه علیهاالسلام:

از زیارتگاه‌هایی که پس از مقبره حضرت زینب علیهاالسلام مورد توجه شیعه قرار دارد، مقبره و حرم «حضرت رقیه علیهاالسلام»، دختر معصوم و کودک خردسال امام حسین علیه السلام است.

۳. مسجد اموی دمشق:

مسجد اموی، از شاهکارهای درخشان تمدن و فرهنگ اسلامی است و پیشینه آن به دوران هزار و سیصد ساله اسلامی محدود نمی‌شود. بلکه ریشه و بنیانی دیرینه، به بلندای چهار هزار سال در تاریخ بشریت دارد و در حقیقت بیانگر سیر و تاریخچه تحول و دگرگونی ادیان و مذاهب است.

مسجد جامع دمشق و مقام «رأس الحسین» علیه السلام

۴. مقام رأس الحسین علیه السلام:

هنگامی که کاروان اسرای اهل بیت و سرهای بریده شهدا را به سمت دمشق می‌بردند، سر مبارک امام حسین علیه السلام در پایان همه سرها و مقابل زنان و اهل بیت حرکت داده می‌شد. پس از ورود کاروان، یزید لعنة الله علیه، سر مبارک را طلبید، آن را در حالی که در تشتی از طلا بود در مقابل او گذاشتند، زنان در پشت آن نشسته، سکینه و فاطمه به آن می‌نگریستند و می‌گریستند. سپس مردم به داخل مسجد آمدند، یزید با چوب بر دندان‌های مبارک می‌زد[۵] و می‌گفت: امروز در مقابل روز بدر!

ابوبرزه اسلمی به یزید می‌گفت: این چوب را از لب‌ها بردار که پیامبر صلی الله علیه و آله را دیدم بر این لب‌ها بوسه می‌زد. آن‌گاه به فرمان یزید سر مبارک را از مجلس بیرون برده و به همراه سایر سرهای شهدا، سه روز بر باب القصر آویزان کردند. پس از آن مدت، سر مبارک امام حسین علیه السلام را پایین آورده و در گوشه شمال شرقی مسجد در اتاقکی قرار دادند. این سر چند روز در این مکان قرار داشت. بعدها در آن جا به یادبود این حادثه غم‌انگیز بقعه‌ای ساختند که به «رأس الحسین علیه السلام» مشهور شد.

این مکان در کنار محراب و مسجد «امام زین العابدین علیه السلام» در داخل اتاقی به ابعاد ۴×۳ متر قرار دارد و در جدار داخلی گنبد آن، اسامی ائمه علیهم السلام نقش بسته است. در داخل شبستان مقام امام سجاد علیه السلام قابی از نقره و بسیار کوچک به اندازه سر یک انسان در داخل دیوار به یاد محل قراردادن سر مبارک حضرت جاسازی شده است. در سمت چپ این قاب نقره‌ای، شبستان و یا اتاقی که از آن یاد کردیم به وسیله دری آهنین جدا می‌شود. در سمت چپ آن ضریحی کوچک از نقره و به صورت مستطیل با ابعاد ۱/۵×۱ متر دیده می‌شود. داخل این ضریح، پایه‌ای مستقر شده و بالای آن سنگی با پوشش قرمز رنگ که قرار داده شده است.

۵. قبرستان باب الصغیر:

قبرستان باب الصغیر، از قبرستان‌های بسیار مهم و تاریخی دمشق است. این گورستان در نزدیکی «باب الصغیر»، واقع است که از دروازه‌های اصلی شهر قدیمی دمشق به شمار می‌رود. این مکان مدفن ده‌ها نفر از امامزادگان، صحابه گرانقدر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، سرهای شهدای کربلا، علمای بزرگ اسلام و شیعه، سادات جلیل‌القدر، مورخان و محدثان و صدها تن از بزرگان و رجال اسلامی است. در ادامه به مشهورترین قبور آن اشاره می‌گردد.

۶. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام:

آمنه، ملقب به «سکینه» یکی از دختران حضرت امام حسین علیه السلام بود که در حادثه جانفزای کربلا حضور داشت. مادر وی «رباب بنت امرءالقیس» بوده است. سکینه با عبدالله بن حسن علیه السلام یا حسن بن حسن علیه السلام ازدواج کرد، لیکن همسرش قبل از زناشویی با او در کربلا به شهادت رسید. او به همراه خواهرش فاطمه و عمه‌اش زینب و سایر اهل بیت امام حسین علیه السلام به اسارت درآمده و به دمشق وارد شد. او در سال ۱۱۷ هجری؛ یعنی در سن هفتاد و چند سالگی وفات یافت.

۷. قبر ام‌کلثوم، دختر امام علی علیه السلام:

در کنار مرقد سکینه ـ دختر امام حسین علیه السلام ـ قبر ام‌کلثوم، دختر امام علی علیه السلام است.

۸. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام:

فاطمه صغری ـ دختر امام حسین علیه السلام ـ از «ام‌اسحاق، بنت طلحة بن عبیدالله» بوده است. وی در سی‌ام هجری به دنیا آمد و در واقعه کربلا نیز سی سال سن داشته است. لذا می‌توان گفت: فرزند ارشد امام حسین علیه السلام بوده است.

۹. قبر عبدالله بن جعفر الصادق علیه السلام:

قبر عبدالله فرزند گرامی امام صادق علیه السلام، کمی بالاتر از قبر فاطمه صغری و در سمت چپ آن است که گنبدی کوچک به رنگ سبز دارد و داخل آن تابوتی چوبین با محفظه‌ای فلزی دیده می‌شود.

۱۰. قبر عبدالله بن سجاد علیه السلام:

معروف به عبدالله باهر ـ در کنار دیواره شرقی باب الصغیر، البته در بیرون از قبرستان و پس از درِ اصلی قرار دارد. این مزار دارای صحن و گنبد سبز و شبستان نسبتاً بزرگی است. اطراف مقبره و مرقد او که در ۱۳۳۰ هـ.ق بازسازی شده است.[۶] دیواری کشیده‌اند که آن را از قبرستان جدا ساخته‌اند.

۱۱. مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر.

۱۲. مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله.[۷]

پانویس

  1. راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در سوریه، ص ۵۷.
  2. یوسف جمیل نعیسه، مجتمع مدینة دمشق، ج ۱، ص ۶۷، دمشق به معنای سرعت نیز آمده است.
  3. راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در سوریه، ص ۵۷.
  4. راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در سوریه، ص ۵۲-۶۲.
  5. راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در سوریه، ص ۵۷.
  6. راهنماى اماکن زیارتى و سیاحتى در سوریه، ص ۵۷.
  7. تاریخ و اماکن سیاحتی و زیارتی سوریه، ۳۹.