تحف العقول (کتاب)
محتویات
مؤلف
ابومحمد حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی حلبی (م 381 ق).
زندگینامه و اظهارنظرها
وی از شخصیت های برجسته و از چهره های درخشان فقهای شیعه در قرن چهارم و از معاصران شیخ صدوق (م 38 ق) است و از مشایخ شیخ مفید (م 413 ق) نیز بشمار می آید. او در حرّان، که یکی از شهرهای اطراف شهر حلب در سوریه است، به دنیا آمد و در خانواده ای علاقمند و ارادتمند به خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله تربیت شد و از همان کودکی عشق و علاقه به محمد و آل محمد علیهم السلام در دل او جای گرفت. وی از چهرهای درخشان فقهای شیعه در دوران خود و از راویان بزرگ شیعه بشمار می آید.
شیخ حر عاملی در کتاب امل الآمل درباره ایشان می فرماید: «ابومحمد حسن بن علی بن شعبه دانشمندی با فضل و محدثی بزرگ است. علامه مجلسی درباره وی می فرماید: «کتاب ایشان، تحف العقول، خود بهترین شاهد بر فضل و دانش و عظمت ایشان می باشد».
استادان
ابوعلی محمد بن همام بغدادی (م 336 ق).
شاگردان
شیخ مفید محمد بن نعمان (م 413 ق).
تألیفات
تحف العقول، التمحیص.
انگيزه تاليف
مؤلف انگيزه خود از تاليف كتاب چنين مىگويد:« پس از آنكه ديدم علماى شيعه درباره فقه و حلال و حرام كتابهاى فراوانى نگاشتهاند بر آن شدم تا مجموعهاى پديد آورم كه در آن سخنان حكمتآموز و موعظههاى پيامبر اكرم و اهل بيت آن حضرت جمع شده باشد تا هم گنجينهاى براى مراجعه خودم و هم مراجعه علاقهمندان به خاندان رسالت گردد.»
معرفی اجمالی کتاب
این کتاب مجموعه ای ارزشمند از سخنان و نصایح حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن حضرت علیهم السلام می باشد. تحف العقول از زمان نگارش تاکنون، در طول هزار سال، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه بوده و در مجموعه های روایی خود از آن روایت نقل کرده و به آن استناد نموده اند.
مؤلف می گوید: «پس از آن که دیدم علمای شیعه درباره فقه و حلال و حرام کتاب های فراوانی نگاشته اند، بر آن شدم تا مجموعه ای پدید آورم که در آن سخنان حکمت آموز و موعظه های پیامبر اکرم و اهل بیت آن حضرت جمع شده باشد؛ تا گنجینه ای برای مراجعه خودم و برای علاقه مندان به خاندان رسالت باشد».
این کتاب شامل بخش های متنوعی است؛ از جمله:
- وصیت های پیامبر اسلام به حضرت امام علی علیه السلام؛
- سخنرانی آن حضرت در حجة الوداع؛
- نامه ها و وصایای حضرت علی علیه السلام به امام حسن علیه السلام؛
- وصیت آن حضرت به امام حسین علیه السلام؛
- سخنرانی ها و خطبه های آن حضرت؛
- عهدنامه مالک اشتر؛
- رساله حقوق امام زین العابدین علیه السلام؛
- احتجاج امام صادق علیه السلام با سفیان ثوری؛
- رساله امام هادی علیه السلام درباره جبر و تفویض؛
- نامه امام حسن عسکری علیه السلام به اسحاق بن اسماعیل و روایات، و موضوعات مفید و سودمند دیگر از ائمه اطهار علیهم السلام.
در این کتاب احادیث و سخنان امام زمان علیه السلام یا به دلیل آن که به آن ها دسترسی نداشته و یا به دلیل تقیه نیامده است.
جايگاه كتاب
كتاب از زمان نگارش تا كنون در طول هزار سال پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه واقع شده است و در مجموعههاى بزرگ روايى خود از آن روايت نقل كرده و بر آن استناد نمودهاند. علامه مجلسى درباره اين كتاب مىفرمايد:« كتاب تحف العقول كتابى قديمى است و نظم اين كتاب خود دليل بر والا بودن شأن مؤلف آن است. بيشتر اين كتاب از موعظه و اصول معلوم تشكيل شده است كه احتياجى به سند هم ندارد.»
كلام آقا بزرگ تهرانى
شيخ آقا بزرگ تهرانى صاحب كتاب ارزشمند الذريعه در اين باره مىفرمايد:« كتاب تحف العقول درباره سخنان حكمت آموز و موعظههايى كه از اهل بيت رسول خدا روايت شده است مىباشد. نويسنده اين كتاب شيخ ابو محمد حسن بن على بن حسين بن شعبه حرانى حلبى معاصر شيخ صدوق و از مشايخ شيخ مفيد است.»
سخن علامه خوانسارى
علامه خوانسارى در كتاب روضات الجنات درباره اين كتاب مىفرمايد:« كتاب تحف العقول عن آل الرسول كتابى گسترده و داراى فوايد فراوان است و مورد اعتماد اصحاب و علماى شيعه مىباشد.
وضعیت نشر
این کتاب به همت آیت الله جنتی ترجمه و همراه با متن عربی در 2 جلد چاپ شده است و نیز یکی از بهترین ترجمه های آن، ترجمه استاد پرویز اتابکی به نام ره آورد خرد است که چاپ و منتشر شده است. همچنین کتاب یاد شده در یک جلد به زبان عربی و به همراه ترجمه فارسی توسط مؤسسه انتشارات اسلامی، در سال 1404 ق، به قطع وزیری چاپ و منتشر شده است.
منابع
- محمدرضا ضميري، کتاب شناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، صفحه 360.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الحادیث 3 [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.
پیوندها