اسماعیل صادق الوعد علیه السلام
در آیه ۵۴ سوره مریم از پیامبرى به نام «اسماعیل» با صفت «صادق الوعد» یاد شده است: «واذکر فِى الکتابِ اِسماعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ و کانَ رَسولاً نَبیـّا».
در این که مقصود از اسماعیل در این آیه فرزند حضرت ابراهیم علیه‌السلام یا پیامبرى جز اوست، اختلاف است. همه مفسران اهل سنت، اسماعیل در این آیه را فرزند ابراهیم علیه‌السلام دانسته و جز او را نام نبرده یا آن‌که به شدت رد کرده‌اند.[۱]
در میان تفاسیر شیعه، برخى هر دو احتمال را ذکر کرده و قول جمهور را ضعیف شمرده‌اند[۲]، با این حال برخى بر این که مراد از وى، حضرت اسماعیل فرزند ابراهیم علیه‌السلام است تأکید کرده و قول دیگر را ضعیف دانسته‌اند.[۳] برخى نیز با استناد به روایاتى، او را اسماعیل بن حزقیل مى‌دانند.[۴]
بر پایه روایتى از امام صادق علیه‌السلام، اسماعیل در این آیه فرزند حضرت ابراهیم علیه‌السلام نیست، زیرا اسماعیل در حیات پدر از دنیا رفت. از سویى گفته شده با وجود رسالت حضرت ابراهیم علیه‌السلام جایى براى رسالت اسماعیل نبود. این اسماعیل فرزند حزقیل بود که به سوى قوم خود مبعوث شد و او را تکذیب کردند و کشتند.[۵]
اما به نظر مى‌رسد برخى روایات و داده‌هاى تاریخى که پیامبرى و رسالت حضرت اسماعیل براى جُرْهُمیان و قبایل یمانى و عَمالقه و عمر طولانى ۱۲۰ سال براى او و وصیت ابراهیم به او را گزارش کرده است[۶] و آیات قرآن که به رسالت وى اشاره دارد: «ءامَنّا بِاللّهِ و ما‌اُنزِلَ اِلَینا و ما‌اُنزِلَ اِلى اِبراهیمَ و اِسماعیلَ و اِسحاقَ و یعقوبَ» (سوره بقره/۲،۱۳۶؛ سوره نساء/۴،۱۶۳)، با آن بخش از روایت پیش گفته که رسالت فرزند ابراهیم را نفى کرده و مرگ او را در زمان حیات پدر مى‌داند سازگار نیست و شاید همین امر برخى را بر آن داشته تا در صدور این روایت تردید کنند.[۷]
اساس دیدگاهى که او را اسماعیل بن حزقیل مى‌داند، افزون بر روایات این است که در قرآن نام اسماعیل همواره در کنار پدرش ابراهیم ذکر شده است (سوره بقره/۲،۱۲۵، ۱۲۷، ۱۳۳، ۱۳۶)؛ ولى در آیه مورد بحث (۵۴ سوره مریم) نام وى مستقل آمده است. همچنین عطف اسرائیل (یعقوب) بر ابراهیم در آیه ۵۸ سوره مریم نشان مى‌دهد که اسماعیل و پیامبران دیگر که در آیات قبل از آن‌ها یاد شده هم فرزند ابراهیم و هم فرزند یعقوب‌اند، حال آن که اسماعیل فرزند ابراهیم عموى یعقوب است، نه فرزند او؛ بنابراین وى در آیه مورد بحث باید جز او و از نسل یعقوب باشد تا معناى آیات درست باشد.
ولى دلیل نخست با وجود آیات ۸۶ سوره انعام/۶؛ ۸۵ سوره انبیاء/۲۱ و ۴۸ سوره ص/ ۳۸ که نام اسماعیل جدا ذکر شده پاسخ داده مى‌شود؛ افزون بر آن جدا یاد کردن از اسماعیل بن ابراهیم ممکن است براى نشان دادن اعتبار و موقعیت ویژه او باشد.[۸]
پاسخ دلیل دوم نیز این است که عطف اسرائیل بر ابراهیم سبب نمى‌شود که در همه امور با هم مشترک باشند و چنین نتیجه نمى‌دهد که همه افراد یاد شده باید از نسل ابراهیم و یعقوب باشند، بلکه ممکن است برخى ذریه ابراهیم و برخى ذریه یعقوب باشند.
برخى احتمال داده‌اند اسماعیل در آیه مورد بحث (۵۴ سوره مریم/۱۹) پیامبرى از بنى‌اسرائیل باشد که در آیه ۲۴۶ سوره بقره در داستان طالوت بدون ذکر نام، از او یاد شده و داستان وى در تورات[۹] و انجیل[۱۰] نیز گزارش شده است.[۱۱]
در هر حال، اسماعیل صادق‌الوعد چه آن که فرزند ابراهیم یا پیامبرى جز او باشد، سبب صادق‌الوعد خواندن وى را آن دانسته‌اند که براى شخصى که به او وعده ملاقات داده بود مدتى طولانى انتظار کشید.[۱۲] بر اساس آیه ۵۴ سوره مریم، وى نبى و رسول بود و اهل خود را به نماز و زکات فرامى‌خواند و مرضىّ خداوند بود.
پانویس
- ↑ جامع‌البیان، ج ۱۶، ص ۱۲۰؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۳، ص ۱۳۲؛ الدر‌المنثور، ج ۵، ص ۵۱۶؛ روح‌المعانى، ج ۱۶، ص ۱۵۲.
- ↑ المیزان، ج ۱۴، ص ۶۲.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص ۸۰۰؛ الفرقان، ج ۱۵ـ۱۶، ص ۳۴۱.
- ↑ احسن الحدیث، ج ۶، ص ۳۳۵.
- ↑ حیاة‌القلوب، ج ۲، ص ۸۳۱.
- ↑ مجمع‌البیان، ج ۶، ص ۸۰۰؛ الکامل، ج ۱، ص ۱۲۵؛ بحارالانوار، ج ۱، ص ۹۶؛ ج ۱۷، ص ۱۴۸.
- ↑ روح‌المعانى، مج ۹، ج ۱۶، ص ۱۵۲.
- ↑ المیزان، ج ۱۴، ص ۶۳.
- ↑ کتاب مقدس، اول سموئیل، ۱ـ۱۵.
- ↑ کتاب مقدس، رساله عبرانیان، ۱۱: ۲۰ـ۲۴.
- ↑ اعلام القرآن، ص ۱۰۱؛ اعلام قرآن، ص ۱۲۹.
- ↑ جامع‌البیان، مج ۹، ج ۱۶، ص ۱۲۰.
منابع
- دائرةالمعارف قرآن کریم، محمد مرادى، جلد ۳، صفحه ۲۸۹-۲۹۱.
| پیامبران |
| پیامبران اولوالعزم |
| محمد (ص) * عیسی * موسی * نوح * ابراهیم |
| سایر پیامبران |
| آدم * ادریس * یعقوب * یوسف * یونس * اسحاق * اسماعیل * الیاس * ایوب * خضر * داوود * سلیمان * ذوالکفل * زکریا * شعیب * صالح * لوط * هارون * هود * یحیی * یسع * شعیا * اِرميا * جرجیس * حبقوق * يوشع بن نون |
