جمعه
هفتمین و آخرین روز از ایام هفته و روز آدینه. در فقه اسلام از احكام و اعمال آن در باب‌هایى نظیر طهارت، صلات، نكاح، اطعمه و اشربه و قضاء سخن گفته‌اند.
محتویات
منشاء اسم روز جمعه
گویند جمعه را در جاهلیت یوم العروبة می گفتند و اصطلاح یوم الجمعه اسلامی است و اول بار انصاریان در مدینه بکار بردند.[۱]
ضبط جمعه
بضم و سکون میم هر دو صحیح است الا آن که قراء همه بضم میم خوانده اند و قرآن را باید بدان گونه خواند که خوانده اند و اگر کلمه ای در عربی صحیح باشد بهیئتی اما قراء نخوانده باشند برای ما جائز نیست بدان وجه بخوانیم و اگر کسی در نماز سوره جمعه قرائت کند و آن را الجمعة بخواند به سکون میم نمازش باطل است.[۲]
جمعه در قرآن
در سوره جمعه آمده است :
يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا نُودِىَ لِلصَّلَوةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْاْ إِلىَ ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذَرُواْ الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيرٌْ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَوةُ فَانتَشِرُواْ فىِ الْأَرْضِ وَ ابْتَغُواْ مِن فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْكُرُواْ اللَّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكمُ‌ْ تُفْلِحُونَ(سوره جمعه/آیات 9و10)
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، هر گاه (شما را) براى نماز روز جمعه بخوانند فى الحال به ذكر خدا بشتابيد و كسب و تجارت رها كنيد كه اين اگر بدانيد براى شما بهتر خواهد بود.
پس آن گاه كه نماز پايان يافت (بعد از ظهر جمعه باز در پى كسب و كار خود رفته و) روى زمين منتشر شويد و از فضل و كرم خدا (روزى) طلبيد، و ياد خدا بسيار كنيد تا مگر رستگار و سعادتمند گرديد.[۳]
فضیلت جمعه
جمعه از اعیاد چهارگانه اسلامى (فطر، قربان، غدیر و جمعه) بلكه برتر از عید فطر و قربان است.[۴] در روایتى از امام صادق علیه‌السلام آمده است: «خداوند از هر چیزى، چیزى را برگزیده است... و از روزها جمعه را اختیار كرده است».[۵]
در روایتى از رسول خدا صلى الله علیه و آله، روز جمعه به عنوان سرور و آقاى روزها معرفى شده است.[۶] در روایات متعددى آمده است: جمعه روز عبادت و تقرب به خداى متعال با عمل صالح و ترك گناه است و ثواب عبادت در این روز بیش از روزهاى دیگر مى‌باشد.[۷]
از این رو، بر بسیار دعا كردن[۸] و درخواست رحمت و آمرزش نمودن[۹] در روز جمعه و بسیار صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد صلى الله علیه و آله در این روز سفارش شده است.[۱۰] و نیز از امیرمؤمنان علیه‌السلام روایت شده كه فرمود: «در روز جمعه ساعت مباركى است كه بنده در آن ساعت چیزى از خدا نمى‌خواهد مگر آن كه به او عطا مى‌كند».[۱۱]
علاوه بر آن، روز جمعه متعلق به امام عصر صلوات الله علیه است كه در آن به زیارت و توجه به آن حضرت سفارش شده است.[۱۲] جمعه به جهت برخوردارى از قداست و حرمت، از اسباب تغلیظ در قسم (سوگند دادن) شمرده شده است.[۱۳]
اعمال شب و روز جمعه
نماز جمعه
خواندن نماز جمعه یکی از اعمال مربوط به این روز است که در فقه اسلامی دارای احکام خود می‌باشد و در بین فقهای مذاهب مختلف اسلامی، اختلافاتی در این احکام وجود دارد.
برخی نماز جمعه را بدون امام معصوم و اذن او درست نمی دانند اما بیشتر فقهای امامیه آن را درست میدانند اما واجب تعیینی نمی گویند انسان مخبر است نماز جمعه بخواند یا به جای آن نماز ظهر و بعضی از متأخران آن را واجب تعیینی شمرده اند و امام را شرط ندانسته اند و این مذهب شافعی است اما بنظر صحیح نمی آید چون از عهد ائمه معصومین علیهم السلام و بعد از آن تا زمان ما مردم متدین از شیعه مقید به انجام نماز جمعه نبودند و اگر واجب عینی بود در زمان ائمه علیهم لسلام و نزدیک بدان ترک نمی کردند و این حکم با آن که هر هفته مکرر میشود بر کسی مخفی نمی ماند. چنانکه در اذان و اقامه نیز می گوئیم اگر در هر نماز واجب بود برمردم مخفی نمی ماند و همه مردم بدان ملتزم بودند با آنکه می دانیم قاطبه علما آن را واجب نشمردند. [۱۴]
مستحبات شب و روز جمعه
خواندن سوره‌هاى جمعه و اعلىٰ در نماز مغرب و عشاى شب جمعه به قول مشهور[۱۵] و سوره‌هاى جمعه و توحید به قول برخى یا سوره‌هاى جمعه و منافقون بنابر قول برخى دیگر در نماز صبح روز جمعه،[۱۶] و بنابر مشهور سوره‌هاى جمعه و منافقون در نماز جمعه یا نماز ظهر و نیز نماز عصر روز جمعه مستحب است.[۱۷]
در روز جمعه، گزاردن چهار ركعت علاوه بر شانزده ركعت نافله ظهر و عصر - كه در مجموع بیست ركعت مى‌شود - مستحب است و بنابر نظر بسیارى مستحب است بیست ركعت یاد شده قبل از زوال خوانده شود و نیز بنابر قول اكثر، مستحب است شش ركعت آن هنگام گسترده شدن نور خورشید در آسمان (تقریباً یك ساعت پس از طلوع)، شش ركعت دوم زمان بالا آمدن خورشید (حدود سه ساعت پس از طلوع) و شش ركعت دیگر قبل از زوال (تقریباً نیم ساعت پیش از ظهر) و دو ركعت آخر، نزدیك زوال خوانده شود.[۱۸]
نوافل زیادى در روز جمعه وارد شده كه خواندن آن‌ها در این روز مستحب است؛ از قبیل نماز پیامبر صلى الله علیه و آله، نماز جعفر طیار و نماز اعرابى.[۱۹]
بنابر نظر گروهى، بلند خواندن قرائت در نماز ظهر روز جمعه مستحب است.[۲۰]
از دیگر مستحبات شب یا روز جمعه اعمال زیر است: غسل جمعه به قول مشهور[۲۱]؛ حمام كردن؛[۲۲] استعمال بوى خوش؛[۲۳] آراستن خویش و پوشیدن پاكیزه‌ترین لباس‌ها؛[۲۴] گرفتن ناخن و چیدن شارب[۲۵]؛ خوردن انار؛[۲۶] زیارت پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان علیهم‌السلام؛[۲۷] به ویژه زیارت امام حسین علیه‌السلام؛[۲۸] زیارت اهل قبور قبل از طلوع خورشید؛[۲۹] صدقه دادن؛[۳۰] آمیزش با همسر در شب و عصر جمعه[۳۱] و توسعه بر خانواده در خوراك.[۳۲]
البته در شب و روز جمعه اعمال فراوان دیگرى مستحب است كه در منابع روایى همچون وسائل الشیعة، بحارالانوار و نیز كتاب‌هاى ادعیه از قبیل اقبال و مفاتیح الجنان بدان‌ها اشاره شده است.
مكروهات
حجامت كردن[۳۳] و شعر خواندن[۳۴] در روز جمعه و نیز ذبح حیوان تا ظهر آن[۳۵] مكروه است.
پانویس
- ↑ نثر طوبی، علامه شعرانی، ج1، ص 136
- ↑ نثر طوبی، علامه شعرانی، ج1، ص 136
- ↑ ترجمه الهی قمشه ای
- ↑ وسائل الشیعة 7/ 381-382.
- ↑ همان، 375.
- ↑ همان، 376.
- ↑ همان، 375-382.
- ↑ همان، 383.
- ↑ همان، 379.
- ↑ همان، 386.
- ↑ همان، 379.
- ↑ الرسائل العشر (حلّى)/ 433.
- ↑ جواهرالكلام، ج40، ص231.
- ↑ نثر طوبی، علامه شعرانی، ج1، ص 135
- ↑ 9،405.
- ↑ همان، 406-407.
- ↑ همان، 407.
- ↑ همان، ج11، ص 318-320.
- ↑ تحریرالاحكام 1/ 295-296؛ العروة الوثقىٰ 3/404.
- ↑ جواهرالكلام 9/ 370-371.
- ↑ همان، 5/2.
- ↑ الدروس الشرعیة، 1/128.
- ↑ وسائل الشیعة، 7/364.
- ↑ مجمع الفائدة، 2/393.
- ↑ وسائل الشیعة 7/355.
- ↑ همان، 415.
- ↑ الدروس الشرعیة، 2/16.
- ↑ وسائل الشیعة، ج14، ص479.
- ↑ همان، 7/415.
- ↑ همان، 412.
- ↑ العروة الوثقىٰ 5/490.
- ↑ وسائل الشیعة، 7/401.
- ↑ همان، 363.
- ↑ همان، 402.
- ↑ جواهرالكلام، ج36، ص135.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه الهی قمشه ای
- جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد 3، ص 110.
- علامه شعرانی، نثر طوبی:دائره المعارف لغات قرآن کریم، اسلامیه، تهران
