سید مهدی حسینی انگجی
آيت الله سيد مهدي حسینی انگجی
محتویات
ولادت و خاندان
سيد مهدي حسینی انگجی، در سال 1323 قمری (1283 ش) در شهر تبریز و در محله انگج[۱] و در خانواده علم و سيادت ديده به جهان گشود. پدرش آيت الله ميرزا ابوالحسن انگجی از مراجع تقليد وقت بود. وی از شاگردان بزرگاني چون محمدفاضل ايرواني (1232-1306 ق) و ميرزا حبيب الله رشتي (متوفاي 1312 ق) بود. ايشان يكي از مدافعين راستين آيين محمدي و از مبارزين فعال عليه رژيم ديكتاتوري رضاخان قلدر بود.
اجداد و نياكان آيت الله حسيني انگجي افرادي متدين، محترم و تجارت پيشه بودند و پيشينه‌اي ممتاز در ترقي، آباداني و بهبودي وضع اقتصادي كشور داشتند.[۲] این خاندان منتهي به سادات «شنب غازان»[۳] مي گردد. ایشان از سادات مدینه منوره بوده‌اند كه در زمان سلطان محمود غازان و با دعوت خود او، از مدينه راهي تبريز مي گردند و در شنب غازان اقامت مي‌گزينند.[۴]
تحصيلات و استادان
سيد مهدي انگجی دوران كودكي را در خاندان علم، تقوا و مرجعيت سپري نمود و به سن تحصيل رسيد. با توجه به استعداد سرشار و عشق به فراگيري علوم ديني، تحصيلات مقدماتي و دوره سطح را در تبریز نزد افاضل آن شهر، از جمله پدر دانشمندش سید ابوالحسن انگجی، فراگرفت و در بيست و پنج سالگي راهي شهر مقدس قم شد. وي سطوح عالي را از دروس عالمان بزرگ شيعه همچون آيات عظام: سيد محمد حجت (1310-1372 ق)، آقا ميرزا محمد همداني (متوفاي 1365 ق)، سيد محمدرضا گلپايگاني (1316-1414 ق)، شيخ عبدالكريم حايري يزدي (1276-1355 ق) و علامه سيد محمدحسين طباطبايي (1321-1402 ق) فراگرفت و مدارج علمي را به سرعت طي نمود و به دريافت اجازه اجتهاد از آيت الله حائري يزدي نايل آمد.[۵]
وي، پس از پانزده سال اقامت در حوزه علميه قم و پس از وفات استاد بزرگوارش آيت الله حاج شيخ عبدالكريم حايري، در سال 1355 ق، به زادگاه خويش مراجعت كرد و به خدمات ديني مشغول شد.[۶]
تدریس و شاگردان
آيت الله سيد مهدي انگجي در طول بيش از بيست سال تدريس در شهرهاي قم، تبریز و تهران، پيچيده‌ترين مسائل علمي را با گفتاري شيوا و بياني رسا مطرح مي كرد. محفل درسي او از مهمترين درس هاي حوزه علميه تبريز محسوب مي شد و نزديك به صد نفر از طلاب علوم ديني در درس وي شركت مي كردند. از شاگردان برجسته ايشان مي توان به شخصیت های زير اشاره داشت:
1. حجة الاسلام حاج ميرزا كامران. ايشان از شاگردان آيت الله سيد علي مولانا، و اساتيد مسلم حوزه علميه تبريز است.
2. حجة الاسلام ميرزا علي اكبر برازنده معروف به «واعظ ويجوئي»، (1300-1365 ش).
3. حجة الاسلام والمسلمين حاج سيد علي انگجي (پسر بزرگوارش).
تأليفات
آيت الله سيد مهدي انگجي در طول عمر شريف خود، تأليفاتي چند در فقه و اصول به رشته تحرير درآورد كه بعضي از آن ها بدين قرار است:
- تقريرات دروس فقه؛
- تقريرات دروس اصول؛
- رساله‌اي در تنجيس و عدمه.[۷]
فعالیتهای اجتماعی و سیاسی
اقامه نماز جماعت:
آيت الله انگجي بعد از انتخابات دوره هفدهم مجلس ملي و پيروزي علماي آذربايجان در دوره هفدهم مجلس، در سال 1333 ش. به تهران مهاجرت كرد و تا پايان عمر مبارك در آن شهر زيست. با ورود ايشان به شهر تهران، به درخواست مردم، در مسجد مَلِك به اقامه نماز جماعت و ايراد سخنراني در مناسبت‌هاي مذهبي پرداخت و تا زمان رحلت، حدود ده سال، با برگزاري برنامه هاي ويژه مذهبي و تفسيري، گامي بلند در جهت آشنا ساختن مؤمنان با عقايد مكتب جعفري برداشت.[۸]
وي همچنین سال‌ها در مسجد پدرش -آيت الله ميرزا ابوالحسن انگجي- يكي از مساجد معتبر و قديمي شهر تبریز اقامه جماعت نمود و پس از وفات ايشان، فرزندان مكرمش به جاي پدر در آن اقامه نماز جماعت كردند.
مخالفت با انجمن هاي ايالتي و ولايتي:
روزنامه هاي عصر تهران، در شانزدهم مهر ماه 1341 ش. (8 جمادی الاول 1382 ق)، با تيتر درشت خبر تصويب لايحه انجمن هاي ايالتي و ولايتي را در هيئت دولت به اطلاع مردم رساندند. طبق اين لايحه به زنان حق رأي داده شد،[۹] قيد اسلام از شرايط انتخاب‌كنندگان و انتخاب‌شوندگان حذف گرديد و در مراسم سوگند به جاي قرآن، «كتاب آسماني» نهاده شد.[۱۰]
در واكنش به اين اقدام رژيم ستمشاهي، حوزه علميه قم و مراجع تقليد دست به اقداماتي زدند و با انتشار اعلاميه و برگزاري سخنراني ها تصويب قوانين غيراسلامي را محكوم كردند. و عليه اين لايحه، از سوي علما و روحانيون تهران، اعلاميه هاي مختلفي انتشار يافت. آيت الله سيد مهدي انگجي نيز در كنار روحانيت مبارز تهران، در مورخه 1341/8/2 ش. اطلاعيه اي بدين شرح صادر كرد:
«بسم الله الرحمن الرحيم. مردان و زنان مسلمان ايران! آشفتگي‌ها و پريشاني‌ها بر احدي پوشيده نيست. همه جا مظاهر فساد اخلاقي، فقر، هرج و مرج و هر گونه اعمال نامشروع مشهود است. دين و دنيا، هر دو در آخرين درجات انحطاط قرار دارد و همه روزه بار بيشتري از بلا و درد بر دوش مردم ستمديده گذاشته مي شود. اخيراً زمزمه ديگري ايجاد كرده، با تصويب‌نامه انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي و شركت دادن بانوان، نغمه نويني آغاز مي كنند. ملت ايران! ما درصدد اين نيستيم كه درباره مواد اين تصويب نامه گفتگو كنيم و از نظر دين مقدس اسلام سخني بگوييم؛ زيرا با توجه به تذكرات آقايان اعلام و مراجع، مطلبي مخفي نمانده است؛ بلكه مي خواهيم بپرسيم مگر دولت مي‌تواند با تصويب‌نامه قانون بگذارد؟ مگر با نبودن نمايندگان واقعي مردم مي توان براي سرنوشت يك ملت قانون گذرانيد؟ اين عمل در دنيا عمل ظالمانه اي است كه افرادي در پناه قدرت شخصي بخواهند سرنوشت ملتي را تغيير دهند و يا فرضاً دستورات مذهبي و اصول مسلّمه و قوانين موضوعه آن را تبديل نمايند. كساني كه ذيل اين ورقه را امضا مي كنند و نامشان را در زير اين اعلاميه مشاهده مي كنيد، اميد است از زمره خدمتگزاران دين بوده باشند كه با هيچ دسته و جمعيت رابطه به خصوصي نداشته و نسبت به تمام افراد مسلمان با چشم برادري مي نگرند و شايد هر كس ما را بشناسد، با همين وصف بشناسد و مقصود از اين گفتار جز خيرخواهي و بيان حقيقت نداريم. البته با توجهات حضرت باري تعالي شأنه و عنايات خاصه حضرت ولي عصر ارواحنا له الفداء مردمي هستند كه به اهميت و حساسيت موقع پي برده، به وظايف ديني و انساني خود عمل نمايند. خداي متعال همه را در راه رشد و صلاح هدايت فرمايد. والسلام علي من اتبع الهدي. الاحقر سيد علي اصغر خويي،...؛ مهدي الحسيني انگجي،...[۱۱] 24 جمادی الاول / سنه 1382». همچنين در اعلاميه اي كه در تاريخ 1341/9/1 به امضاي 129 نفر از روحانيت تهران رسيد، نام آيت الله انگجي هم به چشم مي خورد.[۱۲]
آیت الله حسینی انگچی در نگاه دانشمندان
فقيه فرزانه، آيت الله حاج ميرزا عبدالله مجتهدي (1320-1396 ق) در مورد خصوصيات ايشان مي نويسد: آقاي ميرزا مهدي آقا كه از حيث فضل و تقوا و حميت ديني از مبرزين علماي تبريز هستند، بيشتر به اشتغالات دينيه و علميه مشغول مي باشند؛ امامت جماعت و منبر و تدريس، شغل شاغل ايشان است، به گمان من هيچ يك از علماي تبريز فعلاً به اندازه وي اشتغال روحاني ندارد.[۱۳]
شادروان مهدي مجتهدي، در اثر گرانسنگ خود، به فضايل فرزندان آيت الله حاج ميرزا ابوالحسن انگجي اشاره مي كند و مي‌نگارد: فرزندان آن مرحوم... در علم و معرفت و فقه و اصول به مرتبه اجتهاد رسيده اند. هر سه، صاحب محراب و منبرند و آسمان روحانيت تبريز را به منزله سه اختر فروزان اند. اثر نجابت از سيماي آنان ساطع است...[۱۴]
زنده ياد و محقق ارجمند، شيخ محمد شريف رازي او را با عنوان «سيد العلما والعاملين حجة الاسلام والمسلمين»[۱۵] جز و علماي معروف تبريز ياد كرده است.[۱۶] استاد محقق آقاي عليزاده درباره وي مي‌نگارد: معظم له بيان شيوا و نَفَسِ گرم داشت. در جلسه درسِ شرح لمعه ايشان در حدود صد نفر جمع مي شدند و از علم و اخلاقش استفاده‌ها مي بردند.[۱۷]
وفات سید مهدی حسینی انگجی
از مِلْك ادب داعيه داران همه رفتند × شو بار سفر بند كه ياران همه رفتند
آن گرد شتابنده كه در دامن صحراست × گويد چه نشيني كه سواران همه رفتند
آيت الله حاج سيد مهدي حسيني انگجي پس از 61 سال زندگي پربركت و آكنده از خدمات علمي، ديني و اجتماعي، ساعت 4 بعد از ظهر روز جمعه، چهارم دي ماه 1343 ش. (20 شعبان 1384 ق) بدرود حيات گفت و پيكر مطهرش باشكوه فراوان در تهران تشييع گرديد. سپس به قم انتقال داده شد و در شهر مقدس قم نيز با حضور علماي بزرگ حوزه و روحانيت معظم به سوي بارگاه ملكوتي حضرت معصومه سلام الله علیها تشييع گرديد و در مسجد موزه (آينه) در دل خاك نهان گشت.[۱۸]
شاعر همشهري اش حاج سيد علي آقا خادم حسيني، در سوگ ايشان چنين سروده است:
اي به اوج آسمان علم، درخشان آفتاب × وي به شهرستان حكمت، نور رويت ماهتاب
اي فريد روزگار و اي وحيد عصر خود × اي فقيه بي مثال و اي سليل بوتراب
گرچه خود رفتي و زير خاك خوش خفتي، ولي × بُرد درد فرقتت از ديده احباب، خواب
داد اي چرخ فلك از دور ناهنجار تو × اين چه گردش بود كردي، شد دل عالم كباب
مصطفي اندر جنان زين ماجرا، زار و ملول × مرتضي خونِ جگر ريزد به جاي اشك ناب
بحر علم و معدن فضل، اعني سيد مهدي × انگجي آن وارث «من عنده علم الكتاب»
آفتاب دين غرا كرد از عالم افول × بيستم شعبان نزديك غروب آفتاب
چون تراب تيره شد آرامگاه و مضجعش × عرش گفتا آن زمان «يا ليتني كنت تراب».[۱۹]
تبريز - غره شوال 1384
فرزندان سید مهدی
از آن عالم بزرگ پنج پسر و دو دختر باقي مانده است كه عبارتند از:
- سيد محمد انگجي؛
- دكتر سيد هادي انگجي. وي از پزشكان حاذق و از جراحان متخصص شهر تبريز و هم اكنون در آن شهر ساكن است؛
- مهندس سيد رضا انگجي؛
- حجة الاسلام والمسلمين حاج سيد علي انگجي. ايشان در خانواده علم و فقاهت به دنيا آمد و در حوزه هاي تبريز و قم از محضر اساتيدي چون حضرات آيات: سيد حسين قاضي طباطبايي، سيد جواد خطيبي، سيد محمدرضا گلپايگاني، سيد محمد محقق داماد، سيد محمدباقر سلطاني طباطبايي، علي مشكيني، علامه طباطبائی، امام راحل و پدر بزرگوارش استفاده برد و تقريرات درس هاي بعضي از استادانش را به رشته تحرير درآورد. وي بعد از درگذشت پدرش امامت مسجد ملك تهران را بر عهده گرفت و هم اينك بيش از سي سال است كه در تهران مشغول تدريس، تفسير و وظايف ديني است؛
- مهندس سيد مصطفي انگجي؛
- سيده عفت السادات انگجي؛
- سيده شمسي انگجي.[۲۰]
پانویس
- ↑ محله انگج، انگش، انگژ و انگشت، در محاوره مردم تبريز به معناي گودال و چاله كم عمق است اين محله در شمال شرقي درب گجيل قرار دارد و به مناسبت اقامت پدر آيت الله سيد مهدي انگجي به اين نام معروف شده است.
- ↑ آثار باستاني آذربايجان، عبدالعلي كارنگ، ج 1، ص 40-42.
- ↑ «شنب غازان» از محلات قديمي تبريز است و مقبره سلطان محمود غازان در آن جا قرار دارد.
- ↑ آشناي جانان، محمد الوانساز خويي، زير چاپ.
- ↑ نامداران تاريخ، عمران عليزاده، ج 1، ص 370؛ آثار الحجة، محمد شريف رازي، ج 2، ص 229.
- ↑ گنجينه دانشمندان، محمد شريف رازي، ج 3، ص 381.
- ↑ نامداران تاريخ، ج 2، ص 370؛ گنجينه دانشمندان، ج 3، ص 381.
- ↑ نامداران تاريخ، ج 2، ص 370؛ گنجينه دانشمندان، ج 3، ص 381.
- ↑ بايد توجه داشت هدف اصلي از تصويب اين لوايح، در حاشيه قرار دادن قوانين اسلامي بود؛ به گونه اي كه با ظاهري فريبنده مانند حق رأي دادن به زنان مطرح مي شد؛ در حالي كه هدف، آزادي و بي بندوباري و سوء استفاده از قشر مظلوم زن بود.
- ↑ بررسي و تحليلي از نهضت امام خمینی، حميد روحاني، ج 1، ص 142-144.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامي، مركز اسناد انقلاب اسلامي، ج 3، ص 22.
- ↑ نهضت روحانيون ايران، علي دواني، ج 3، ص 53 و 54.
- ↑ خاطرات آيت الله حاج ميرزا عبدالله مجتهدي، ص 560.
- ↑ رجال آذربايجان در عصر مشروطيت، مهدي مجتهدي، ص 181.
- ↑ گنجينه دانشمندان، ج 3، ص 380.
- ↑ آثار الحجه، ج 2، ص 229.
- ↑ نامداران تاريخ، ج 2، ص 370.
- ↑ گنجينه دانشمندان، ج 3، ص 380.
- ↑ سالنامه نور دانش، ش 1344، ص 25.
- ↑ آشناي جانان.
منابع
محمد الوانساز خويي، ستارگان حرم، جلد 17، صفحه 58-66
