کفایة الاصول (کتاب)

محتویات

۱ مؤلف
۲ زندگی‌نامه و اظهارنظرها
۳ تألیفات
۴ ارزش و اعتبار
۵ سخن آقا بزرگ تهرانى‌
۶ معرفى اجمالى كتاب
۷ حواشى كفايه‌
۸ وضعیت نشر
۹ منابع

مؤلف

زندگی‌نامه و اظهارنظرها

این عالم محقق و فاضل مدقق، از اكابر علماى امامیه و مرد دین و سیاست بود. وى در مشهد به دنیا آمد و مقدمات علوم را در زادگاهش آموخت. در 22 سالگى به قصد تحصیل در حوزه معقول تهران رهسپار آنجا شد و بر سر راه تهران ـ مشهد به شهر سبزوار رفت و نزدیك دو سال از حوزه معقول حكیم سبزوارى استفاده كرد.

بعد از این مرحله به تهران رفت و مدتى نیز در این شهر كه آن موقع حوزه معقول پررونقى داشت، در درس فلسفه میرزا ابوالحسن جلوه حاضر شد. او در سال 1279 ق راهى نجف شد و تا زمان درگذشت شیخ انصارى به سال 1281 ق، به مدت دو سال و چند ماه از درس فقه و اصول او استفاده كرد.

او پس از وفات شیخ اعظم در محضر میرزا محمدحسن شیرازى به تعلم فقه و اصول پرداخت و از درس استادان دیگرى مثل سید على شوشترى و شیخ راضى نجفى نیز بهره گرفت. در سال 1292 ق كه میرزاى شیرازى از نجف به سامرا رفت و در آنجا به تدریس پرداخت، آخوند خراسانى نیز مثل بسیارى از شاگردان وى به سامرا رفت؛ اما پس از چندى به توصیه میرزا به نجف بازگشت و كار تدریس را آغاز نمود.

میرزا حسن شیرازى، آخوند را به فضل مى ستود و طلاب را به استفاده از درس او تشویق مى كرد. پس از درگذشت میرزا، حوزه سامرا از رونق افتاد و همه نظرها به یكباره به سوى نجف و زعیم آن معطوف شد و آخوند در آن زمان به عنوان جانشین میرزا و بزرگ ترین مرجع شیعه شناخته شد.

تألیفات

كفایة الاصول، تعلیقه بر مكاسب، درر الفوائد فى الحاشیة على الفرائد، الفوائد الفقهیه والاصوليّه، تكملة التبصرة و شرح آن، الاجتهاد والتقلید، حاشیه بر اسفار ملاصدرا، حاشیه بر منظومه.

ارزش و اعتبار

كتاب كفاية الأصول از مشهورترين كتابهاى اصولى عصر حاضر است و شامل نظريات اصولى آخوند خراسانى، مؤلف گرانقدر آن مى‌باشد. وى در اين كتاب به نقد و بررسى مسائل علم اصول پرداخته و با عباراتى كوتاه و دقيق و كلماتى محدود، به طرح معانى فراوان و نظرياتى عميق مى‌پردازد، نظرياتى كه فهم و درك آن حوزه‌هاى علميّه عراق و ايران و مناطق ديگر را به خود مشغول داشته است. اين كتاب پايان دوره سطح در حوزه‌هاى علميّه بوده و موضوعات آن محور درس خارج اصول قرار می‌گيرد.

سخن آقا بزرگ تهرانى‌

آقا بزرگ تهرانى درباره اين كتاب مى‌فرمايد: «كفاية الأصول متن جامع في أصول الفقه لشيخنا الآخوند المولى محمد كاظم الهروي الخراساني المتوفى سنة 1329 ه ق، و قد أدخل المسائل الفلسفية في الأصول أكثر ممن قبله من مؤلفي الرسائل و الفصول و القوانين، و هو المتداول تدريسها إلى اليوم في جوامع النجف، و لهذا فقد كثرت الحواشي عليه من تلاميذ المصنف». يعنى «كتاب كفاية الأصول متن جامعى در علم اصول فقه است. اين كتاب نگاشته شيخ ما، آخوند ملا محمد كاظم هروى خراسانى است (درگذشت 1329 هجرى قمرى). وى در اين كتاب مسائل فلسفى را با علم اصول در آميخته است بيشتر از آنچه مؤلفين كتابهاى رسائل و فصول و يا قوانين مطرح كرده‌اند. امروزه تدريس اين كتاب در حوزه علميّه نجف متداول است و از اين جهت تاكنون شاگردان ايشان حواشى فراوانى بر اين كتاب نگاشته‌اند».

معرفى اجمالى كتاب

كفایة الاصول آخرین متن درسى علم اصول در دوره سطح حوزه هاى تشیع است كه در آن آخرین یافته هاى آخوند خراسانى در علم اصول مطرح شده است. این كتاب حاصل مغز متفكرى است كه هم به معقول و هم به منقول نظر داشته است. موضوعات این كتاب به یك مقدمه و دو قسمت عمده تقسیم شده است:

مباحث الفاظ
مباحث ادله عقلى

مقدمه شامل سیزده امر است؛ چون: تعریف و موضوع علم اصول و وضع و اقسام آن، خبر و انشا، علائم مجاز و حقیقت، اطلاق لفظ و اراده نوع یا مثل، حقیقت شرعى، صحیح و اعم، اشتراك لفظى و مشتق و متعلقات.
مقصد اول، در اوامر است و مطالب مربوط به اوامر را در طى سیزده فصل بحث و بررسى مى كند.
مقصد دوم، در نواهى است و داراى سه فصل است.
مقصد سوم، در مفاهیم كه در پنج فصل مطالب مربوط به مفاهیم را بحث و بررسى مى نماید.
مقصد چهارم، در عام و خاص كه داراى سیزده فصل است.
مقصد پنجم، در چهار فصل تنظیم شده و مباحث الفاظ پایان مى پذیرد.
مقصد ششم، شامل مباحث ادله عقلى، احكام قطع، حجّیت آن، ظن و انواع آن است.
مقصد هفتم، در اصول عملى (اصل برائت، تخییر، استصحاب، احتیاط) است و در چهار فصل از احكام آن‌ها بحث مى كند.
مقصد هشتم، در تعارض ادله و امارات است و در ضمن نه فصل به مباحثى همچون: معناى تعارض، اصالت تساقط، تعارض اخبار تعادل و تراجیح و بیان مرحجات مى پردازد.
خاتمه، در اجتهاد و تقلید است.

حواشى كفايه‌

تاكنون حواشى و شرحهاى فراوانى بر اين كتاب نگاشته شده و برخى آنها را بيش از 150 حاشيه و شرح دانسته‌اند. (مقدمه كفاية الأصول، تحقيق جامعه مدرسين) و اينك به نام تعدادى از آنها اشاره مى‌شود:

1 - حاشيه محقق ميرزا ابو الحسن مشكينى اردبيلى‌

2 - حاشيه محقق شيخ على قوچانى، از برجسته‌ترين شاگردان مرحوم آخوند خراسانى.

3 - حاشيه محقق شيخ محمد حسين اصفهانى‌

4 - حاشيه محقق ميرزا على ايروانى‌

5 - حاشيه محقق شيخ مهدى خالصى‌

6 - حاشيه محقق سيد محسن حكيم‌

و حواشى و شرحهاى فراوان ديگر.