سید علی فانی اصفهانی
محتویات
ولادت
آيت الله سيد على فانی در ظهر روز پنجشنبه 26 ربيع الاول به دنيا آمد
تحصیلات و استادان
سيد على فانی متولد سال 1333 هـ.ق در شهر اصفهان است. ایشان در اندك زمانى تحصيل مقدمات را به پايان رسانيد. وى كتاب‌هاى زير را در نزد اساتيد مختلف علوم به سرعت آموخت و مدارج ترقى را طى نمود.
- قوانين: نزد استاد شيخ محمد حكيم خراسانى، متوفاى سال 1355 هـ.ق.
- فرائد الاصول شيخ انصارى: نزد استاد مرتضى انصارى خراسانى، متوفاى سال 1358 هـ.ق.
- مكاسب و كفاية الاصول: در محضر استاد سيد محمد نجف آبادى؛ متوفاى سال 1358 هـ.ق.
آن گاه درس خارج فقه و اصول را در مكتب مرحوم آيت الله العظمى سيد على نجف‌آبادى؛ متوفاى سال 1362 هـ.ق آموخت و تا آخرين لحظات عمر آن عالم بزرگوار، بهره هاى بسيار از او گرفت. علامه فانى از حوزه ى درسى شيخ محمدرضا نجفى اصفهانى؛ متوفاى سال 1362 هـ.ق نيز استفاده هاى بسيار برد.
هجرت
علامه پس از وفات دو استاد بزرگوارش شهر اصفهان را ترك گفت و به نجف؛ ديار علم و فضيلت كوچ كرد و از اساتيد بزرگوارى بهره هاى فراوان گرفت. استادانى كه هر كدام مرجعى بزرگ براى عالم تشيع بودند. از جمله از محفل درس آيات عظام سيد ابوالحسن اصفهانى، شيخ محمدكاظم شيرازى، سيد عبدالهادى شيرازى و ديگران استفاده علمى فراوان برد. اما بيشترين استفاده را در طول 13 سال از استادش، سيد على نجف آبادى در شهر اصفهان برد. از اين رو در مباحث علمى هميشه از مبانى اصولى و فقهى او ياد مى كرد و گاه به نقد مى كشيد و برخى اوقات نيز يادى از سخنان پندآموز استاد مى كرد و در تذكرات اخلاقى به سخنانش استناد مى نمود.
هوش و ذكاوت و سرعت درك علامه فانى چنان بود كه در سن نوجوانى به درس خارج حاضر مى شد و در همان سن و سال مجتهد و يا قريب به اجتهاد بود. در سرودن شعر به فارسى و عربى نيز مهارت داشت و در زبان عربى، انگليسى، فرانسوى به مرتبه استادى رسيده بود. به اين خاطر زمانى كه رساله توضيح المسائل او را به اين سه زبان ترجمه كردند تصحيح متن را خود به عهده گرفت.
برگشت به ايران
در سال 1350 شمسى حكومت بعث عراق، ايراني‌هاى مقيم در عراق را اخراج كرد و شهر كربلا و نجف را از شيعيان امیرالمومنین علیه السلام خالى و فضلا و طلاب علوم دينى را از حوزه مباركه نجف اشرف بيرون كرد و علامه فانى در ماه رجب سال 1393 هـ.ق از عراق به ايران بازگشت و حوزه علميه قم را براى سكونت و تدريس انتخاب كرد. خود درباره علت بازگشت به ايران مى گفت: «چون حوزه نجف از طلاب و فضلا خالى شد و براى حضور در درس كسى پيدا نمى شد، ماندن من در نجف ضرورتى نداشت و چون طالبان علم در حوزه قم بودند، اين حوزه مرا به خود جلب نمود و من هم آهنگ شهر قم نمودم».
در نظر تراجم نويسان
- 1- محمد شريف رازى در وصف او گوید: سيدالفقهاء و المجتهدين آيت الله فى العالمين الحاج سيد على.(1)
- 2- نويسنده كتاب سبل الهداية: حضرت آيت الله العظمى سيد على علامه فانى فرزند مرحوم سيد محمدحسن فانى يزدى اصفهانى از اكابر علما و فقها و مجتهدين معاصر.(2)
- 3- علامه امينى: الشريف العلامة الحجة حسنة الوقت و مفخرة علماء العصر السيد على الفانى الاصفهانى احد اساتذة النجف الاشرف دام فضله و معاليه.(3)
- 4- نويسنده كتاب ارمغان اصفهان: عالم جليل القدر آقاى حاج سيد على بن سيد محمد حسن علامه فانى اصفهانى از اعاظم علما و مجتهدين و اكابر مدرسين.(4)
- 5- نويسنده كتاب رجال الفكر والادب فى النجف: مجتهد محقق محدث عالم متتبع من اساتذة الفقه والاصول و ائمةالتقليد والجماعة والفتيا.(5)
تأليفات
علامه فانى عمرش را در تدريس و تأليف و تحقيق علوم اهل بيت علیهم السلام سپرى كرد و توانست كتاب‌هاى ارزشمندى براى طالبان علم و حقيقت به يادگار گذارد. در نوشته هاى استاد، دقت، تحقيق و نوآورى در سبك نوشتارى نمايان بود. تأليفات ارزشمندى كه از او برجاى مانده، به اين ترتيب است:
- 1- آراء حول القرآن؛ 1399 هـ.ق، قم.
- 2- آراء حول مبحث الارادة؛ 1405 هـ.ق.
- 3- البداء؛ 1394 هـ.ق.
- 4- ترجمه تقويم المحسنين؛ تأليف مولى محسن فيض كاشانى، 1368 هـ.ق.
- 5- حاشيه بر عروة الوثقى؛ 1391 جلد اول و سال 1394 جلد دوم.
- 6- ترجمه نصايح الهدى؛ 1370 هـ.ق اصفهان.
- 7- تفسير سوره جمعه.
- 8- تفسير سوره حمد.
- 9- توضيح المسائل؛ به زبان‌هاى فارسى، عربى، انگليسى، فرانسوى و اردو.
- 10- حاشيه بر وسيله النجاة سيد ابوالحسن اصفهانى، چاپ دوم.
- 12- دیوان اشعار.
- 13- رسالة فى حكم الخراج.
- 14- رسالة فى الامر بالمعروف والنهى عن المنكر.
- 15- رسالة فى جوائز السلطان.
- 16- رسالة فى الذباحة.
- 17- رسالة فى علم الامام علیه السلام.
- 18- رسالة فى المعاملات الربوية.
- 19- رسالة فى المعاصى الكبيرة.
- 20- غالية البيان فى عدم تحريف القرآن.
- 21- الفوائد الرجالية.
- 22- قبسات العقول فى الفروع والاصول كه صاحب الذريعة نام آن را ذكر كرده است.(6)
- 23- المتعة المشروعه؛ 1408، قم.
- 24- المعارف العلوية فى الكلام.
- 25- مقدمات التفسير.
- 26- مناسك حج فارسى، عربى و اردو.
- 27- منظومه چهارده معصوم علیهم السلام.
- 28- عبدالله بن عباس. علمه و تفسيره و منطقه و ورعه و علة اتهامه بالاختلاس، 1398 هـ.ق.
تقريرات دروس به زبان عربى و فارسى:
بيشترين تقريرات دروس فقه و اصول استاد توسط شاگردش؛ علامه سيد محمدعلى صادقى اصفهانى، به تحرير آمده است.
- 1- بحوث فى فقه الرجال؛ 1410 هـ.ق.
- 2- المختار فى الجبر والاختيار.
- 3- آراء الاصول؛ 2 جلد در مباحث الفاظ.
- 4- كتاب الطهارة؛ 5 جلد.
- 5- كتاب الصلاة؛ 5 جلد.
- 6- كتاب الاجارة؛ 1 جلد.
- 7- زن از ديدگاه شريعت اسلام ؛
- 8- گناه و كيفر.(7)
- 9- ترجمة المختار فى الجبر والاختيار.(8)
شاگردان
استاد سيد على علامه فانى هنگامى كه در مسجد اعظم قم تدريس فقه و اصول را داشت، گاهى شاگردان او از صد نفر تجاوز مى كرد و در ميان آن ها از فضلاى حوزه بسيار بودند. برخی شاگردان او عبارتند از:
1- سيد محمدعلى اصفهانى:
عالم عامل و فقيه كامل حاج سيد محمدعلى حسينى صادقى (م، 1417 ق) از علماى بزرگوار حوزه علميه اصفهان بود. وی به حلقه درس مرحوم آيت الله سيد على علامه فانى اصفهانى پيوست و پيوسته به دنبال استادش روان بود و به مدت 20 سال تحقيقات فقه، اصول، كلام، رجال و تفسير ايشان را ضبط و به رشته تحرير درآورد.
2- سيد محمود ده سرخى اصفهانى:
از تأليفات اوست: 1- سراج المبتدئين فى شرح منيية المريد شهيد ثانى ؛ 2- هداية الطالبين فى شرح آداب المتعلمين؛ 3- مفاتيح الصحة فى طب النبى والائمه علیهم السلام و... .
3- سيد محمد كوه كمرى:
پس از ورود حضرت آيت الله علامه فانى اصفهانى به شهر قم در حلقه درسى فقه و اصول او پيوست و مدت 12 سال در محضر ايشان كسب فيض نمود.
4- سيد نورالدين جزائرى :
سيد نورالدين شريعتمدار جزائرى از نوادگان سيد نعمت الله جزائرى است. برخی تألیفات وی عبارتند از: 1- شرح استدلالى كتاب منهاج الصالحين؛ 2- يك دوره اصول استدلالى؛ 3- ترجمه كتاب الحجر والاختيار و ... .
وفات
مرحوم سيد على فانى اصفهانی سرانجام در ماه شوال 1409 هـ.ق در تهران نداى حق را لبيك گفت و چشم از جهان فروبست. پس از ارتحال پيكر پاكش را به قم منتقل كردند. مرحوم آيت الله گلپايگانى بر جنازه ايشان نماز خواند. پیکر مطهر آن مرحوم را در يكى از حجره هاى صحن مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها به خاك سپردند.
پانویس
(1). كتاب گنجينة دانشمندان؛ ج 2، ص 210.
(2). سبل الهداية؛ ج 2، ص 329.
(3). الغدير؛ ج 11.
(4). ارمغان اصفهان؛ ص 63.
(5). رجال الفكر والادب فى النجف؛ ص 327.
(6). الذريعة؛ ج 17، ص 34.
(7). از نگارنده مقاله.
(8). همان.
(9). همان.
(10). گنجينه دانشمندان 7؛ 309.
(11). همان، ص 311.
(12). آئينه پژوهش شماره 4، سال 1375.
(13). گنجينه دانشمندان 2؛ 146.
(14). نوشتارى از معظم له.
منبع
- سيد نورالدين جزائرى، "فانى اصفهانى"، ستارگان حرم، جلد 5.
