حسن بن محبوب

«حسن بن محبوب»، از راویان موثق و بزرگ شیعه در قرن سوم هجری و از اصحاب اجماع است. وی از یاران امام کاظم و امام رضا و امام جواد علیهم السلام بوده و از ایشان روایاتی نقل کرده است.

ولادت و نسب

ابوعلی حسن بن محبوب سراد بجلی کوفی، قبل از سال ۱۵۰ قمری و بنا بر قولی در سال ۱۲۹ قمری به دنیا آمد.

او در شمار موالیان اعراب و از نژاد مردم سِند هندوستان بود. جد اعلای وی، وهب از برده‌های جریر بن عبدالله بجلی صحابی مشهور بود. وهب همراه با مولای خودش جریر بن عبدالله بجلی به حضور امیرالمؤمنین علیه السلام رسید، از حضرت تقاضا کرد: مرا از مولایم جریر خریداری بفرمایید تا در خدمت و همراه شما باشم. امیرالمؤمنین خریدار غلام شد و اما جریر که دوست نداشت او را را به امام بفروشد گفت: این برده آزاد است. من او را از قید بردگی آزاد کرده‌ام. طبق قانون اسلام برای بردگان، همین کلام کافی بود تا غلام آزاد شود و جریر هم حق نداشت حرفش را پس بگیرد. به این ترتیب وهب آزاد شد و داوطلبانه به امام علی علیه السلام پیوست. وهب در هنر زره بافی استاد بوده، از این روی به وی (سرّاد) و یا (زرّاد) می‌گفته‌اند و این لقب بر تمام نسل وی گفته می‌شده است. وهب در سال ۵۱ هجری بدرود حیات گفته است.

حسن بن محبوب سراد در آخر سال 224 هجری به سن شصت و پنج سالگی وفات نمود.

مشایخ و راویان

حسن بن محبوب محضر حضرت موسی بن جعفر و حضرت رضا و امام جواد علیهم السلام را درک نموده و از هر سه امام بزرگوار حدیث نقل کرد.

وی همچنین از محضر ۱۸۰ استاد، حدیث فراگرفت؛ کسانی چون علی بن رئاب، اَبان بن تَغلِب، حمّاد بن عیسی کوفی، اَبان بن عثمان و محمّد بن سنان زاهری کوفی از آن جمله اند. محبوب (پدر حسن) در تربيت او اهتمام فراوانی داشت. او به جهت تشویق فرزندش به فراگیری و نقل حدیث با او قرار گذاشته بود كه هر حديثی كه از على بن رئاب استماع كند و بنويسد يك درهم به او بدهد. على بن رئاب از ثقات و اجلاء علماء شيعه كوفه بوده است. به این ترتیب او به یکی از علاقه مندان حدیث و راویان صادق کلام ائمه تبدیل شد.

و از طرفی بیش از صد راوی، چون ابراهیم بن هاشم قمّی، ابراهیم بن حسن، احمد بن محمد بن خالد برقی، احمد بن محمد بن عیسی اشعری، حسن بن فضّال و محمد بن علی بن محبوب، از وی اخذ حدیث و نقل روایت کرده اند.

مقام علمی حسن بن محبوب

یکی از ویژگی های ممتاز حسن بن محبوب، روایاتی است که راجع به ارکان دین و مخصوصاً موضوع خطیر امامت نقل کرده، از جمله روایتی را از امام رضا علیه السلام نقل می کند که فرمودند: هر امامی بر گردن اولیا و شیعیانش عهدی دارد و از جمله موارد کامل کننده وفای به عهد و حسن ادای آن زیارت کردن قبور آنهاست، پس هر کس از روی علاقه قبه آنها را زیارت کند برای تصدیق آنچه که امامان راغب و شیفته‌ی آن بودند، در روز قیامت ائمه برای آنها شفیع خواهند بود.

ابن محبوب، از محدّثانی است که در همه ابواب فقه، از وی روایت گزارش شده است. نام وی در ۳۶۳۸ سند، در کتب اربعه واقع شده است. از جمله کتاب های وی: کتاب «المشیخة» است که شیخ آقا بزرگ تهرانی، تبویب آن را به ترتیب کتاب های فقهی می داند و ترتیب فصل بندی آن را داوود بن کوره قمّی انجام داده است. ابن ادریس حلّی، از این کتاب ۴۵۰ حدیث انتخاب کرده و در السرائر خود، آورده است. این کتاب، جزﺀ اوّلین کتاب هایی است که در علم رجال، نگارش شده است.

از دیگر کتاب های اوست: کتاب «النوادر»، که حدود هزار ورق بوده است؛ همچنین کتاب «المراح»، که ابن ندیم، این کتاب را به کتب وی اضافه کرده است. همچنین کتاب «التفسیر» و کتاب «معرفة رواة الأخبار» و «كتاب حدود» و «ديات» و «فرائض» و «نكاح» و «طلاق» را می توان برشمرد.

منابع

• شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، قسمت دوم، باب یازدهم: در تاريخ حضرت امام رضا عليه السلام.
• "حسن بن محبوب"، پایگاه جامع عاشورا، بازیابی: 5 اسفند ماه 1392.
• شناخت نامه حدیث، ج۳، ص۸۳-۸۴.
• دفتر تبلیغات اسلامی، "حسن بن محبوب کوفی"، مجله فقه، شماره۳. در دسترس در کتابخانه مدرسه فقاهت.