روان جاوید در تفسیر قرآن مجید (کتاب)
 | |
| نویسنده | محمد ثقفی تهرانی |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 5 |
|
| |
«روان جاويد در تفسير قرآن مجيد» تألیف محمد ثقفی تهرانی (م، ۱۴۰۶ ق) است.
مؤلف
میرزا محمد ثقفی تهرانی (۱۳۱۳-۱۴۰۶ ق) از فقیهان و مفسران معاصر شیعه و پدر همسر امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهور اسلامی است. او از شاگردان شیخ عبدالکریم حائری و سید ابوالحسن رفیعی قزوینی بود و از ایشان اجازه روایت و اجتهاد داشت.
آیت الله ثقفى به تألیف و تحقیق نیز مبادرت نمود و آثارى چند در مباحث حکمت، فقه، اصول و تفسیر بر جاى نهاد. ایشان کتابخانه شخصی خود را به مدرسه سپهسالار اهدا نمود. از جمله آثار مهم وی علاوه بر «تفسیر روان جاوید»، می توان به حاشیه بر مکاسب، حاشیه بر کفایة و غررالعوائد، اشاره کرد.
معرفی اجمالی کتاب
آغاز تأليف «تفسير روان جاويد»، آن گونه كه مؤلّف در آغاز اشاره كرده، رمضان سال 1360 قمرى بوده است و بعد از وقفه‌اى چند ساله، سرانجام در 1383 قمرى به پايان رسيده است. عنوان «روان جاويد در تفسير كلام مجيد» در محاسبه حروف ابجد با همان تاريخ برابرى مى‌كند.
مؤلّف در ابتدا رويكرد كلّى تفسيرى خود را اين گونه توضيح مى‌دهد: «از جهات قرآن، جهتى را در نظر گرفتم كه براى آن نازل شده و آن هدايت متقين است». مخاطب مؤلّف در اين تفسير، عموم مردم هستند و براى آن كه به همه آنان نفع برسد «تا توانسته مطالب را تنزل داده و عبارات را ساده نوشته است».
چون در تفسير، توجه به احاديث مأثور ضرورت دارد و فهم بسيارى از آيات قرآنى جز در پرتو تبيين معلمان وحى ممكن نيست، ايشان «تفسير صافى»، اثر فيض كاشانى را ملاك قرار داده و روايات تفسيرى را از اين كتاب برگزيده است.
تأكيد مؤلّف بر اين سه عنصر اصلى و به ويژه عنايت به وجهه هدايتى قرآن، موجب شده است كه مؤلّف در مقام تفسير آيات از بحث‌هاى تفصيلى و تخصصى، خصوصا بحث‌هاى فنى و ادبى - كه در بسيارى از تفسيرهاى قديم رواج داشته است - فاصله بگيرد، اما به مباحث علمى كلامى و فلسفى تا آنجا كه به ابعاد هدايتى قرآن ارتباط دارد، بيشتر بپردازد.
روش تفسیر
روش كار بدين صورت است كه مؤلّف ابتدا يك يا چند آيه از يك سوره را مى‌آورد، آنها را ترجمه مى‌كند و سپس به تفسير مى‌پردازد. گاه نيز مطالبى را افزون بر تفسير آيه، با عناوين ايقاظ، شرح، ارشاد، تحقيق و... ارائه مى‌كند. در تفسير آيات، گذشته از تأكيدى كه بر نقل روايات بر پايه تفسير صافى دارد، مهمترين نكات مربوط به آيه را مطرح مى‌نمايد.
اين نكات و آنچه به صورت استطرادى ارائه مى‌كند، ممكن است درباره قرائت آيه، شأن نزول آن يا بحثى كلامى، فقهى، تاريخى و امثال آن باشد. براى نمونه در تفسير آيه «مالك يوم الدّين» توضيح مى‌دهد كه فرق بين قرائت «مالك» و «ملك» در چيست و از نظر فقهى در قرائت نماز بهتر است هر دو صورت خوانده شود. آنگاه به مناسبت توضيح كلمه «يوم» نظريه فقها را در خصوص تعيين نيمه شب شرعى مطرح مى‌كند، بحث مفصل او درباره «آيه» قرآن و ملاك تشخيص و تعيين آن بحثى دلنشين است، به عقيده ايشان هر آيه معرف يك «واحد خطاب» است كه فرشته وحى بر رسول خدا القا كرده و آن حضرت نيز بى‌كم و كاست و حتى با حفظ فاصله بين دو واحد، آن را بر مؤمنان و مخاطبان تلاوت مى‌كرده‌اند. از اين رو چه بسا روى مى‌دهد كه يك مطلب در چند آيه تمام مى‌شود و اين بدان معناست كه آن مطلب در چند «واحد خطاب» القا شده است.
بحث‌هاى كلامى و استدلالى مؤلف درباره چگونگى اثبات معاد جسمانى و گزارش وى از برخى كوشش‌هاى اهل حكمت در تبيين استدلالى و عقلانى اين معاد و انتقاد او از برخى توضيحات حكما، از نمونه‌هايى است كه هم از آگاهى وافر مؤلّف در مباحث فلسفى حكايت دارد و هم روش و ديدگاه او را بازمى‌شناساند. همچنين است بحثى مبسوط درباره عذاب دوزخ و خلود در آتش و نقد وى از نظريه ابن عربى در اين خصوص.
مؤلف به مناسبت‌هاى مختلف از كتاب‌هاى گوناگون نقل مطلب مى‌كند و وقوفش بر مباحث كلامى، فقهى و فلسفى كاملا آشكار است. آرا و اقوال علما را با احترام نقل مى‌كند و از نقد علمى و استدلالى آنها ابا ندارد و به ويژه نسبت به استنباطات و بيانات مرحوم فيض كاشانى كه روان جاويد در واقع شرحى بر آن مى‌تواند تلقى شود، بارها مناقشه كرده است.
نویسنده در مورد چگونگی تقسیم مجلدات در پایان جلد سوم می نویسد: «پوشيده نماند كه چنانچه در ذيل سوره توبه بيان شد مجلّدات روان جاويد بر حسب تقسيمات مأثوره سور قرآنيّه مرتّب شده است و باين جهت جلد دوم به سور طوال ختم گرديد و اين جلد كه سوم است مشتمل بر قسمتى از سور مثانى و تمامى سور مئين است و جلد چهارم مخصوص ببقيّه سور مثانى مي باشد و جلد پنجم با سور مفصّل شروع و بپايان خواهد رسيد انشاء اللّه تعالى».
امتیازات تفسیر
مرحوم آيت اللّه آقا ميرزا يوسف ايروانى كه عهده‌دار تصحيح و مقابله چاپ نخست كتاب بوده است، در يادداشت خود بر كتاب نكات ممتاز اين تفسير را بازگفته كه نقل همراه با تلخيص آن مى‌تواند پرتوى روشن‌تر بر اين اثر ارجمند بيفكند:
«آنچه اين بنده در حين اشتغال به تصحيح و مقابله آن كتاب، استخراج و ضبط نمودم جمعا ده مزيّت است، بدين قرار است: اهتمام به جنبه موعظه قرآن، اشتمال بر تحقيقات نو، احتوا بر بررسى‌هاى فقهى، اشتمال بر حقايقى كه به طرق غيرعادى يافت شده است، تطبيق استادانه ظواهر آيات با ظواهر اخبار معارض، جمع بين روايات مختلف تفسيرى بر پايه روش فقهى و ذوق ادبى، ساده‌نويسى در عين داشتن معانى بلند، شرح و بيان تفسير شريف صافى، استقلال آيات از نظر تفسير و احتواى كتاب بر مطالب بكر.
مرحوم آيت اللّه رفيعى قزوينى نيز اين كتاب را «مشتمل بر معارف حقه و مواعظ حسنه و معانى دقيقه و حقايق رقيقه» مى‌دانسته است كه از ايجاز مخلّ و اطناب مملّ مبرّاست و براى عوام و خواص نفع بسيار دارد.
منابع
- سایت سازمان اسناد و كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، (6 خرداد 1391).
- جامع التفاسیر 2 [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
