علی بن محمد سمری

علی بن محمد سَمَری چهارمین و آخرین نایب خاص امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) در زمان غیبت صغری بود. او بعد از درگذشت حسین بن روح نوبختی، به دستور امام علیه السلام امر نیابت را عهده دار شد.

ولادت و نسب

سَمَری منسوب به «سَمَر» یکی از قریه های بصره، واقع در بین بصره و واسط است. درباره تاریخ ولادت او اطلاعاتی در دسترس نیست. در خاندانی متدین و شیعه چشم به جهان گشود که در سازمان وکالت ائمه علیهم السلام به حسن خدمت شهرت داشتند. بنا به نقل شیخ حرّ عاملی، بسیاری از اعضای خاندان سَمَری؛ مانند حسن و محمد، فرزندان اسماعیل بن صالح و علی بن زیاد در بصره املاک زیادی داشته اند. آنان نیمی از درآمد آن را وقف امام عسکری علیه السلام نموده اند و هر ساله درآمد آن را به آن امام بزرگوار ارسال می نموده اند.

ابوالحسن علی بن محمد سَمَری شوهر خواهر وزیر عباسیان، جعفر بن محمد بوده است. این رابطه او را قادر ساخت سِمت مهمی در دستگاه عباسیان به دست آورد

نایب خاص امام زمان

ابوالحسن، علی بن محمد سَمَری چهارمین و آخرین «نایب خاص» امام زمان (علیه السلام) در زمان غیبت صغری بود که بعد از درگذشت حسین بن روح نوبختی، به دستور امام علیه السلام امر نیابت را عهده دار شد. وی از تاریخ هیجدهم شعبان ۳۲۶ قمری تا پانزدهم شعبان سال ۳۲۹ قمری -و یا به نقلی تا پانزدهم شعبان سال ۳۲۸ قمری- سازمان وکالت و نیابت را رهبری می کرده است.

علی بن محمد سَمَری فرصت زیادی برای فعالیت نداشت؛ هم به جهت کوتاه بودن مدت نیابت و هم به جهت وضعیت خاصِ سیاسی نتوانست فعالیت های گسترده ای انجام دهد و یا اگر هم به فعالیت های گسترده ای موفّق شده بود، آن فعالیت ها به جهت شدّت رعایت تقیه و احتیاط و استتار، برای آیندگان نقل نشده است.

توقیع امام زمان به سمری

آخرین توقیع از ناحیۀ مقدسه، شش روز پیش از درگذشت علی بن محمد سَمَری صادر شد. امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در این توقیع زمان درگذشت سمری را پیش گویی کرده و اعلام نموده بود که بعد از این، سفیر و نایبی برنمی گزیند و با مرگ سَمَری دورۀ غیبت صغری به پایان می رسد و غیبت کبری آغاز می شود. آن توقیع شریف بدین قرار است:

«بسم الله الرحمن الرحیم، یا علی بن محمد السمری أعظم الله أجر اخوانک فیک فإنّک میّت ما بینک و بین ستّه أیّام فاجمع أمرک و لا توص إلی أحد یقوم مقامک بعد وفاتک، فقد وقعت الغیبه الثانیه [التامه] فلا ظهور إلاّ بعد اذن الله - عزوجل - و ذلک بعد طول الأمد و قسوة القلوب و امتلاء الارض جوراً و سیأتی شیعتی من یدّعی المشاهده ألا فمن إدّعی المشاهده قبل خروج السفیانی و الصیحه فهو کاذب مفتر، و لا حول و لا قوّه إلا بالله العلیّ العظیم». به نام خداوند بخشندۀ مهربان. ای علی بن محمد سَمَری! خداوند پاداش برادران دینی تو را در مصیبت مرگ تو بزرگ دارد. تا شش روز دیگر خواهی مرد، پس امر حساب و کتاب خود را مرتب کن و دربارۀ جانشینی این مقام نیابت، به هیچ کس وصیت مکن تا به جای تو بنشیند؛ زیرا غیبت دومی (غیبت کامل یا غیبت کبری) فرا رسیده است. تا آن روزی که خداوند - عزّوجلّ - بخواهد، ظهوری نخواهد بود و آن پس از مدت درازی خواهد بود که دل ها را سختی و قساوت فراگیرد و زمین از ستم و بی داد پر گردد. به زودی کسانی برای شیعیان من ادّعای مشاهده خواهند نمود. بدان هر کسی که پیش از خروج سفیانی و برآمدن صیحه (بانگی) از آسمان، ادّعای دیدن من نماید، دروغ گوست. قدرت و توان مندی از آنِ خداوند بلند مرتبت است.

شیخ صدوق به نقل از ابومحمد حسن بن احمد مکتّب می نویسد:

«ما در سال درگذشت ابوالحسن، علی بن محمد سَمَری در مدینه الاسلام بغداد بودیم. چند روز قبل از درگذشت او به حضورش رسیدیم. او این توقیع حضرت را به ما نشان داد و ما از روی آن نوشتیم و نسخه برداری نمودیم و از نزدش خارج شدیم و چون روز ششم، روز موعود فرا رسید، به نزد سَمَری رسیدیم و او را در حالت احتضار مشاهده کردیم. دیدیم که در حال جان دادن است. به وی گفتند که وصیّ و جانشین تو چه کسی است؟ بعد از تو چه شخصی نایب امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است؟ او در پاسخ گفت: خدا را مشیّتی است که خود انجام خواهد داد (دورۀ غیبت صغری به پایان رسیده است و کسی در دورۀ غیبت کبری نایب خاص امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیست و این خود از مشیّت الهی است.) این مطلب را گفت و آن گاه جان به جان آفرین تسلیم نمود. این آخرین سخنی بود که از او شنیده شد».

مرقد ابو الحسن على بن محمد سمرى

وفات

مشهور است که رحلت ابوالحسن، علی بن محمد سَمَری در پانزدهم شعبان سال ۳۲۹ قمری اتفاق افتاده، ولی شیخ صدوق رحلت این نایب بزرگوار امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را پانزدهم شعبان سال ۳۲۸ قمری ذکر نموده است. وی در رصافه بغداد، در نزديكىِ مسجد براثا به خاك سپرده شد.

منابع

• تاریخ عصر غیبت، مسعود پور سید آقایی.
• حاج شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، قسمت دوم، باب چهاردهم: در تاریخ امام دوازدهم.