ماه شعبان
| شعبان ۱۴۴۶ در تقویم ایران | |||||
| شنبه | ۳۰ | ۲ | ۹ | ۱۶ | ۲۳ |
| یک‌شنبه | ۳ | ۱۰ | ۱۷ | ۲۴ | |
| دوشنبه | ۴ | ۱۱ | ۱۸ | ۲۵ | |
| سه‌شنبه | ۵ | ۱۲ | ۱۹ | ۲۶ | |
| چهارشنبه | ۶ | ۱۳ | ۲۰ | ۲۷ | |
| پنجشنبه | ۷ | ۱۴ | ۲۱ | ۲۸ | |
| جمعه | ۱ | ۸ | ۱۵ | ۲۲ | ۲۹ |
| دانشنامه تقویم | |||||
«ماه شعبان»، هشتمین ماه از ماه‌های قمری، ماهی بسیار شریف و منسوب به رسول خدا (صلی الله علیه وآله) است. پیامبر اکرم ماه شعبان را روزه می‌‌داشت و آن را به ماه رمضان وصل می‌‌کرد. وقایع تاریخی متعددی نیز در این ماه روی داده که مهمترین آنها، ولادت امام حسین، امام سجاد و امام مهدی (علیهم‌السلام) است.
فضیلت ماه شعبان
شعبان ماه بسیار شریفی است، و به سید انبیاء صلّی اللّه علیه وآله انتساب دارد، و آن حضرت همه این ماه را روزه می گرفت، و روزه آن را به ماه رمضان وصل می کرد، و می فرمود: شعبان ماه من است، هرکه یک روز از این ماه را روزه بدارد، بهشت بر او واجب می شود. از امام صادق علیه السّلام روایت شده: چون ماه شعبان می رسید حضرت زین العابدین علیه السّلام اصحاب خود را جمع می کرد و می فرمود: ای اصحاب من، می دانید این چه ماهی است؟ این ماه شعبان است، و حضرت رسول صلّی اللّه علیه و آله می فرمود شعبان ماه من است، پس در این ماه برای جلب محبّت پیامبر خود، و برای تقرّب به سوی پروردگار خویش، روزه بدارید.
شیخ طوسی از صفوان جمّال روایت کرده است که امام صادق علیه السّلام به من فرمود: کسانی را که پیرامون تو هستند، به روزه شعبان وادار کن. گفتم: فدایت شوم، مگر در فضیلت آن چیزی می بینی؟ فرمود: آری رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله هرگاه هلال شعبان را میدید، به منادی دستور می داد تا در مدینه از جانب پیامبر ندا کند: آگاه باشید، به درستی که شعبان ماه من است، خدا رحمت کند کسی را، که مرا در ماه من یاری کند، یعنی روه بدارد آن را....
محدث نوری در کتاب «کلمه طیّبه» خود روایتی از امام علی علیه السّلام در مورد ماه شعبان آورده که می فرماید: پرودگار آن را «شعبان» نامیده به خاطر انشعاب یافتن و پراکنده شدن خیرات در آن، همانا پروردگار شما در شعبان درهای حسنات را باز کرده، و خیراتش را به شما جلوه داد به قیمتی ارزان و کارهایی آسان، پس در مقام خرید برآیید... شاخه های خیراتش عبارت است از: نماز، روزه، زکات، امر به معروف، نهی از منکر، نیکی به پدر و مادر و خویشان و همسایگان، ایجاد صلح و صفا بین مردم، صدقه دادن به فقرا و مساکین.
شب نیمه ماه شعبان نیز شب بسیار مبارکی است؛ از امام باقر علیه السّلام از فضیلت شب نیمه شعبان سؤال شد، ایشان فرمود: این شب پس از شب قدر برترین شبهاست. در این شب خدا فضل خود را بر بندگان سرازیر می کند، و آنان را به بخشش و کرم خویش می آمرزد... و شب نیمه شعبان شبی است که حق تعالی آن را برای ما قرار داد و در عوض شب قَدر که آن را مخصوص پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود.
وقایع ماه شعبان
مهمترین وقایع ماه شعبان عبارتند از:
- ولادت امام حسین علیه‌السلام در روز سوم شعبان در مدینه، که روز بسیار مبارکی است.
- ولادت حضرت عباس علیه‌السلام در روز چهارم شعبان سال ۲۶ هجرى در مدینه.
- ولادت امام سجاد علیه‌السلام؛ به عقیده اکثر علمای شیعه، امام سجاد علیه السلام در روز پنچشنبه، پنجم ماه شعبان سال ۳۸ هجری در مدینه یا به نقلی در کوفه به دنیا آمده اند.
- ولادت امام زمان علیه‌السلام؛ روز نیمه شعبان، روز ولادت شریف امام دوازدهم صاحب الزّمان حضرت مهدی علیه السّلام است که در سحر ۱۵ شعبان در سال ۲۵۵ قمری در سُرَّ من رأی واقع شد.
اعمال ماه شعبان
اعمال متعددی همچون نماز، روزه، اذکار و دعاها و استغفار در این ماه وارد شده که در کتاب شریف مفاتیح الجنان در فصل اعمال ماه شعبان ذکر گردیده است. اعمال این ماه شریف بر دو بخش است: اعمال مشترک و اعمال خاص.
- اول: هر روز هفتاد مرتبه بگوید: «اَسْتَغْفِرُاللّهَ وَ اَسْئَلُهُ التَّوْبَةَ».
- دوم: هر روز هفتاد مرتبه بگوید: «اَسْتَغْفِرُاللّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَىُّ الْقَیّوُمُ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ». و از روایات مستفاد مى‌شود که بهترین دعاها و ذکرها در این ماه استغفار است و هر که هر روز از این ماه هفتاد مرتبه استغفار کند، مثل آنست که هفتاد هزار در ماه‌هاى دیگر استغفار کند.
- سوم: در این ماه صدقه بدهد، اگر چه به نصف دانه خرمایى باشد تا حق تعالى بدن او را بر آتش جهنم حرام گرداند. شخصی به امام صادق علیه‌السلام عرض کرد: یابن رسول الله بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمود: تصدق و استغفار؛ هر که تصدق کند در ماه شعبان حق تعالى آن را رشد و نمو دهد. همچنان که یکى از شما شتر بچه‌اش را تربیت مى‌کند تا آن که در روز قیامت برسد به صاحبش در حالتى که به قدر کوه اُحُد شده باشد.
- چهارم: در تمام این ماه هزار بار بگوید: «لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَ لانَعْبُدُ اِلاّ اِیّاهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَ لَوُ کرِهَ الْمُشْرِکونَ» که ثواب بسیار دارد، از جمله آن که عبادت هزار ساله در نامه عملش بنویسند.
- پنجم: در هر پنجشنبه این ماه دو رکعت نماز کند، در هر رکعت بعد از سوره حمد صد مرتبه توحید و بعد از سلام صد بار صلوات بفرستد تا حق تعالى برآورد هر حاجتى که دارد از امر دین و دنیاى خود و روزه‌اش نیز فضیلت دارد.
- ششم: گرفتن روزه؛ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: «شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خدا. هر کس یک روز از ماه من را روزه بگیرد، من در قیامت شفیع او خواهم بود». هنگامی که ماه شعبان فرا می‌رسید امام سجاد علیه‌السلام اصحاب خود را فرامی‌‌خواند و درباره فضیلت این ماه سخن می‌گفت و می‌‌فرمود: «هر کس برای محبت پیامبر و تقرب به خداوند، ماه شعبان را روزه بدارد، خداوند او را در روز قیامت مشمول کرامت خود می‌‌گرداند و بهشت را برای او لازم می‌شمارد». از امام صادق علیه‌السلام منقول است که از آن جناب سؤال کردند از فضیلت روزه رجب؛ فرمود: چرا غافلید از روزه شعبان؟ راوى عرض کرد: یابن رسول الله چه ثواب دارد کسى که یک روز از شعبان را روزه بدارد؟ فرمود: به خدا قسم بهشت ثواب اوست.
- هفتم: در این ماه صلوات بسیار فرستد.
- هشتم: در هر روز شعبان در وقت زوال [وقت ظهر شرعی] و در شب نیمه آن این صلوات را که از امام زین العابدین علیه السّلام روایت شده بخواند: اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ، وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ، وَ مُخْتَلَفِ الْمَلائِکَةِ، وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ، وَ أَهْلِ بَیْتِ الْوَحْیِ، اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْفُلْکِ الْجَارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغَامِرَةِ، یَأْمَنُ مَنْ رَکِبَهَا، وَ یَغْرَقُ مَنْ تَرَکَهَا، الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مَارِقٌ، وَ الْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زَاهِقٌ، وَ اللازِمُ لَهُمْ لاحِقٌ. اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْکهْفِ الْحَصِینِ، وَ غِیاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَکینِ، وَ مَلْجَاَ الْهارِبِینَ، وَ عِصْمَةِ الْمُعْتَصِمِینَ. اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلاةً کثِیرَةً تَکونُ لَهُمْ رِضاً، وَ لِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَداءً وَ قَضاءً بِحَوْلٍ مِنْک وَ قُوَّةٍ یا رَبَّ الْعالَمِینَ... .
- نهم: مناجات ائمه علیهم السلام در ماه شعبان و مناجات شعبانیه را که از ابن خالویه روایت شده بخواند؛ به گفته او این مناجات حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام و امامان پس از اوست، که در ماه شعبان می خواندند: اَللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ دُعائِى إِذا دَعَوْتُک، وَ اسْمَعْ نِدائِى إِذا نادَیتُک، وَ أَقْبِلْ عَلَىَّ إِذا ناجَیتُک، فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَیک، وَ وَقَفْتُ بَینَ یدَیک مُسْتَکیناً لَک، مُتَضَرِّعاً إِلَیک، راجِیاً لِما لَدَیک ثَوابِى، وَ تَعْلَمُ مَا فِى نَفْسِى، وَ تَخْبُرُ حاجَتِى،.... این راز و نیاز از مناجات های جلیل القدر أئمه علیهم السلام بوده، و مشتمل بر مضامین بسیار بلندی است، و هرگاه که حضور قلبی باشد خواندن آن مناسب است.
و اعمال خاص برخی روزهای ماه شعبان چنین است:
- روز سوّم شعبان: روز بسیار مبارکی است؛ شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده است: در این روز حضرت حسین بن علی علیه السّلام متولّد شد. و در چنین روزی توقیع شریف به سوی قاسم بن علاء همدانی وکیل حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام بیرون آمد که: مولایمان امام حسین علیه السّلام در روز پنجشنبه سوم شعبان متولّد شد، پس آن روز را روزه بگیر، و این دعا را بخوان: اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فِی هَذَا الْیَوْمِ، الْمَوْعُودِ بِشَهَادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلالِهِ وَ وِلادَتِهِ، بَکَتْهُ السَّمَاءُ وَ مَنْ فِیهَا، وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْهَا، وَ لَمَّا یَطَأْ لابَتَیْهَا قَتِیلِ الْعَبْرَةِ، وَ سَیِّدِ الْأُسْرَةِ،....
- شب نیمه شعبان شب بسیار مبارکی است؛ برای این شب چند عمل وارد شده است: اوّل: غسل کردن که باعث تخفیف گناهان است. دوّم: شب زنده داری به نماز و دعا و استغفار، چنان که امام زین العابدین علیه السّلام انجام می دادند، و در روایت آمده: هرکه این شب را به رازونیاز و عبادت بپردازد دل او نمیرد در روزی که دل ها بمیرند. سوّم: زیارت امام حسین علیه السّلام که افضل اعمال این شب است و باعث آمرزش گناهان است، و هرکه میل دارد تا ارواح ۱۲۴ هزار پیامبر با او دست آشنایی دهند، در این شب امام حسین علیه السّلام را زیارت کند، کم ترین حدّ زیارت آن حضرت ان است که بر بالای بامی برآید و به جانب راست و چپ نظر کند، سپس سر به جانب آسمان برآرد، و با این کلمات حضرت را زیارت کند: السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ. و هرکس در هر کجا باشد و در هر زمان آن حضرت را به این شیوه زیارت کند، امید است که پاداش حجّ و عمره برای او نوشته شود. چهارم: هر یک از ذکرهای «سُبحانَ اللّهِ» و «اَلحَمدُ لِلّهِ» و «اَللّهُ اَکبَرُ» و «لا اِلهَ اِلَاّ اللّهُ» را صد مرتبه بگوید، تا خدای تعالی همه گناهان گذشته او را بیامرزد، و حاجتهای دنیا و آخرت او را برآورد.....
- و روز نیمه شعبان که روز ولادت شریف امام مهدی (علیه السّلام) است، زیارت آن حضرت در هر زمان و مکان و دعا برای تعجیل فرج به هنگام زیارتش مستحب است، و زیارت آن حضرت در سرداب شهر سامراء تاکید بیشتری دارد.
- از امام رضا علیه السّلام روایت شده: هرکه سه روز آخر ماه شعبان را روزه بدارد و آن را به ماه مبارک رمضان پیوند دهد حق تعلی ثواب روزه دو ماه پی درپی را برای او بنویسد. ابوالصّلت هروی روایت کرده: در جُمعه آخر ماه شعبان خدمت حضرت رضا علیهِ السّلام رسیدم، حضرت فرمود، ای ابوالصّلت بیشتر ماه شعبان گذشت، و این روز جُمعه آخر آن است. پس تدارک و تلافی کن در انجام آنچه از این ماه باقی مانده و کوتاهی هایی که در گذشته این ماه کرده ای، و بر تو باد بر آنچه برای تو سودمند است روی آوری و بسیار دعا و استغفار کرده و قرآن تلاوت کند، و از گناهان خود به سوی خدا توبه کن، تا وقتی ماه مبارک فرا رسد، خود را برای خدا خالص کرده باشی، و امانت و حق کسی را، بر عهده خود مگذار مگر آنکه ادا کنی، و در دل خویش کینه کسی را وامگذار مگر آن که بیرون کنی، و گناهی را مگذار جز آن که ترک کنی و از خدا بترس، و در امور پنهان و آشکار خود، بر او توکل کن، که هرکس بر خدا توکّل کند، خدا او را بس است، و در باقیمانده ماه این دعا را بسیار بخوان: «اَللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِیمَا مَضَی مِنْ شَعْبَانَ، فَاغْفِرْ لَنَا فِیمَا بَقِیَ مِنْهُ».
منابع
- مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص ۴۳۴-۳۸۹.
- وقایع الایام، شیخ عباس قمی، ماه شعبان.
پیوندها
