الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل (کتاب)
 | |
| نویسنده | محمود بن عمر زمخشري |
| موضوع | تفسیر اهل سنت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
|
| |
نام كامل اين تفسير« الكشاف عن حقائق التنزيل و عيون الاقاويل فى وجوه التاويل» است كه به كشاف زمخشرى شهرت دارد. زمخشرى درباره آن چنين سروده است:
تفاسير قرآن بود بى‌شمار ولى همچو كشاف نديده كسى
تو گر طالب فهم قرآن بدى به كشاف روى آر اگر عاقلى
انگيزه تأليف
داستان تاليف كشاف همانگونه كه ذهبى از قول زمخشرى نقل كرده بسيار شنيدنى است. زمخشرى مى‌گويد: من ديدم برادران دينى از مذهب عدليه كه داراى علم عربى و اصول دين هستند هر گاه به تفسير آيه‌اى از قرآن مراجعه مى‌كنند و من بعضى از حقايق آيات را برايشان بيان مى‌كنم بسيار تمجيد و تعجب مى‌كنند و از شوق پر مى‌كشند به سوى تفسيرى كه بتواند جوابگوى مسايل قرآنى آثار باشد تا اينكه آمدند و دور من جمع شدند و از من درخواست كردند كشاف را براى آنان املا كنم من از اين مطلب سر باز زدم آنان قبول نكردند و گفتند به نزد بزرگان دين و دانشمندان معتزلى مى‌رويم و آنان را واسطه مى‌كنيم. آنچه كه مرا از قبول اين درخواست بازمى‌داشت علاوه بر اينكه قدرت و توان علمى آنرا نداشتم اين بود كه قبول اين خواسته بر من واجب نبود زيرا دقت در آن مانند واجب عينى است كه در اين زمانه مورد توجه نيست و كسى به دنبال آن نيست و همت مردم از اين مقدار علم بسيار كم و كوتاه است تا چه رسد به تفسيرى كه بر اساس علم معانى و بيان بنيان نهاده شود. به همين خاطر مقدارى پيرامون فواتح سور و حقايق سوره بقره بصورت سوال و جواب برايشان مطرح كردم. چون تصميم گرفتم به زيارت خانه خدا بازگردم و از خانه خدا كسب فيض نمايم به سوى مكه حركت كردم از هر شهرى كه مى‌گذشتم كسانى را مى‌ديدم كه متاسفانه معارف قرآن را به اهلش ياد نمى‌دادند و به اين خاطر با ديدن من سعى مى‌كردند تشنگى معارف قرآن خويش را سيراب كنند دور من حلقه مى‌زدند و در يادگيرى حرص مى‌ورزيدند از توجه من به آنان به اهتزاز درمى‌آمدند و از نشاط من به وجد و حركت درمى‌آمدند. تا اين كه رحل اقامت را به مكه افكندم در آنجا سيد ابو الحسن بن حمزة بن دهاس كه از بنى حسن است نسبت به بنده بسيار لطف فرمود و درخواست نمود كه اين تفسير را بنگارم بنده عرض كردم مرا معاف بدار زيرا عمر من به 60 و 70 رسيده و ديگر توانايى تحقيق و تفحص را ندارم و بايد ميانه‌روى كنم ولى با اين حال خداوند توفيق داد تا به مدت دو سال و چهار ماه( مدت خلافت ابوبكر) آن را به پايان برسانم در حاليكه سى سال بود كه من در انتظار چنين سالى بودم و اين از بركت خانه خداست.
ارزش كشاف
ذهبى در تفسير و مفسرون( ج 1، ص 440) مى‌گويد: ارزش اين تفسير با چشم پوشى از گرايش اعتزالى آن، چنان است كه تا به حال كسى مانند آن را تاليف نكرده است بخاطر وجوه اعجازى كه از قرآن بيان كرده و زيبايى نظم و بلاغت قرآنى كه در آن اظهار كرده. تا به حال كسى مانند زمخشرى نتوانسته براى ما زيبايى قرآن و سحر بلاغت آن را بازگو كند. زيرا وى در بسيارى از علوم مهارت داشت به ويژه در واژه‌شناسى عربى تبحر فوق‌العاده داشته است. اشعار عرب را به خوبى مى‌شناخته به علاوه اينكه در احاطه به علوم بلاغى و معانى و بيان و ادبيات عربى ممتاز بود.
اين نبوغ علمى و ادبى به بهترين وجه در تفسير كشاف متبلور شده است بطورى كه از هنگام تأليف تاكنون مورد توجه دانشمندان بوده و دلهاى مفسران را ربوده است. در حقيقت زمخشرى تمام ابزار و وسايلى را كه مفسر بدان نياز دارد در اين تفسير گردآورى كرده و آن را در اختيار مردم نهاده است. تفسير كشاف در موضوع خود يگانه است و در چشم دانشمندان و تفسيرپژوهان همچون كوه استوارى است كه صعود به قله آن بسيار مشكل به نظر مى‌آيد.
ويژگى‌هاى تفسير
1- زمخشرى در پرده بردارى از بلاغت قرآن و بيان وجوه اعجاز آن و تبيين لطايف و دقايق معناى آن گوى سبقت را از همگان ربوده و پس از وى كسى به مقام وى نرسيده است.
2- تمام كسانى كه وى را بخاطر اعتقاد اعتزالى سرزنش كرده‌اند ولى در مهارت در واژه‌شناسى عربى و فصاحت و بلاغت ستوده‌اند و گفته‌اند وى پيشواى واژه‌شناسى و بلاغت قرآنى است.
3- هر مفسرى در تفسيرش چيزى را بطور غالب بيان مى‌كند كه در آن مهارت دارد ولى تفسير كشّاف يك ويژگى خاصى دارد كه مجموعه‌اى است كه بعضى از آن بعض ديگر را تكميل مى‌كند.
4- كشاف در موضوع خود از جايگاه ويژه‌اى برخوردار است و بر ساير تفاسير پيشى گرفته و باعث شده كه يكى از تراث علمى بسيار عالى در تفسير به شمار آيد.
5- تفسير زمخشرى آينه تمام‌نماى تفكر اعتزالى است هم براى دوستداران مذهب اعتزلى و هم براى منتقدان آن. يعنى مذهب معتزله را بسيار واضح و شفاف منعكس مى‌كند تا كسى كه مى‌خواهد بين نزاع قديمى اشاعره و معتزله داورى كند مستندات روشنى داشته باشد.
در پايان بايد گفت: تفسير كشاف زمخشرى از چنان مقام و منزلتى برخوردار است كه يكى از مراجع و مصادر مهم تفسير كلاسيك به شمار مى‌آيد.
اين مقاله ترجمه و تلخيص جزوه الامام الزمخشرى تأليف محمد على قطب است
منبع
نرم افزار جامع التفاسیر ، بخش کتابشناسی
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
