تمهید القواعد (شهید ثانی) (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

تمهيد القواعد الأصولية و العربية لتفريع قواعد الأحكام الشرعية کتابی از زین الدین بن علی بن احمد عاملی (معروف به شهید ثانی) است که به اصول فقه شیعه پرداخته است.

معرفی اجمالی کتاب

شهيد ثانى در اين كتاب به بررسى يكصد قاعده اصولى و ديدگاه‌هاى گوناگون و مبانى مختلفى كه ميان علماى اهل تسنن و تشيع در رابطه با آن وجود دارد و احكام فقهى كه بر آنها مترتب مى‌شود، پرداخته است.

وى در بخش دوم كتاب به بررسى يكصد قاعده عربى و معانى گوناگون لغات و ديدگاه‌هاى گوناگون و مبانى مختلفى كه ميان علماى علم صرف و نحو و لغت در رابطه با آن وجود دارد و احكام فقهى كه مترتب بر آنها مى‌شود، پرداخته است.

نویسنده به آراء اصولى شيعه و اهل تسنن و احكام فرعى آن اشاره كرده است. شهيد ثانى در اين كتاب ميان دو فن تأثير قواعد اصولى بر احكام فقهى و تأثير قواعد عربى بر احكام فقهى جمع نموده و حقيقتاً اين كتاب گران‌بهاترين اثرى است كه در اين رابطه نگاشته شده است. با مقايسه اين كتاب و آثار ديگرى كه در اين باره نگاشته شده به راحتى درمى‌يابيم كه شهيد بر بسيارى از نقاط ضعف آن آثار آگاه بوده و در اين كتاب با مهارتى كامل از آن اشتباهات پرهيز كرده است. مانند خروج از بحث و طرح مباحث جانبى كه ربطى به موضوع ندارد و يا طولانى ساختن بى‌جهت مباحث و يا بيان فروعى كه مترتب بر قواعد نيستند.

وى در اين كتاب با رعايت اختصار به ذكر فروعى پرداخته كه بر قواعد مترتب مى‌شوند و گاهى نيز به ذكر دليل پرداخته، همان گونه كه در كتاب شرح لمعه عمل نموده و خواننده را براى استنباط احكام شرعى مهيا ساخته است. او در اين كتاب به رواياتى كه از طريق عامه وارد شده و در روايات خاصه نيز مضمون آن تأييد شده، اكتفا كرده است.

ارزش کتاب

كتاب تمهيد القواعد گنجينه‌اى ارزشمند است از قواعد اصولى و قواعد عربى و فقه و مسائل نادرى كه ديگر علما متعرض آن نشده‌اند. علاوه بر آن به يك سرى وقايع و حوادث تاريخى نيز اشاره دارد.

اين كتاب بسيار مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفته و با توجه به اين كه از معدود كتاب هايى است كه توسط علماى شيعه در اين باره به رشته تحرير درآمده، تاكنون شرحها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است.

نسخه‌هاى خطى

  1. نسخه‌اى در كتابخانه آستان قدس رضوى در مشهد مقدس كه تاريخ نگارش آن سال 968 هجرى قمرى و به خط سيد محمد بن على بن محمد موسوى، نوه شهيد ثانى و معروف به صاحب مدارك است.
  2. نسخه‌اى ديگر در كتابخانه آستان قدس رضوى كه تاريخ نگارش آن سال 987 هجرى قمرى و به خط حسين بن عيسى حورى است.

منابع

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع فقه اهل البیت 2 [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، معرفی "تمهيد القواعد الأصولية والعربية لتفريع قواعد الأحكام الشرعية".

منابع اصول فقه
متون به ترتیب تاریخ وفات مولفین
التذکرة بأصول الفقه

شیخ مفید

(م413ق)

الذریعه

سید مرتضی

(436-335)

عدة الاصول

شیخ طوسی

(460-385)

غنیة النزوع

ابن زهره

(585-510)

تهذیب الوصول

علامه حلی

(726-648)

مبادی الوصول

علامه حلی

(726-648)

القواعد و الفوائد

شهید اول

(786-734)

تمهید القواعد

شهید ثانی

(965-911)

معالم الدین

صاحب معالم

(م1011)

زبدة الاصول

شیخ بهائی

(1030-953)

الوافیه فی الاصول

فاضل تونی

(م 1071)

الفوائد الحائریه

وحید بهبهانی

(م1206)

قوانین الاصول

میرزای قمی

(م1231)

فرائد الاصول

شیخ انصاری

(م1281)

کفایة الاصول

آخوند خراسانی

(م1329)

مفاتیح الاصول

سید محمد مجاهد

(م1342)

فوائد الاصول (نائینی)

میرزا محمدحسین نائینی

(1355-1276)

وقایة الأذهان

محمد رضا نجفی اصفهانی

(م 1362)

اصول الفقه

شيخ محمدرضا مظفر

(م 1383)

منتهی الاصول

سید محمد حسن بجنوردی

(1395-1316)

المعالم الجدیده

سید محمد باقر صدر

(1399-1355)

اصول الاستنباط

سید علی نقی حیدری

(1403-1325)

مناهج الوصول

امام خمینی

(1409-1320)

الاصول العامه

سید محمد تقی حکیم

(1346-)

شروح
شروح معالم الدین ← حاشیه معالم، سلطان العلماء (م 1064) - حاشیه معالم، ملا محمد صالح مازندرانی (م 1081) - هدایة المسترشدین، شیخ محمدتقی اصفهانی (م 1248)
شروح فرائد الاصول ← أوثق الوسائل، میرزا موسی بن جعفر بن احمد تبریزی - بحر الفوائد، میرزا محمد حسن آشتیانی - درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد، آخوند خراسانی - فوائد الرضویه، آقا رضا همدانی
شروح کفایه ← انوار الهدایه، امام خمینی - حاشیة الکفایه، علامه طباطبائی - الحاشیة علی الکفایه، سید حسین بروجردی - حقائق الاصول، سید محسن حکیم - عنایة الاصول، سید مرتضی حسینی یزدی

منتهی الدرایه، سید محمد جعفر جزائری شوشتری - نهایة الدرایة، آیت الله کمپانی - نهایة النهایة، میرزا علی ایروانی