ترجمه قرآن الهی قمشه ای (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
ترجمه ی قرآن کریم اثر مهدی (محیی الدین) الهی قمشه ای
+
{{مشخصات کتاب
  
==معرفی اجمالی کتاب==
+
|عنوان=
  
شادروان الهى قمشه‌اى از اصول علمى و نظرى ترجمه چندان كه بايد و شايد (در مقايسه با كسانى چون شادروان پاينده يا آقاى عبدالمحمد آيتى يا ديگران كه مترجمان حرفه‌اى و پركار بوده‌اند) باخبر نبوده است. در مجموع اين ترجمه (مراد طبع ويراسته آن است)، ترجمه‌اى خوشخوان، تفسير آميز و آزاد است. اين ترجمه ارزش تاريخى و تأثير روان شناختى‌اش بيش از ارزش علمى و بالفعل و آكادميك آن بوده است، به اين شرح كه اين ترجمه در 55 سال پيش و در طول نيم قرنى كه صدها بار چاپ و تجديد چاپ شده و در ميلیون‌ها نسخه منتشر گرديده، بيش و پيش از هر ترجمه‌اى به خوانندگان عادى و دوستداران قرآن و فهم معانى و معارف آن، نشان داده است كه سبك و سياق [[قرآن مجيد]]، آن گونه كه ترجمه‌هاى تحت اللفظى هزار ساله، نشان داده‌اند، جسته- جسته نيست و اين يعنى رميدگى خاطر و هراس ذهنى ميليون‌ها مؤمن مسلمان فارسى زبان را از بين بردن به عبارت ديگر رهيافت كلى شادروان قمشه‌اى به صرافت طبع و ذوق سليم و فطرت مستقيمش به ترجمه [[قرآن]] درست و علمى بوده است، اما در جزئيات و فرعيات و مفردات و تركيبات و مسائل صناعى و فنى ترجمه كمبودهايى داشته است.
+
|تصویر= [[پرونده:ترجمه قرآن الهی قمشه ای.jpg|240px|وسط]]
  
كار او را با رسالت تاريخى - فرهنگى نيما يوشيج (على اسفنديارى) پدر و بانى شعر نو فارسى مى‌توان مقايسه كرد كه ابتكار و به قول قدما بدعت حسنه يعنى نوآورى سنجيده‌اى به ميان آورد و به جاى روزنه، دروازه‌اى به روى شعر تكرار مكرراتى و كليشه پرداز يكصد سال اخير فارسى باز كرد و ديدها و ديدگاه‌ها و نگاه‌ها را اصلاح كرد، ولو آن كه بپذيريم خودش نمونه‌هاى درخشان يا مهمى از شعر نو عرضه نكرد. پيش از مرحوم قمشه‌اى، بصيرالملك و همزمان با او عبدالحسين آيتى (آواره) و اندكى پس از او مترجم توانايى چون ابوالقاسم پاينده هم به همين راه رفتند.
+
|نویسنده= کلام الله
  
==ترجمه، شرح، تعلیقات و... بر کتاب==
+
|موضوع= قرآن
  
اولين نقدى كه بر اين ترجمه نوشته شد، به قلم شادروان ابوالقاسم پاينده (1290- 1363 ش) مترجم معروف و صاحب ترجمه قرآن كريم به فارسى است كه در مقدمه بر ترجمه خود از قرآن كريم (به تاريخ 1336 ش) پوشيده‌وار و بدون تصريح به نام، پنج ايراد به عنوان نمونه بر ترجمه شادروان قمشه‌اى گرفته است كه در همه موارد حق با پاينده است.
+
|زبان= فارسی
  
سپس سال‌ها كسى نقدى بر اين ترجمه ننوشت تا پس از انقلاب اسلامى. دومين نقد بر اين ترجمه را آقاى دكتر سيد عبدالوهاب طالقانى در نشريه كيهان انديشه (ويژه‌نامه قرآن، شماره 28، بهمن و اسفند 1368 ش) نوشت. در اين نقد كه عنوان «نقد ترجمه‌هاى معروف قرآن به زبان فارسى» نام دارد، علاوه بر ترجمه قمشه‌اى بر ترجمه آقاى عبدالمحمد آيتى هم نقد نوشته شده است. ايرادات دهگانه‌اى كه ناقد بر ترجمه مرحوم الهى قمشه‌اى گرفته است، همه وارد و حق با ناقد و اشتباه از سوى مترجم است.
+
|تعداد جلد= 1
  
* آقاى دكتر احمد احمدى با عنوان «ضرورت ترجمه‌اى آكادميك از قرآن كريم» در نشريه بينات شماره اول، بهار 1373 به نقد این ترجمه پرداخت. ايشان در اين نقد چنين آورده‌اند: «اما - از بى‌دقتى و بى‌توجهى ناشران سوداگر كه بگذريم - ترجمه اين نيكمرد دانشمند، خطاهايى دارد كه ترجمه را نيازمند اصلاحى چشمگير مى‌سازد و جا دارد فرزند دانشمند ايشان استاد دكتر حسين الهى قمشه‌اى به اين مهم بپردازند، و آن را از آغاز تا پايان به دقت بنگرند و اصلاح كنند». اما چنان كه معروض افتاد، ترجمه‌هايى هم كه روى جلد يا صفحه عنوان يا در پايان آن چنين مطلبى ذكر شده كه اين ترجمه به صحه دكتر حسين الهى قمشه‌اى رسيده است - از جمله متنى كه اساس نقد مفصّل نگارنده قرار گرفته است - همچنان همه ايرادهاى اساسى اصلى را در بردارد.
+
|عنوان افزوده1= مترجم
  
* نقد و نظر دیگر به قلم آقاى حسين استاد ولى است كه با عنوان «گزارشى از ويرايش جديد و كامل ترجمه شادروان مهدى الهى قمشه‌اى» در نشريه بينات - سال دوم، شماره 8، زمستان 1374، به طبع رسيده است. ايشان سه ويژگى مثبت براى ترجمه مرحوم قمشه‌اى برشمرده است:
+
|افزوده1= مهدی الهی قمشه‌ای
  
# اخلاص و صفاى باطن مترجم كه بى‌شك در عبارات اين ترجمه تأثير نهاده و نورانيت خاصى به آن بخشيده و خواننده را در مواردى تحت تأثير قرار مى‌دهد.
+
|عنوان افزوده2=
# قلم روان و انشاى سليس مترجم كه فهم عبارات را آسان كرده است.
 
# همان گونه كه از نامش پيداست داراى خلاصة التفاسير است و توضيحات كوتاه ميان پرانتز مفيدى دارد كه فهم آيه را روشن مى‌سازد. همچنين ايشان (آقاى حسين استاد ولى كه عهده‌دار ويرايشى اساسى - و تاكنون مهم‌ترين و جدى‌ترين ويرايش - بر اين اثر بوده‌اند) هفت ويژگى منفى براى اين ترجمه برشمرده‌اند:
 
## بى‌دقتى و سرسرى كار كردن (همراه با مثال)
 
## ضعف ادبى (اين مورد هم مانند همه موارد مثال‌هايى دارد)
 
## آميختگى شرح و متن
 
## نقل به معنى
 
## افتادگى‌ها
 
## نقص ويرايش: «اين ترجمه از ويرايش صحيحى برخوردار نيست و موارد آن از حد شمار بيرون است و جاى پرانتزها اصلا حساب و كتابى ندارد».
 
## اجمال و تفصيل‌ها.
 
  
* نقد دیگر نوشته آقاى محمدهادى شفيق آملى است كه تحت عنوان «استخدام در ترجمه قرآن» اشاره‌هاى انتقادى و ارزيابانه به ترجمه مرحوم قمشه‌اى و آقايان عبدالمحمد آيتى و محمدمهدى فولادوند دارد. (بينات، سال سوم، شماره 11، پاييز 1375)
+
|افزوده2=
  
* نقد آقاى دكتر محمدهادى مؤذن جامى بر اساس نوشته‌اى از دكتر محمدامين الخضرى، تحت عنوان «مقدمه‌اى بر اصول ترجمه تفهمى قرآن كريم» با ترجمه و تحقيق و نقد و بررسى خود در نشريه ماهنامه آيات از شماره نهم تا دوازدهم (آبان 76 تا بهمن و اسفند 76) به چاپ رسانده است كه عنوان فرعى آن «اسرار حروف جرّ به همراه بررسى تطبيقى ترجمه‌هاى فارسى» نام دارد و داراى عباراتى منقول از ترجمه مرحوم قمشه‌اى، براى بررسى و تطبيق با ترجمه‌هاى ديگر است.
+
|لینک= [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/39323/ ترجمه قرآن]
  
چنان كه اشاره شد، آقاى حسين استاد ولى به پيشنهاد مدير كتابفروشى اسلاميه، كمر همت به ويرايش اين ترجمه بسته است كه حدودا از سال 1374 تا 1377 به طول انجاميده و در اين سال از سوى همان ناشر منتشر شده است.  
+
}}
 +
از جمله عالمان معاصری که بر [[قرآن|قرآن کریم]]، [[ترجمه قرآن|ترجمه]] فارسی نوشته اند، مرحوم [[میرزا مهدی الهی قمشه ای|مهدی الهی قمشه‌ای]] (م، ۱۳۹۳ ق) است که ترجمه او از نوع ترجمه تفسیری و آزاد می باشد. این ترجمه با وجود داشتن فوائد متعدد و چاپ فراوان، به گفته منتقدین آن، در مفردات و ترکیبات و مسائل فنى ترجمه کمبودهایى دارد.
 +
 
 +
==معرفی اجمالی ترجمه==
 +
 
 +
شادروان [[میرزا مهدی الهی قمشه ای|الهى قمشه‌اى]] از اصول علمى و نظرى [[ترجمه قرآن|ترجمه]] چندان که باید و شاید (در مقایسه با کسانى چون شادروان پاینده یا آقاى عبدالمحمد آیتى یا دیگران که مترجمان حرفه‌اى و پرکار بوده‌اند) باخبر نبوده است. در مجموع این ترجمه (مراد طبع ویراسته آن است)، ترجمه‌اى خوشخوان، [[تفسیر قرآن|تفسیر]] آمیز و آزاد است.
 +
 
 +
این ترجمه ارزش تاریخى و تأثیر روان شناختى‌اش بیش از ارزش علمى و بالفعل و آکادمیک آن بوده است، به این شرح که این ترجمه در ۵۵ سال پیش و در طول نیم قرنى که صدها بار چاپ و تجدید چاپ شده و در میلیون‌ها نسخه منتشر گردیده، بیش و پیش از هر ترجمه‌اى به خوانندگان عادى و دوستداران قرآن و فهم معانى و معارف آن، نشان داده است که سبک و سیاق [[قرآن مجید]]، آن گونه که ترجمه‌هاى تحت اللفظى هزار ساله، نشان داده‌اند، جسته- جسته نیست و این یعنى رمیدگى خاطر و هراس ذهنى میلیون‌ها مؤمن مسلمان فارسى زبان را از بین بردن؛ به عبارت دیگر رهیافت کلى شادروان قمشه‌اى به صرافت طبع و ذوق سلیم و فطرت مستقیمش به [[ترجمه قرآن]] درست و علمى بوده است، اما در جزئیات و فرعیات و مفردات و ترکیبات و مسائل صناعى و فنى ترجمه کمبودهایى داشته است.
 +
 
 +
کار او را با رسالت تاریخى - فرهنگى نیما یوشیج (على اسفندیارى) پدر و بانى [[شعر نو]] فارسى مى‌توان مقایسه کرد که ابتکار و به قول قدما بدعت حسنه یعنى نوآورى سنجیده‌اى به میان آورد و به جاى روزنه، دروازه‌اى به روى شعر تکرار مکرراتى و کلیشه پرداز یکصد سال اخیر فارسى باز کرد و دیدها و دیدگاه‌ها و نگاه‌ها را اصلاح کرد، ولو آن که بپذیریم خودش نمونه‌هاى درخشان یا مهمى از شعر نو عرضه نکرد. پیش از مرحوم قمشه‌اى، بصیرالملک و همزمان با او عبدالحسین آیتى (آواره) و اندکى پس از او مترجم توانایى چون ابوالقاسم پاینده هم به همین راه رفتند.
 +
 
 +
==نقد و بررسی‌های این ترجمه==
 +
 
 +
*اولین نقدى که بر این ترجمه نوشته شد، به قلم شادروان [[ابوالقاسم پاینده]] (۱۲۹۰- ۱۳۶۳ ش) مترجم معروف و صاحب [[ترجمه قرآن|ترجمه]] قرآن کریم به فارسى است که در مقدمه بر ترجمه خود از [[قرآن|قرآن کریم]] (به تاریخ ۱۳۳۶ ش) پوشیده‌وار و بدون تصریح به نام، پنج ایراد به عنوان نمونه بر ترجمه شادروان قمشه‌اى گرفته است که در همه موارد حق با پاینده است.
 +
*پس از انقلاب اسلامى، دومین نقد بر این ترجمه را آقاى دکتر سید عبدالوهاب طالقانى در نشریه کیهان اندیشه (ویژه‌نامه قرآن، شماره ۲۸، بهمن و اسفند ۱۳۶۸ ش) نوشت. در این نقد که عنوان «نقد ترجمه‌هاى معروف قرآن به زبان فارسى» نام دارد، علاوه بر ترجمه قمشه‌اى بر ترجمه آقاى [[عبدالمحمد آیتی]] هم نقد نوشته شده است. ایرادات دهگانه‌اى که ناقد بر ترجمه مرحوم الهى قمشه‌اى گرفته است، همه وارد و حق با ناقد و اشتباه از سوى مترجم است.
 +
 
 +
*آقاى دکتر احمد احمدى با عنوان «ضرورت ترجمه‌اى آکادمیک از قرآن کریم» در نشریه بینات شماره اول، بهار ۱۳۷۳ به نقد این ترجمه پرداخت. ایشان در این نقد چنین آورده‌اند: «اما - از بى‌دقتى و بى‌توجهى ناشران سوداگر که بگذریم - ترجمه این نیک‌مرد دانشمند، خطاهایى دارد که ترجمه را نیازمند اصلاحى چشمگیر مى‌سازد و جا دارد فرزند دانشمند ایشان استاد دکتر حسین الهى قمشه‌اى به این مهم بپردازند، و آن را از آغاز تا پایان به دقت بنگرند و اصلاح کنند». اما چنان که معروض افتاد، ترجمه‌هایى هم که روى جلد یا صفحه عنوان یا در پایان آن چنین مطلبى ذکر شده که این ترجمه به صحه دکتر حسین الهى قمشه‌اى رسیده است - از جمله متنى که اساس نقد مفصّل نگارنده قرار گرفته است - همچنان همه ایرادهاى اساسى اصلى را در بردارد.
 +
 
 +
*نقد و نظر دیگر به قلم آقاى حسین استادولى است که با عنوان «گزارشى از ویرایش جدید و کامل ترجمه شادروان مهدى الهى قمشه‌اى» در نشریه بینات - سال دوم، شماره ۸، زمستان ۱۳۷۴، به طبع رسیده است. ایشان سه ویژگى مثبت براى ترجمه مرحوم قمشه‌اى برشمرده است:
 +
 
 +
#اخلاص و صفاى باطن مترجم که بى‌شک در عبارات این ترجمه تأثیر نهاده و نورانیت خاصى به آن بخشیده و خواننده را در مواردى تحت تأثیر قرار مى‌دهد.
 +
#قلم روان و انشاى سلیس مترجم که فهم عبارات را آسان کرده است.
 +
#همان گونه که از نامش پیداست داراى خلاصة التفاسیر است و توضیحات کوتاه میان پرانتز مفیدى دارد که فهم آیه را روشن مى‌سازد.
 +
 
 +
همچنین ایشان هفت ویژگى منفى براى این ترجمه برشمرده‌اند:
 +
 
 +
#بى‌دقتى و سرسرى کار کردن (همراه با مثال)
 +
#ضعف ادبى (این مورد هم مانند همه موارد مثال‌هایى دارد)
 +
#آمیختگى شرح و متن
 +
#نقل به معنى
 +
#افتادگى‌ها
 +
#نقص ویرایش: «این ترجمه از ویرایش صحیحى برخوردار نیست و موارد آن از حد شمار بیرون است و جاى پرانتزها اصلا حساب و کتابى ندارد».
 +
#اجمال و تفصیل‌ها.
 +
 
 +
*نقد دیگر نوشته آقاى محمدهادى شفیق آملى است که تحت عنوان «استخدام در ترجمه قرآن» اشاره‌هاى انتقادى و ارزیابانه به ترجمه مرحوم قمشه‌اى و آقایان عبدالمحمد آیتى و محمدمهدى فولادوند دارد. (بینات، سال سوم، شماره ۱۱، پاییز ۱۳۷۵)
 +
 
 +
*نقد آقاى دکتر محمدهادى مؤذن جامى بر اساس نوشته‌اى از دکتر محمدامین الخضرى، تحت عنوان «مقدمه‌اى بر اصول ترجمه تفهمى قرآن کریم» با ترجمه و تحقیق و نقد و بررسى خود در نشریه ماهنامه آیات از شماره نهم تا دوازدهم (آبان ۷۶ تا بهمن و اسفند ۷۶) به چاپ رسانده است که عنوان فرعى آن «اسرار حروف جرّ به همراه بررسى تطبیقى ترجمه‌هاى فارسى» نام دارد و داراى عباراتى منقول از ترجمه مرحوم قمشه‌اى، براى بررسى و تطبیق با ترجمه‌هاى دیگر است.
  
 
==وضعیت نشر==
 
==وضعیت نشر==
  
نخستين چاپ ترجمه شادروان قمشه‌اى در سال 1323 ش انجام گرفته و از سوى كتابفروشى اسلاميه به صورت گراورى منتشر شده و براى اول بار در تاريخ ترجمه، شايد به اقتباس از بعضى ترجمه‌هاى اروپايى قرآن كريم به صورت صفحه به صفحه است، نه زيرنويس يا بين السطور يعنى يك صفحه (دست راست) متن قرآن مجيد است و يك صفحه (دست چپ) ترجمه با ذكر شماره مسلسل آيات در جاى خود.
+
نخستین چاپ ترجمه شادروان [[میرزا مهدی الهی قمشه ای|الهی قمشه‌اى]] در سال ۱۳۲۳ ش. انجام گرفته و از سوى کتابفروشى اسلامیه به صورت گراورى منتشر شده و براى اول بار در تاریخ ترجمه، شاید به اقتباس از بعضى ترجمه‌هاى اروپایى [[قرآن|قرآن کریم]] به صورت صفحه به صفحه است، نه زیرنویس یا بین السطور یعنى یک صفحه (دست راست) متن قرآن مجید است و یک صفحه (دست چپ) ترجمه با ذکر شماره مسلسل [[آیه|آیات]] در جاى خود.
  
استاد ميرخانى بار ديگر همين ترجمه را با اصلاحاتى كه مترجم در ترجمه خود وارد كرده بود، در سال 1339 ش بازنويسى و خوشنويسى كرده كه در سال 1342 ش از سوى همان ناشر انتشار يافته است. سپس چه بسا با اجازه مترجم، ساير ناشران نيز كمر همت به تجديد طبع اين ترجمه، به صورت خوشنوشته يا حروفى (حروفچينى شده) بسته‌اند.
+
استاد میرخانى بار دیگر همین ترجمه را با اصلاحاتى که مترجم در ترجمه خود وارد کرده بود، در سال ۱۳۳۹ ش. بازنویسى و خوشنویسى کرده که در سال ۱۳۴۲ ش. از سوى همان ناشر انتشار یافته است. سپس چه بسا با اجازه مترجم، سایر ناشران نیز کمر همت به تجدید طبع این ترجمه، به صورت خوشنوشته یا حروفى (حروفچینى شده) بسته‌اند.
  
از آنجا كه خانواده مترجم به ويژه فرزند ارشد ايشان، جناب آقاى دكتر حسين الهى قمشه‌اى مانع تراشى نكرده‌اند، ده‌ها ناشر صدها چاپ از اين ترجمه را در 55 سالى كه از نشر اول آن مى‌گذرد، انتشار داده‌اند. از اين ميان دو طبع هست كه دكتر حسين الهى قمشه‌اى صحه خود را بر آنها نهاده است. يكى طبع انتشارات اميركبير در سال‌هاى 1361، 1367 و سال‌هاى ديگر و ديگر طبع سازمان اوقاف (در سال 1369 و بعد). اما چنان كه اهل فن تصريح كرده‌اند، چه اين طبع‌هاى «صحه‌دار» و چه طبع‌هاى ويراسته آقايان محمدباقر بهبودى و حسن مسعودى، چندان كه بايد و شايد منقح و پيراسته از اغلاط علمى فراوان - كه در اصل بوده يا گاه از سوى مصححان افزوده شده - نيست.
+
از آنجا که خانواده مترجم به ویژه فرزند ارشد ایشان، جناب آقاى دکتر حسین الهى قمشه‌اى مانع تراشى نکرده‌اند، ده‌ها ناشر صدها چاپ از این ترجمه را در ۵۵ سالى که از نشر اول آن مى‌گذرد، انتشار داده‌اند. از این میان دو طبع هست که دکتر حسین الهى قمشه‌اى صحه خود را بر آنها نهاده است. یکى طبع انتشارات امیرکبیر در سال‌هاى ۱۳۶۱، ۱۳۶۷ و سال‌هاى دیگر و دیگری طبع سازمان اوقاف (در سال ۱۳۶۹ و بعد). اما چنان که اهل فن تصریح کرده‌اند، چه این طبع‌هاى «صحه‌دار» و چه طبع‌هاى ویراسته آقایان محمدباقر بهبودى و حسن مسعودى، چندان که باید و شاید منقح و پیراسته از اغلاط علمى فراوان - که در اصل بوده یا گاه از سوى مصححان افزوده شده - نیست.
  
مهم‌ترين ويرايش علمى و اساسى اين ترجمه در سال‌هاى اخير به همت آقاى حسين استاد ولى انجام گرفته و نيز ويرايش ترجمه شيواى شادروان دكتر سيد جلال الدين مجتبوى از [[قرآن كريم]] است. ترجمه ويراسته ايشان در سال 1377 از سوى دارالكتب الاسلامية / كتابفروشى اسلاميه(  به مديريت حجة الاسلام مرتضى آخوندى) انتشار يافته است.  
+
مهم‌ترین ویرایش علمى و اساسى این ترجمه در سال‌هاى اخیر به همت آقاى حسین استادولى انجام گرفته و نیز ویرایش ترجمه شیواى شادروان دکتر سید جلال الدین مجتبوى از قرآن کریم است. ترجمه ویراسته ایشان در سال ۱۳۷۷ از سوى دارالکتب الاسلامیة / کتابفروشى اسلامیه انتشار یافته است.
  
 
==منابع==
 
==منابع==
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع التفاسیر 2 [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، معرفی "ترجمه قرآن کریم".
+
 
 +
*مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، [[نرم افزار جامع تفاسیر نور|جامع التفاسیر]] ۲ [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی.
 +
{{قرآن}}
  
 
[[رده:ترجمه های قرآن]]
 
[[رده:ترجمه های قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۱۳

ترجمه قرآن الهی قمشه ای.jpg
نویسنده کلام الله
موضوع قرآن
زبان فارسی
تعداد جلد 1
مترجم مهدی الهی قمشه‌ای

ترجمه قرآن

از جمله عالمان معاصری که بر قرآن کریم، ترجمه فارسی نوشته اند، مرحوم مهدی الهی قمشه‌ای (م، ۱۳۹۳ ق) است که ترجمه او از نوع ترجمه تفسیری و آزاد می باشد. این ترجمه با وجود داشتن فوائد متعدد و چاپ فراوان، به گفته منتقدین آن، در مفردات و ترکیبات و مسائل فنى ترجمه کمبودهایى دارد.

معرفی اجمالی ترجمه

شادروان الهى قمشه‌اى از اصول علمى و نظرى ترجمه چندان که باید و شاید (در مقایسه با کسانى چون شادروان پاینده یا آقاى عبدالمحمد آیتى یا دیگران که مترجمان حرفه‌اى و پرکار بوده‌اند) باخبر نبوده است. در مجموع این ترجمه (مراد طبع ویراسته آن است)، ترجمه‌اى خوشخوان، تفسیر آمیز و آزاد است.

این ترجمه ارزش تاریخى و تأثیر روان شناختى‌اش بیش از ارزش علمى و بالفعل و آکادمیک آن بوده است، به این شرح که این ترجمه در ۵۵ سال پیش و در طول نیم قرنى که صدها بار چاپ و تجدید چاپ شده و در میلیون‌ها نسخه منتشر گردیده، بیش و پیش از هر ترجمه‌اى به خوانندگان عادى و دوستداران قرآن و فهم معانى و معارف آن، نشان داده است که سبک و سیاق قرآن مجید، آن گونه که ترجمه‌هاى تحت اللفظى هزار ساله، نشان داده‌اند، جسته- جسته نیست و این یعنى رمیدگى خاطر و هراس ذهنى میلیون‌ها مؤمن مسلمان فارسى زبان را از بین بردن؛ به عبارت دیگر رهیافت کلى شادروان قمشه‌اى به صرافت طبع و ذوق سلیم و فطرت مستقیمش به ترجمه قرآن درست و علمى بوده است، اما در جزئیات و فرعیات و مفردات و ترکیبات و مسائل صناعى و فنى ترجمه کمبودهایى داشته است.

کار او را با رسالت تاریخى - فرهنگى نیما یوشیج (على اسفندیارى) پدر و بانى شعر نو فارسى مى‌توان مقایسه کرد که ابتکار و به قول قدما بدعت حسنه یعنى نوآورى سنجیده‌اى به میان آورد و به جاى روزنه، دروازه‌اى به روى شعر تکرار مکرراتى و کلیشه پرداز یکصد سال اخیر فارسى باز کرد و دیدها و دیدگاه‌ها و نگاه‌ها را اصلاح کرد، ولو آن که بپذیریم خودش نمونه‌هاى درخشان یا مهمى از شعر نو عرضه نکرد. پیش از مرحوم قمشه‌اى، بصیرالملک و همزمان با او عبدالحسین آیتى (آواره) و اندکى پس از او مترجم توانایى چون ابوالقاسم پاینده هم به همین راه رفتند.

نقد و بررسی‌های این ترجمه

  • اولین نقدى که بر این ترجمه نوشته شد، به قلم شادروان ابوالقاسم پاینده (۱۲۹۰- ۱۳۶۳ ش) مترجم معروف و صاحب ترجمه قرآن کریم به فارسى است که در مقدمه بر ترجمه خود از قرآن کریم (به تاریخ ۱۳۳۶ ش) پوشیده‌وار و بدون تصریح به نام، پنج ایراد به عنوان نمونه بر ترجمه شادروان قمشه‌اى گرفته است که در همه موارد حق با پاینده است.
  • پس از انقلاب اسلامى، دومین نقد بر این ترجمه را آقاى دکتر سید عبدالوهاب طالقانى در نشریه کیهان اندیشه (ویژه‌نامه قرآن، شماره ۲۸، بهمن و اسفند ۱۳۶۸ ش) نوشت. در این نقد که عنوان «نقد ترجمه‌هاى معروف قرآن به زبان فارسى» نام دارد، علاوه بر ترجمه قمشه‌اى بر ترجمه آقاى عبدالمحمد آیتی هم نقد نوشته شده است. ایرادات دهگانه‌اى که ناقد بر ترجمه مرحوم الهى قمشه‌اى گرفته است، همه وارد و حق با ناقد و اشتباه از سوى مترجم است.
  • آقاى دکتر احمد احمدى با عنوان «ضرورت ترجمه‌اى آکادمیک از قرآن کریم» در نشریه بینات شماره اول، بهار ۱۳۷۳ به نقد این ترجمه پرداخت. ایشان در این نقد چنین آورده‌اند: «اما - از بى‌دقتى و بى‌توجهى ناشران سوداگر که بگذریم - ترجمه این نیک‌مرد دانشمند، خطاهایى دارد که ترجمه را نیازمند اصلاحى چشمگیر مى‌سازد و جا دارد فرزند دانشمند ایشان استاد دکتر حسین الهى قمشه‌اى به این مهم بپردازند، و آن را از آغاز تا پایان به دقت بنگرند و اصلاح کنند». اما چنان که معروض افتاد، ترجمه‌هایى هم که روى جلد یا صفحه عنوان یا در پایان آن چنین مطلبى ذکر شده که این ترجمه به صحه دکتر حسین الهى قمشه‌اى رسیده است - از جمله متنى که اساس نقد مفصّل نگارنده قرار گرفته است - همچنان همه ایرادهاى اساسى اصلى را در بردارد.
  • نقد و نظر دیگر به قلم آقاى حسین استادولى است که با عنوان «گزارشى از ویرایش جدید و کامل ترجمه شادروان مهدى الهى قمشه‌اى» در نشریه بینات - سال دوم، شماره ۸، زمستان ۱۳۷۴، به طبع رسیده است. ایشان سه ویژگى مثبت براى ترجمه مرحوم قمشه‌اى برشمرده است:
  1. اخلاص و صفاى باطن مترجم که بى‌شک در عبارات این ترجمه تأثیر نهاده و نورانیت خاصى به آن بخشیده و خواننده را در مواردى تحت تأثیر قرار مى‌دهد.
  2. قلم روان و انشاى سلیس مترجم که فهم عبارات را آسان کرده است.
  3. همان گونه که از نامش پیداست داراى خلاصة التفاسیر است و توضیحات کوتاه میان پرانتز مفیدى دارد که فهم آیه را روشن مى‌سازد.

همچنین ایشان هفت ویژگى منفى براى این ترجمه برشمرده‌اند:

  1. بى‌دقتى و سرسرى کار کردن (همراه با مثال)
  2. ضعف ادبى (این مورد هم مانند همه موارد مثال‌هایى دارد)
  3. آمیختگى شرح و متن
  4. نقل به معنى
  5. افتادگى‌ها
  6. نقص ویرایش: «این ترجمه از ویرایش صحیحى برخوردار نیست و موارد آن از حد شمار بیرون است و جاى پرانتزها اصلا حساب و کتابى ندارد».
  7. اجمال و تفصیل‌ها.
  • نقد دیگر نوشته آقاى محمدهادى شفیق آملى است که تحت عنوان «استخدام در ترجمه قرآن» اشاره‌هاى انتقادى و ارزیابانه به ترجمه مرحوم قمشه‌اى و آقایان عبدالمحمد آیتى و محمدمهدى فولادوند دارد. (بینات، سال سوم، شماره ۱۱، پاییز ۱۳۷۵)
  • نقد آقاى دکتر محمدهادى مؤذن جامى بر اساس نوشته‌اى از دکتر محمدامین الخضرى، تحت عنوان «مقدمه‌اى بر اصول ترجمه تفهمى قرآن کریم» با ترجمه و تحقیق و نقد و بررسى خود در نشریه ماهنامه آیات از شماره نهم تا دوازدهم (آبان ۷۶ تا بهمن و اسفند ۷۶) به چاپ رسانده است که عنوان فرعى آن «اسرار حروف جرّ به همراه بررسى تطبیقى ترجمه‌هاى فارسى» نام دارد و داراى عباراتى منقول از ترجمه مرحوم قمشه‌اى، براى بررسى و تطبیق با ترجمه‌هاى دیگر است.

وضعیت نشر

نخستین چاپ ترجمه شادروان الهی قمشه‌اى در سال ۱۳۲۳ ش. انجام گرفته و از سوى کتابفروشى اسلامیه به صورت گراورى منتشر شده و براى اول بار در تاریخ ترجمه، شاید به اقتباس از بعضى ترجمه‌هاى اروپایى قرآن کریم به صورت صفحه به صفحه است، نه زیرنویس یا بین السطور یعنى یک صفحه (دست راست) متن قرآن مجید است و یک صفحه (دست چپ) ترجمه با ذکر شماره مسلسل آیات در جاى خود.

استاد میرخانى بار دیگر همین ترجمه را با اصلاحاتى که مترجم در ترجمه خود وارد کرده بود، در سال ۱۳۳۹ ش. بازنویسى و خوشنویسى کرده که در سال ۱۳۴۲ ش. از سوى همان ناشر انتشار یافته است. سپس چه بسا با اجازه مترجم، سایر ناشران نیز کمر همت به تجدید طبع این ترجمه، به صورت خوشنوشته یا حروفى (حروفچینى شده) بسته‌اند.

از آنجا که خانواده مترجم به ویژه فرزند ارشد ایشان، جناب آقاى دکتر حسین الهى قمشه‌اى مانع تراشى نکرده‌اند، ده‌ها ناشر صدها چاپ از این ترجمه را در ۵۵ سالى که از نشر اول آن مى‌گذرد، انتشار داده‌اند. از این میان دو طبع هست که دکتر حسین الهى قمشه‌اى صحه خود را بر آنها نهاده است. یکى طبع انتشارات امیرکبیر در سال‌هاى ۱۳۶۱، ۱۳۶۷ و سال‌هاى دیگر و دیگری طبع سازمان اوقاف (در سال ۱۳۶۹ و بعد). اما چنان که اهل فن تصریح کرده‌اند، چه این طبع‌هاى «صحه‌دار» و چه طبع‌هاى ویراسته آقایان محمدباقر بهبودى و حسن مسعودى، چندان که باید و شاید منقح و پیراسته از اغلاط علمى فراوان - که در اصل بوده یا گاه از سوى مصححان افزوده شده - نیست.

مهم‌ترین ویرایش علمى و اساسى این ترجمه در سال‌هاى اخیر به همت آقاى حسین استادولى انجام گرفته و نیز ویرایش ترجمه شیواى شادروان دکتر سید جلال الدین مجتبوى از قرآن کریم است. ترجمه ویراسته ایشان در سال ۱۳۷۷ از سوى دارالکتب الاسلامیة / کتابفروشى اسلامیه انتشار یافته است.

منابع

  • مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع التفاسیر ۲ [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی.
قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن