تفسیر احسن الحدیث (کتاب)

مؤلف

سيد على اكبر قرشى.

معرفی کتاب

تفسير كل قرآن به زبان فارسى بوده و كتابى است ساده و روان با جهت گيرى هدايتى و تربيتى ، متناسب با سطح و فهم توده ى مردم ، كه جلوه تفسير قرآن به قرآن و استفاده از روايات را در خود دارد. آغاز نگارش آن هشتم ذو القعده 1396 ه‍. ق و 1356 شمسى و بعد از 9 سال و چند ماه به سال 1365 ه‍. ش پايان يافت . نسبت به نامگذارى تفسير، مصنف مى فرمايد: ابتدا نامش را ((تفسير ممتاز)) گذاشتم ولى در ذهنم بود كه اين نام ، مناسب نمى باشد، جلد اول با همين نام چاپ شد، خيلى فكر كردم كه چه نامى براى آن انتخاب نمايم ، بعد از مدتى به نظرم آمد كه خداوند به قرآن ((احسن الحديث )) فرموده است . در سوره زمر آيه 23 مى فرمايد: الله انزل احسن الحديث كتابا متشابها)) به همين جهت اين نام را انتخاب نمودم . اين تفسير همانند بسيارى از تفاسير، مقدمه اى در بعضى مسائل علوم قرآنى دارد كه در حقيقت جزو مبادى تفسير و آشنايى كلى با قرآن مى باشد. مانند: توضيح كلمه ((قرآن ))، سوره ها و آيات قرآن ، مطالب قرآن ، سوره ها و آيه هاى مكى و مدنى ، تقسيم سوره ها به سالهاى قبل از هجرت و بعد از آن ، اولين و آخرين سوره ، تركيب و ترتيب سوره هاى قرآن ، نزول دفعى و تدريجى قرآن ، عاصم و قرائت او، اهتمام پيامبر صلى اللّه عليه و آله و سلم به خواندن و آموختن قرآن ، حكايت قرآن ، قرآن و انقلاب اسلامى و توضيح سبك تفسيرى در تفسير احسن الحديث . نويسنده در ذيل عنوان مطالب قرآن مى فرمايد: لذا آيات قرآن ، حدود دو هزار و صد آيه در زمينه خدا شناسى و استدلال بوجود حق تعالى از راههاى طبيعت و عقل است ، همچنين در ميان صفات عاليه خداوند از قبيل علم ، قدرت ، حكمت ، حيات رحمت ، اراده ، تدبير جهان و امثال آن مى باشد. حدود هزار و پانصد آيه در شرح حال پيامبران و مبارزه طرفداران حق با طرفداران باطل و جبهه گيرى اهل توحيد و طاغوتها در برابر يكديگر و پيكار قولى و عملى اين دو جناح است كه به پيروزى حق و اهل حق ختم مى شود. حدود پانصد آيه در زمينه احكام و بقيه آيات در زمينه موعظه ها، تشويق به اعمال و صفات نيك ، بيدارى انسانها، حالات روحى بشر و مانند آن است ، بنابراين مى توان مطالب قرآن را در چهار كلمه خلاصه كرد: الله ، معاد، دنيا و آخرت .

انگيزه مفسر

ايشان مى فرمايد: بعد از نوشتن قاموس قرآن و كتابهاى ديگر در فكرم بود كه اثرى ماندگار از خود بر جاى گذارم ، خداوند لطف فرمود، به فكرم رسيد، تفسير بنويسم و اين تفسير هم فارسى باشد، نظرم اين بود كه ما در مملكت تفسير فارسى كم داريم . آن وقت ، هنوز تفسير فارسى كاملى ارائه نشده بود، چند جلد از تفسير نمونه آمده بود، منتهى نظرم آن بود كه بايد حداقل ، دوازده تفسير فارسى داشته باشيم . اين مسأ له باعث شد كه من اين تفسير را نوشتم .

روش تفسير

روش اين تفسير در ترتيب مباحث آن است كه در آغاز آياتى را كه مطالب آن با يكديگر مرتبط است ، بر مى گزيند، سپس ترجمه فارسى آن را ارائه مى دهند، آنگاه وارد سه بحث جداگانه خواهد شد. كلمه ها، شرح ها، نكته ها. كلمه ها: در اين بخش كلمات آيات از افعال و اسماء، ترجمه مى شود، در اين بخش احيانا وجه تسميه (مانند وجه تسميه ابليس براى شيطان آيه 24 سوره بقره ج 1 ص 90)، اختلاف معنا (مانند معناى بناء و سفك در آيه 20 و 30 سوره بقره )، مفرد كلمات ، نوع كلمه مانند مشتق يا جامد بودن (مانند كلمه ملائكه در آيه 20 سوره بقره )، معناى شرعى (مانند معناى شرعى كلمه سجده در آيه 24 بقره ) و وزن آنها بيان مى گردد. نيز گاهى لفظ عربى را در ترجمه مى آورد (مانند: الانهار: النهر: مجرى الماء الفائض ). در معانى كلمات و توضيح آنها در مواردى به قبل ارجاع مى دهد (مانند امسكوهن ) در اين بخش مطالب را از قاموس قرآن خود، مفردات راغب ، تفسير مجمع البيان ، اقرب الموارد، برهان قاطع (در معناى سلوى )، قاموس ‍ اللغه ، صحاح و براى شاهد آوردن ، به نهج البلاغه هم استناد مى نمايد، (مانند: يحبطه ج 1 ص 520 آيه 275 بقره و اخدود ج 12 ص 161 آيه 4 سوره بروج ). هر از چندى نيز وزن كلمات را ذكر مى نمايد، منتهى وزن فارسى (مانند: اكل بر وزن شتر، كبر بر وزن جگر ج 1 ص 498 در آيه 295- 296 سوره بقره ). در معناى كلمه گاهى آن را به شكل مركب معنا مى نمايد (مانند شئتما ج 3 ص 384 سوره اعراف آيه 19) ابتداى هر سوره ، كلياتى راجع به آن از قبيل مكى ، مدنى بودن ، تعداد آيات ، چندمين سوره در نزول ، قبل يا بعد بودن آن نسبت به سوره ديگر، فضائل سوره ، غرض سوره و علت نامگذارى سوره مطرح مى شود. گاهى نيز به اختلاف نظر در آيات سوره ها اشاره اى دارد (مانند ج 12 ص 368 سوره أ رأ يت ). به شأن نزول سوره ها در اين قسمت اشاره مى نمايد. در اين بخش از روايات تفسير مجمع البيان ، تفسير عياشى ، تفسير برهان ، تفسير ابن كثير، تفسير بيضاوى ، تفسير الميزان و تفسير كشاف استفاده كرده اند. شرح ها: در اين فراز، شروع به تفسير تك تك آيات مى نمايد و قبل از آن شأن نزول آيه را (در صورت موجود بودن ) بيان مى كند، گاهى توضيح مختصرى راجع به موضوع آيات ذكر مى نمايد (مانند بحث تحويل قبله )، سپس خلاصه اى از مطالب آيات را در قالب خلاصه آيات بيان و سرانجام به تفسير تك ، تك آيات مى پردازد. در اين ميان ، گاه ، لفظ يا معنايى از آيه را با كمك آيات ديگر توضيح مى دهد (مانند شرح ((كذلك )) با استفاده از آيات ديگر، آيه 143 سوره بقره ج 1 ص ‍ 266)، در توضيح روايات نيز بعضا نظرى به تفسيرى بودن روايت يا بيان مصداق نمودن آن دارد، ارتباط دسته آيات را در اين بخش بيان مى نمايد. در نقل اقوال تفسيرى ، گاه يكى را ترجيح مى دهد. مواردى نيز در پاورقى بخش شرح ها، به مطالب قاموس قرآن خود، ارجاع مى دهد (مانند ج 1 ص 479 بحث كرسى و بحث اهل اعراف ج 3 ص ‍ 419). و نيز در اين پاورقى ها موارد اقتباس از تفاسير ديگر را ذكر مى نمايد (مانند ج 1 ص 478 در تفسير ((لا تأ خذه سنة و لا نوم )) ) نكته ها: نويسنده مى فرمايد: مطالبى كه اگر در بخش شرح ها مى آورديم باعث طولانى شدن آن مى شد و نيز مطالبى كه به عنوان برداشت هاى امروزين از آيات است ، در اين قسمت آورده ايم . البته بخش نكته ها، همه دسته آيات را دربر نمى گيرد و مواردى را شامل نمى شود (مانند آيه 213 سوره بقره ج 1 ص 384، ج 2 ص 297 ذيل آيات 112 تا 117 سوره انعام و...). مطالبى در اين بخش مطرح شده كه بيشتر حالت موضوعى دارد، مانند عالم برزخ (ذيل آيه 130- 134 سوره بقره )، زندگى مكتبى (ذيل آيه 68 سوره انعام ج 3 ص 247)، تجسم عمل (در سوره زلزال )، قصه آدم (ج 3 ص ‍ 390) در اين بخش ، مطلب دكتر رشاد مصرى به نقل از مجله مكتب اسلام شماره چهارم سال 14 در جلد 3 ص 366، آورده شده است .

ويژگيهاى تفسير

ويژگى مهم اين تفسير، بيان ساده و روان آن است كه استفاده آن را براى عموم فارسى زبانان سهل و آسان مى گرداند، و قشر جوان دبيرستانى و دانشجو به راحتى مى توانند از آن بهره گيرند. ويژگى ديگر آن پرهيز از ذكر اقوال و نظرات گوناگون است كه سبب فهم سريع و راحت تر مطالب مى گردد و خواننده را دچار حيران و سرگردانى نخواهد كرد.

منابع تفسير

در اين اثر، از تفاسير و منابع شيعه و اهل سنت استفاده وافرى شده است از جمله 1- نهج البلاغه 2- تفسير الميزان 3- تفسير مجمع البيان 4- 5- تفسير البرهان 6- تفسير عياشى 7- تفسير صافى 8- تفسير جوامع الجامع 9- تفسير آلاء الرحمن 10- اصول كافى 11- بحار الانوار 12- من لا يحضره الفقيه 13- وسائل الشيعه 14- سفينة البحار 15- تفسير كشاف 16- تفسير بيضاوى 17- تفسير نيشابورى 18- تفسير المنار و...

منابع

آشنایی با تفسیرهای شیعی، مرکز اطلاع رسانی غدیر.

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی