قاموس قرآن: أَداء
«اداء» به معنای دادن یا پرداخت کردن، از واژه های قرآنی است.
اداء در لغت
در مفردات راغب آمده، «أَداٰء» یعنی دادن حق تمام در یک دفعه، مثل اداء جزیه و ردّ امانت: «الأداء دفع الحق دفعة و موفیته»؛ ولی در قاموس مطلق رساندن و قضا کردن آمده است. قرآن مجید فقط در دادن حق و ردّ امانت بکار برده نه در مطلق دادن چیزی، مثل «إِنَّ اللّٰهَ یأْمُرُکمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمٰانٰاتِ إِلیٰ أَهْلِهٰا»[۱] «فَمَنْ عُفِی لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَی‌ءٌ فَاتِّبٰاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَدٰاءٌ إِلَیهِ بِإِحْسٰانٍ».[۲]
آیه فوق در بارۀ دیه (خونبها) است که در مقابل عفو از قصاص داده می شود و سبب اصلی آن قتل است. در اینجا نیز اداء، اداء حق است. ولی تمام و یک دفعه بودن را که راغب گفته بطور صریح نمی توان از قرآن استفاده کرد. در روایات هست که خونبهای قتل عمدی باید در یک سال ادا شود ولی یکجا دادن قید نشده است. آنجا که موسی به فرعون و فرعونیان می گوید: «أَدُّوا إِلَی عِبٰادَ اللّٰهِ»[۳] بندگان خدا را بمن بدهید، گویا منظور این است: آنها را که بندگان خدایند، بناحق بنده خود خوانده‌اید و اذیت می کنید، آنها را برگردانید و از آنها دست بکشید، همچنانکه برگرداندن عبد مغصوب بمولای او برگرداندن حق بصاحب حقّ است، همچنین برگرداندن بندگان خدا و دست کشیدن از آنها اداء حقّ خدا است؛ و اللّٰه العالم.
اداء در آیات قرآن
أَداءٌ:
- یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا کتِبَ عَلَیکمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِی لَهُ مِنْ أَخیهِ شَی‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَیهِ بِإِحْسانٍ ذلِک تَخْفیفٌ مِنْ رَبِّکمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِک فَلَهُ عَذابٌ أَلیمٌ.[۴]
فَلْیؤَدِّ:
- وَ إِنْ کنْتُمْ عَلى سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا کاتِباً فَرِهانٌ مَقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکمْ بَعْضاً فَلْیؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَ لْیتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا تَکتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ یکتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلیمٌ.[۵]
یؤَدِّهِ:
- وَ مِنْ أَهْلِ الْکتابِ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِقِنْطارٍ یؤَدِّهِ إِلَیک وَ مِنْهُمْ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِدینارٍ لا یؤَدِّهِ إِلَیک إِلاَّ ما دُمْتَ عَلَیهِ قائِماً ذلِک بِأَنَّهُمْ قالُوا لَیسَ عَلَینا فِی الْأُمِّیینَ سَبیلٌ وَ یقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْکذِبَ وَ هُمْ یعْلَمُونَ.[۶]
تُؤَدُّوا:
- إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُکمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها وَ إِذا حَکمْتُمْ بَینَ النَّاسِ أَنْ تَحْکمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یعِظُکمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ کانَ سَمیعاً بَصیراً.[۷]
أَدُّوا:
- أَنْ أَدُّوا إِلَی عِبادَ اللَّهِ إِنِّی لَکمْ رَسُولٌ أَمینٌ.[۸]
پانویس
منابع
- قاموس قرآن، قرشی بنابی، علی اکبر، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۰۷.
