الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة (کتاب)
 | |
| نویسنده | جعفر سبحانی |
| موضوع | علم درایة الحدیث |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
کتاب «الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة؛ دراسة موضوعیة منهجیة لأحادیث أربعین صحابیا علی ضوء الکتاب، السنة، العقل، اتفاق الأمة و التاریخ» تألیف آیت‌اللّه جعفر سبحانی (متولد ۱۳۰۸ ش)، کتاب مفصلی است به زبان عربی در بازشناسی احادیث سره از ناسره و ارائه ملاکهایی برای این کار. مؤلف در این کتاب احادیث نبوی منقول از چهل صحابی نامدار را ارزیابی کرده و دلائل ضعف یا قوت آنها را بر اساس قرآن، سنت، عقل، اجماع و تاریخ، باز می‌نمایاند.
محتویات
مؤلف
آیت الله جعفر سبحانی (متولد ۱۳۰۸ ش)، فقیه، اصولی، متکلم، مفسر و از مراجع معظم تقلید شیعه و اساتید بزرگ حوزه‌های علمیه است. او از شاگردان علمای بزرگی چون آیت الله بروجردى، سید محمد حجت کوه‌کمرى، علامه طباطبائى و امام خمینی بوده است.
عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسى، مشارکت در «مجله مکتب اسلام» و تأسیس «مؤسسه تحقیقاتی امام صادق علیه‌السلام»، از جمله فعالیت‌های اجتماعی آیت الله سبحانى است.
ایشان علاوه بر تدریس فقه، اصول، فلسفه، کلام، رجال، تفسیر، درایه، تاریخ اسلام و تشیع، ملل و نحل و ادبیات، در هر یک از این رشته‌ها آثار مفید و متعددى را به جامعه اسلامى تقدیم نموده است. از جمله تألیفات ایشان می توان به کتاب‌های فروغ ابدیت، منشور جاوید، آیین وهابیت، تاریخ الفقه الاسلامی ادواره، جواهر الفقه و کلیات فی علم الرجال اشاره نمود.
هدف و روش تألیف
نویسنده، با اشاره به اینکه سنت نبوی، دومین منبع عقیده و شریعت است و در نزد مسلمانان، جایگاه والایی دارد و علوم بسیاری برای شناخت و پاسداشت آن تأسیس شده است و از سوی دیگر، کسانی و برای اهدافی به تحریف روایات پرداختند و آفات و آسیب‌هایی پدید آوردند، افزوده است: «در چنین فضایی، قواعد عمومی شناسایی روایات صحیح از سقیم پدید آمد و مسئله نقد سندی و رجالی رایج شد و اندیشوران، روایات ساختگی و نفوذی («الموضوعات» و «المندسّات») را از روایات دیگر جدا کردند. ولی مهم‌تر از بحث سندی، بررسی محتوای روایت است که به آن کمتر توجه شده است و برای جداسازی حق از باطل باید روایات را بر ضوابط استوار (قرآن کریم، سنت متواتر یا مستفیض، عقل قطعی و خلل‌ناپذیر، اجماع مسلمانان و تاریخ درست و معتبر) عرضه کنیم و ما در این کتاب، از همین روش استفاده می‌کنیم. در کتاب حاضر، روایات چهل نفر از صحابه را برطبق ضوابط مذکور پردازش می‌کنیم و مباحث را بر اساس نظم زمانی و تاریخ وفات اصحاب می‌آوریم.»
آیت اللَّه سبحانی در مقدمه این کتاب یادآور می‌شود که همه احادیث صحابه قابل قبول نیست، مگر اینکه با معیارهای قرآن، سنت متواتر، عقل، اجماع و تاریخ صحیح مخالف نباشند. نوسینده از ۱۲۸ منبع حدیثی که عمدتا از منابع اهل سنت است، استفاده کرده است.
محتوای کتاب
مطالب این کتاب، از مقدمه‌ای علمی و ۴۰ بخش تشکیل شده است. مقدمه شامل این مباحث است: جایگاه سنت نبوی، اهمیت دادن پیامبر به تدوین حدیث، منع شرعی از نگارش حدیث، عوامل بی‌اعتنایی به تدوین حدیث، پیرایش سنت نبوی، روش‌های پردازش و پیرایش، روش ما در سنّت‌سنجی و کتاب صحیحی جز قرآن مجید نیست.
نویسنده سپس در ۴۰ بخش، زندگی چهل صحابی را با اختصار معرفی می‌کند و بعد بعضی از احادیث درست و سودمندش را می‌آورد و آنگاه به برخی از روایات نادرست و ضعیفش می‌پردازد و آن را علمی و استدلالی نقد می‌کند. وی احادیث هر صحابی را در دو بخش «احادیثه السقیمه» و «من روائع احادیثه» ذکر می کند.
برای نمونه، در مورد ابوموسی اشعری (درگذشته ۴۲ ق) می گوید: او عبدالله بن قیس بن سلیم از بنی‌اشعر و قحطانی است. در مکه اسلام آورد و گویند که به سرزمین حبشه مهاجرت کرد و... صواب این است که او از مهاجران به حبشه نبود و... . ما هرچند سخن ابن عبدالبر مالکی قرطبی را تأیید می‌کنیم که ابوموسی اشعری، منحرف بود و با امام علی(علیه السلام) دشمنی داشت، ولی تعلیل او - که چون حضرت علی(ع) وی را عزل کرد و از کارگزاران خود قرار نداد - درست نیست؛ زیرا ابوموسی در زمانی که از سوی امام علی(ع) والی بر کوفه بود به دشمنی با آن حضرت پرداخت و با پیمان‌شکنان (طلحه و زبیر) همراه شد و... .
آیت‌الله جعفر سبحانی سپس ۷ روایت از احادیث بی‌اشکال ابوموسی را نقل کرده است، از جمله: «کلُّکم راع و کلّکم مسؤول عن رعیته». همچنین نویسنده، ۷ مورد دیگر از احادیث اشعری را آورده است که محتوایش نقص و اشکال دارد و نسبت دادن آن به پیامبر(ص) صحیح نیست.
منابع
- کتابشناسی درایة شیعه؛ علم درایة الحدیث، ابوالفضل حافظیان.
- "الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة"، ویکی نور.
- "آشنایی با کتاب الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة، علی حسن‌نیا، حدیث اندیشه، بهار ۱۳۸۱.
