فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام (کتاب)
مؤلف
اين كتاب توسط فقيه مفسر، محدث اديب، قطب الدين سعيد بن هبة الله راوندى، از علماى بزرگ شيعه در قرن ششم هجرى نگاشته شده است.
موضوع
در اين كتاب جمع‌آورى آياتى كه مربوط به مباحث فقهى است با جامعيت بى‌نظيرى، انجام شده، كه شايد بتوان گفت ايشان از پيشگامان در اين زمينه هستند.
انگيزه نگارش
مؤلف در مقدمه كتاب چنين آورده است: چيزى كه مرا برانگيخت تا دست به نگارش چنين كتابى بزنم اين بود كه، در ميان پژوهشگران كتابى را نيافتم كه به خوبى به بررسى اين مهم پرداخته باشد, يعنى كتابى كه در آن فقه قرآن يا سخنان خداوند متعال بررسى شده باشد در دست نبود. پس بر آن شدم كه در مورد همه مباحث مربوط به آن, مانند: لفظ و معنا و ظاهر و باطن آياتى كه درباره احكام شرعى فرو فرستاده شده است به بررسى بپردازم. نظر علماى شيعه اين است كه ما پس از روايات محكم و معتبرى كه از ائمه معصوم عليهم السلام داريم با بودن اجماع، ديگر يقين پيدا مى‌كنيم كه به چشمه زلال معرفت دست يافته‌ايم, ولى چه زيبا است، كه افزون بر سخنان امامان معصوم- عليهم السلام- آياتى از قرآن نيز باشند كه چشمان ما را روشن نمايند و دليل ما را محكم و يقين ما را فزونى بخشند.
به اين خاطر دست به كار نگارش اين كتاب شدم تا با مبانى و استدلالهاى محكم خود، خواننده را راضى و بى‌نياز سازد و به راحتى به درك مطالب آن نايل آيد بى آن كه سخن به درازا كشد و در بيان مقصود، ايجاد اخلال نمايد و هر فقيه دانشمندى با ديدنش آن را تصديق نمايد و به آن رضايت دهد, و از خداوند متعال انجام اين مهم را خواستارم.
ويژگيهاى كتاب
كتاب حاضر به ترتيب مباحث فقهى, يعنى از طهارت تا ديات نگاشته شده است و گفتنى‌هاى درخور توجه، كه با مباحث تفسيرى و فقهى در هم آميخته شده، در آن به خوبى خودنمايى مى‌كند.
نوشته‌هاى ايشان از نظريات« شيخ الطائفه محمد بن حسن طوسى» در دو كتاب« التبيان في تفسير القرآن» و« الاستبصار فيما اختلف فيه من الأخبار» تأثير پذيرفته, به گونه‌اى كه توجه خاصى به نظريات« سيد مرتضى علم الهدى» در كتاب« الانتصار في انفرادات الإمامية» كرده است. اين مطلب را با دقت در متن اين كتاب به آسانى مى‌توان يافت، به شكلى كه در برخى از موارد عين عبارت آنها نقل شده بدون آن كه هيچ گونه تغيير يا تصرفى در عبارت آنها صورت گرفته باشد. البته اين بدان معنا نيست كه مؤلف از قدرت اجتهاد و استنباط بى‌بهره بوده، زيرا در بسيارى جاها مى‌بينيم كه وى همانند فقيهى قدرتمند، به بررسى و تحليل مباحث فقهى و تفسيرى مى‌پردازد و نظريات جديد و استوارى را مطرح مى‌سازد.
يكى ديگر از ويژگيهاى اين كتاب تلفيقى نوين است كه ايشان توانسته ميان نظريات فقهى و تفسيرى كه به ظاهر با هم اختلاف دارند به نوعى سازگارى ايجاد نمايد. گاهى كه به منابع فقهى و روايى مراجعه مى‌كنيم، گمان مى‌رود علما و دانشمندان اسلامى در اين زمينه با هم اختلاف نظر دارند, ولى پس از آن كه به اين كتاب برمى‌گرديم، با شگفتى مى‌بينيم كه ايشان آن نظريات را جمع كرده و با بيان ساده و زيبايى يك جا آورده است. از ديگر ويژگيهاى اين كتاب، بيان نظريات اختلافى ميان عالمان شيعه و سنى است كه به شكلى دقيق به بررسى آنها پرداخته و در برخى موارد فصلهاى متعددى در توضيح آن اختصاص داده, و از دريچه‌هاى گوناگون به آنها نگريسته است.
به هر حال، اين كتاب يك اثر بزرگ و ماندگار در نوع خود به شمار مى‌رود و با گذشت نزديك به هزار سال از نگارش آن، هنوز مباحث آن توجه محققان و فقها را به خود معطوف ساخته است.
سخن بزرگان
مرحوم آيت الله نجفى مرعشى رحمه الله در اين باره مى‌گويد: « از كسانى كه دراين ميدان گوى سبقت را از ديگران ربوده و جزء چهره‌هاى درخشان درآمده، عالم فرزانه، نام‌آور وارسته و آگاه به علوم اسلامى، انديشمند، محدث، مفسر، متكلم بزرگ، شخصيت بى‌نظير و اعجوبه زمان شيخ قطب الدين ابى على سعيد بن هبة الله راوندى كاشانى است. او در قم اقامت گزيد و در آن شهر نيز به رحمت ايزدى پيوست. وى با يادگار خود به نام فقه القران في شرح آيات الأحكام خدمت بزرگى به فقه و فقيه پرورى نمود. اين كتاب از مهم‌ترين كتاب‌هاى نگاشته شده در اين باره است و كمتر نمونه و همانندى براى آن مى‌توان يافت.»
نسخه‌هاى كتاب
1- نسخه كتابخانه حضرت آيت الله نجفى مرعشى نگاشته شده به سال 759 هجرى
2- نسخه كتابخانه دانشگاه تهران، نگارش سال 706 هجرى
منابع
نرم افزار جامع تفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
