مکتفی (خلیفه عباسی)

از پس مرگ معتضد فرزند او محمد بخلافت رسید و مکتفی لقب یافت.مادر وی کنیزی ترک بود جیجک نام که به زیبائی شهره بود.مکتفی بهنگام مرگ پدر در رقه بود و قاسم وزیر برای او بیعت گرفت و خلیفه نو چون ببغداد رسید قاسم را در وزارت بداشت و از پس وفات وی وزارت را بعباس پسرش داد. قاسم وزیر از آن پس که خلافت بمکتفی رسید، بدر فرمانده سپاه معتضد را که بر دولت استیلا یافته بود از میان برداشت.بگفته طبری بد دلی قاسم با بدر از آنجا بود که در حیات معتضد میخواست خلافت را از خاندان او بگرداند و چون بدر همدلی نکرد اینکار نشد و بدوران مکتفی که بدر بفارس بود غیبت او را غنیمت شمرد و توطئه کرد تا او را بکشتند که بیم داشت راز نهان را آفتابی کند و چون مکتفی از دوران پدر دل با بدر صاف نداشت قاسم این بد دلی را برانگیخت که وی سر شورش داشته است. بدوران مکتفی سامانیان در ایران نفوذ یافتند و خطر قرمطیان در اطراف بصره و بغداد و هم در سوریه بزرگ شد و هراس بدلها افکند.بگفته مورخان این گروه آشوبگر بر کاروان حج بهنگام بازگشت از مکه هجوم بردند و بیست هزار کس را بکشتند.بسال 290 یحیی بن زکرویه پیشوای قرمطیان عراق و صحرای سماوه و دیار شام کشته شد و جمع ایشان پریشان گشت آنگاه برادرش حسین رهبری یافت و بسال 294 با قتل زکرویه نفوذ قرمطیان شمال از میان برخاست و هم بدوران مکتفی بسال 292 دولت طولونی بدست محمد بن سلیمان از میان رفت.

در اواخر قرن سوم کاخی به نام تاج در شرق بغداد به دست معتضد طراحی و پایه ریزی شد ، اما انجام آن در روزگار پسرش مکتفی (289ـ 295) صورت پذیرفت .

در کنار تاج ساختمانها و خانه هایی نیز بنا شد که از جملة آنها گنبدی نیم دایره به نام قبة الحمار بود. علت این نامگذاری آن بود که مکتفی از طریق پله های گرداگرد گنبد، سوار بر خر کوچکی ، به بالای آن می رفت (همان ، ج 1، ص 809). وسعت مجموعة قصر تاج چندان بود که گفته اند مکتفی پس از مرگ ، نُه هزار رأس اسب و استر و شتر برجای گذاشت که همه در اصطبلهای قصر نگهداری می شد .

وی در ذی الحجه 295 در جوانی از دنیا رفت.

منابع

• حسن ابراهیم حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ج2.
• )، قنبرعلی رودگر