محمدتقی بهجت فومنی

آیت الله محمدتقى بهجت (1388-1294 ش)، فقیه و عارف معاصر، از مراجع تقلید شیعه و از شاگردان برجسته سید علی قاضی و محمدحسین غروى اصفهانى بود. از ایشان آثار ارزشمندی در موضوع فقه و اصول برجای مانده است. شهید مطهری و آیت الله جوادی آملی از شاگردان او هستند.

ولادت و خاندان

محمدتقى بهجت فومنی در اواخر سال 1334 ه.ق (مطابق 1294 ش) در شهر فومن واقع در استان «گیلان» به دنیا آمد. هنوز شانزده ماه از عمرش نگذشته بود كه مادر را از دست داد. پدرش كربلايي محمود بهجت، از مردان مورد اعتماد شهر فومن بود و در ضمن اشتغال به كسب و كار، به رتق و فتق امور مردم مي پرداخت و اسناد مهم و قباله ها به گواهي ايشان مي رسيد. وي اهل ادب و از ذوق سرشاري برخوردار بوده و مشتاقانه در مراثي اهل بيت عليهم السلام به ويژه حضرت ابا عبدالله الحسين عليه السلام شعر مي سرود.

تحصیل و استادان

تحصیلات ابتدایى حوزه را در مكتبخانه فومن به پایان رساند و پس از تحصیلات ادبیات عرب در سال 1348 ه.ق هنگامى كه تقریباً 14 سال از عمر شریفش مى‌ گذشت، براى تكمیل دروس حوزوى عازم عراق شد و حدود 4 سال در كربلای معلى اقامت نمود و علاوه بر تحصیل علوم رسمى از محضر استادان بزرگ آن سامان، از جمله مرحوم شیخ ابوالقاسم خویى (غیر از آیت الله خویى معروف) بهره برد و در سال 1352 ه.ق براى ادامه تحصیل به نجف اشرف رهسپار گردید و سطح عالى علوم حوزه را در محضر آیات عظام از جمله: آقا ضیاءالدین عراقى، شیخ مرتضى طالقانى و میرزاى نائينی به پایان رساند و پس از آن، در حوزه درسى آیت الله محمدحسین غروى اصفهانى وارد شد.

افزون بر این، ایشان از محضر آیات عظام سید ابوالحسن اصفهانى و شیخ محمدكاظم شیرازى صاحب حاشیه بر مكاسب، و در حوزه علوم عقلى، كتاب «الاشارات و التنبیهات» ابن سینا و «اسفار» ملاصدرا را نزد آیت الله سید حسین بادكوبه اى فراگرفت. او در زمان تلمذ، به تدریس سطوح عالى نیز پرداخت و در تألیف كتاب «سفینة البحار» با محدث كبیر حاج شیخ عباس قمى همكارى نمود.

آيت الله محمدتقی مصباح درباره استفاده آيت الله بهجت از استادان خود مي گويد: «در فقه بيشتر از مرحوم آقا شيخ محمد كاظم شيرازي - كه از شاگردان مرحوم ميرزا محمدتقي شيرازي و از استادان بسيار برجسته نجف اشرف بود- استفاده كرد، و در اصول از مرحوم آقاي نائيني، و سپس بيشتر از مرحوم آقا شيخ محمدحسين غروي اصفهاني فايده برده بودند، هم مدّت استفاده شان از مرحوم اصفهاني بيشتر بود و هم استفاده هاي جنبي ديگر».

آیت الله بهجت در زمینه تهذیب نفس در زادگاهش (فومن) از كودكى محضر عالم بزرگوار سعیدى و در كربلا از برخى علماى دیگر بهره برد، تا این كه در نجف اشرف در سن 17-18 سالگى با آیت حق، علامه سید علی قاضى آشنا شد و گمشده خویش را در وجود ایشان یافت و در سلك شاگردان اخلاقى - عرفانى ایشان درآمد. آيت الله مصباح مي گويد: «ايشان از مرحوم حاج ميرزا علي آقاي قاضي مستقيماً در جهت اخلاقي و معنوي بهره برده و سالها شاگردي ايشان را كرده بودند».

بازگشت به ایران:

آیت الله بهجت در سال 1364 ه.ق (1324 ه.ش) با كوله بارى از علم و كمال به سرزمین خویش هجرت نمود و در زادگاهش تشكیل خانواده داد. او در حالى كه آماده بازگشت به نجف اشرف بود، قصد زيارت حرم مطهر حضرت معصومه عليها السلام و اطّلاع يافتن از وضعيت حوزه قم را كرد، ولي در طول چند ماهي كه در قم توقف كرده بود، خبر رحلت استادان بزرگ نجف، يكي پس از ديگري شنيده مي شد، لذا ايشان تصميم گرفت كه در شهر مقدس قم اقامت ‌كند.

ایشان در قم از محضر آيت الله حجت كوه كمره اي استفاده كرده و در بين شاگردان آن فقيد سعيد درخشيد. همچنین بعد از اقامت آيت الله بروجردي در قم، آيت الله بهجت همچون حضرات آيات عظام امام خميني، گلپايگاني و ... به درس مرحوم بروجردي حاضر شد.

تدريس و شاگردان

آيت الله بهجت در همان ايام كه در درس آيات عظام اصفهاني، غروي و شيرازي حضور مي يافت، ضمن تهذيب نفس و تعلّم، به تعليم هم مي پرداخت و سطوح عاليه را در نجف اشرف تدريس مي كرد. پس از هجرت به قم نيز پيوسته اين روال را ادامه مي داد. در رابطه با تدريس خارج فقه توسط ايشان نيز در مجموع مي توان گفت كه ايشان بيش از چهل سال به تدريس خارج فقه و اصول اشتغال داشته و به واسطه شهرت گريزي غالباً در منزل تدريس كرده است، و فضلاي گرانقدري ساليان دراز از محضر پر فيض ايشان بهره برده اند.

آيت الله مصباح در مورد روش تدريس ايشان مي گويد: «ايشان در بيان مطالب سعي مي كردند ابتدا مسأله را از روي كتاب شيخ انصاري قدس سره مطرح كنند، و بعد هر كجا مطلب قابل توجهي از ديگران مخصوصاً از صاحب جواهر قدس سره، و از مرحوم آقا رضا همداني و ديگران مطالب برجسته اي داشتند آن را نقل مي كردند، و بعد هرجا خود ايشان نظر خاصي داشتند آن را بيان مي كردند. اين شيوه از يك طرف باعث اين مي شد كه انسان از نظر استادان بزرگ در يك موضوع آگاه بشود و در عين حال صرفه جويي در وقت مي شد... در ضمن تدريس، در ميان نكته هايي كه از خود ايشان ما استفاده مي كرديم و طبعاً بعضي از اين نكته ها چيزهايي بود كه ايشان از استادانشان شفاهاً دريافت كرده بودند، به مطالب بسيار ارزنده و عميق و داراي دقتهاي كم نظيري بر مي خورديم».

محل تدریس درس خارج ایشان ابتدا در حجرات مدارس و بعد در منزل شخصى خود بود و سپس در مسجد فاطمیه واقع در گذرخان تشكیل مى گردد و محل اقامه نماز جماعت و مراجعات عمومى ایشان نیز همین مسجد بود.

برخی از شاگردان ایشان عبارتند از:

• شهید مرتضی مطهری
• عبدالله جوادی آملی
• محمدتقی مصباح یزدی
• سید مهدی روحانی

• محمد محمدی گیلانی
• محمد یزدی
• احمد آذری قمی
• عباس محفوظی گیلانی

آثار و تألیفات

برخی از آثار چاپی و خطی آیت الله بهجت به این قرار است:

1. مباحث‌الاصول (دورۀ کامل اصول)؛
2. حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری (ره) و تکمیل آن تا پایان متاجر؛
3. مجموعه فقهی «بهجة الفقیه»، شامل کتاب‌های طهارة، صلاة، زکاة، خمس و حج؛
4. حاشیه بر مناسک شیخ انصاری (ره)؛
5. رسالۀ توضیح المسائل (فارسی و عربی)؛
6. مناسک حج؛
7. وسیلةالنجاة: این کتاب حاوی آرای ایشان در برخی ابواب فقه است که در متن کتاب «وسیلة النجاة»، تألیف حضرت آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی (ره) آمده و جلد نخست آن به چاپ رسید؛
8. جامع‌المسائل: دورۀ فقه فتوایی، حاصل تأملات بیست‌وپنج سالۀ این فقیه اهل‌بیت در مقام اِفتا است که در نوع خود بی‌نظیر است. بخشی از آن، حاشیه بر کتاب «ذخیرةالعباد» مرحوم شیخ محمدحسین غروی است که در پنج جلد به چاپ رسید؛
9. سروده‌های عرفانی و اخلاقی.

وفات

مرحوم آیت الله بهجت در روز 27 اردیبهشت سال ۱۳۸۸ شمسی در قم وفات نمود. پیکر پاک ایشان در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها) در مسجد بالاسر مدفون شد.

منابع

• توضيح المسائل محمدتقي بهجت.
• زندگی نامه آیت الله بهجت، سایت مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله بهجت.
• سایت خبرگزاری دفاع مقدس.