زبدة البیان فی احکام القرآن (کتاب)
آيات الأحكام الأردبيلی يا زبدة البيان في أحكام( براهين) القرآن
محتویات
مؤلف
احمد بن محمد اردبيلى، مشهور به مقدس اردبيلى( م 993 ق).
اعتبار علمى
از زمان ائمه معصومين عليهم السلام در كنار كتب فقهى و حديثى متعارف كتاب‌هايى به نام« أحكام القرآن» يا« آيات الأحكام» نوشته شده است كه اولين كتاب در اين زمينه،« أحكام القرآن» ابو نصر محمد بن سائب كلبى( م 146 ق) از اصحاب امام صادق عليه السلام مى‌باشد.
پس از وى اصحاب اماميه از او پيروى نموده و به تأليف اين گونه كتاب‌ها پرداخته‌اند. صاحب الذريعة در ج 1 / 40 مى‌نويسد، ثم إن جمعا من أصحابنا تابعوا الكلبي في افراد آيات الأحكام و تفسيرها بالتصنيف. از مشهورترين آنان مى‌توان: - فقه القرآن راوندى( م 573 ق) - متشابه القرآن ابن شهرآشوب( م 588 ق) - كنز العرفان فاضل مقداد( م 826 ق) - تفسير شاهى مير ابو الفتح بن مير محزوم جرجانى( م 976 ق) - مسالك الأفهام از شيخ جواد كاظمى( م 1044 ق) را نام برد. در ادامه اين روش نگارش فقهى، تفسيرى آيات قرآن كريم، محقق اردبيلى به تأليف كتاب گرانقدر« زبدة البيان» مبادرت نموده است. وى قبل از شروع كتاب طهارت، سوره فاتحه را تيمنا تفسير نموده است و سپس به بيان آيات فقهى ابواب مختلف از كتاب الطهارة تا ديات پرداخته است.
علاوه بر كتب تفسيرى همچون كشاف زمخشرى، تفسير بيضاوى قاضى ابى سعيد، مجمع البيان طبرسى وى به كتب فقهى از شيخ صدوق، شيخ مفيد، سيد مرتضى، شيخ طوسى، ابن ادريس، محقق حلّى، علامه حلّى و غير آنان استناد نموده است كه بيش از همه نظريات شيخ صدوق در من لا يحضره الفقيه در آن ذكر شده است.
از زمان نگارش، به دليل سبك و روش منحصر به فرد و استفاده از تفاسير و كتب فقهى معتبر به فقهاى بزرگ به اين كتاب توجه خاصى نشان داده‌اند و در موسوعه‌هاى فقهى همچون: - مفتاح الكرامة سيد محمد جواد عاملى( م 1226 ق) - مستند الشيعة ملا احمد نراقى( م 1245 ق) - جواهر الكلام شيخ حسن نجفى( م 1266) - مستمسك العروة الوثقى آية الله سيد محسن حكيم( م 1390) و غير آنها به نقد و بررسى و استدلال به مطالب آن پرداخته‌اند.
نام كتاب
در كتاب موجود نامى به عنوان« زبدة البيان» براى نام‌گذارى كتاب ذكر نشده است و تا قبل از صاحب جواهر در كتاب‌هايى نظير مفتاح الكرامة از اين كتاب به« آيات الأحكام الأردبيلي»،« آيات الأحكام الأردبيلية» و يا نظاير آن نام برده شده است امّا پس از صاحب جواهر، از آن با نام« زبدة البيان» ذكر شده است و در كتب فقهى متداول نيز همين نام مرسوم شده است.
تاريخ تأليف
در مجله« تراثنا» ج 16 / ص 82 تاريخ تأليف آن 989 ق ذكر شده است.
نسخه‌ها
در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 205، به چندين نسخه خطى منتخب از دانشگاه تهران، آستان قدس و غير آن اشاره شده است. همین طور در ج 16 / 82 مجله« تراثنا» چاپ مؤسسه آل البيت به نسخه‌هايى از كتابخانه الهيات دانشگاه فردوسى مشهد مربوط به سال 988 ق و نسخه ديگرى مربوط به سال 990 ق و نسخه‌اى از كتابخانه آية الله مرعشى مربوط به 993 ق و نسخه‌هاى ديگرى از مسجد اعظم، كتابخانه سپهسالار در تهران و مجلس شوراى اسلامى اشاره شده است.
تاريخ انتشار
اين كتاب با تحقيق و تصحيح محمد باقر بهبودى در انتشارات المكتبة المرتضوية لاحياء الآثار الجعفريّة در تهران چاپ شده است. در الذريعة ج 12 / 21 به چاپ آن در 1305 ق و در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 205 به چاپ آن در سال‌هاى 1368 و 1386 ق اشاره شده است.
حواشى و شروح
از زمان نگارش، فقها و علماى بزرگى حواشى و شروحى بر اين كتاب نوشته‌اند كه به بعضى از آنها اشاره مى‌شود:
1- تحصيل الاطمينان، از امير ابراهيم قزوينى( م 1149 ق)أعيان الشيعة 2 / 221، الذريعة 3 / 396، 6 / 9، 13 / 302. 2- مفاتيح الأحكام، از سيد محمد سعيد بن سراج الدين قاسم طباطبايى قهپايى( م 1092 ق)الذريعة 13 / 302. 3- تفسير السراب، محمد بن عبد الفتاح تنكابنى( م 1124 ق)ذ / 4 / 276، 6 / 9، 103، مستدركات أعيان الشيعة 3 / 236. 4- حاشيه بر زبدة البيان، سيد امير فضل الله استرآبادى‌الذريعة 6 / 9، 103. 5- حاشيه بر زبدة البيان، امير محمد بن محمد باقر مختارى‌ذ 6 / 9. 6- حاشيه بر زبدة البيان، موسى اسماعيل بن محمد حسين خاجوئى( م 1173 ق)الذريعة 6 / 103. 7- حاشيه بر زبدة البيان، محدث فيض كاشانى( م 1091 ق)الذريعة 12 / 21. 8- حاشيه بر زبدة البيان، سيد محدث نعمة الله جزائرى( م 1112 ق). 9- المتعة في شرح الزبدة، از سيد ميرزا خالدمقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 205. 10- حاشيه بر زبدة البيان، از محمد رفيع گيلانى‌مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 205. ترجمه فارسى اين كتاب در الذريعة ج 4 / 73 ذكر شده است كه مؤلف آن مشخص نيست.
منابع
نرم افزا جامع تفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
