جوامع الجامع (کتاب)
 | |
| نویسنده | ابوعلی فضل بن حسن طبرسی |
| موضوع | تفاسیر شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| تصحيح | ابوالقاسم گرجی |
|
| |
محتویات
مؤلف
ابوعلى، فضل بن حسن بن فضل طبرسى، معروف به امين‌الاسلام طبرسى در حدود سال‌هاى 460 تا 470ق در مشهد مقدس به دنيا آمد. پدر او حسن بن فضل است. از مهم‌ترين اساتيد ایشان مى‌توان به: ابوعلى بن شیخ طوسی، حسن بن حسين حسن بن بابویه قمی رازی، موفق‌الدين بكر آبادى، ابوالحسن، عبيدالله بيهقى، شيخ جعفر دوريستى كه از شاگردان شيخ مفيد است، اشاره نمود. از تألیفات مهم وی، اعلام الوری باعلام الهدی، و دو تفسیر مجمع البیان و جوامع الجامع می باشد. امين‌الاسلام طبرسى در سال 548 هجرى در بيهق از دنيا رفت.
روش تفسير
اين تفسير به سبك مجمع البيان، منظم و مرتب نيست، بلكه چون كشّاف مطالب بدون عنوان بندى، بدنبال يكديگر آمده است. اين تفسير بسيار موجز و ويژگى مهم آن، ادبى بودن آن است كه با عبارات بسيار كوتاه، آيات قرآنى را تبيين مى‌كند، و شامل تمام آيات قرآن مى‌گردد. شيوه اين تفسير، بيان مسائل مربوط به لغت، اعراب، قرائت، بيان نظم و نكات ادبى و بلاغى است، كه با رعايت گزيده گويى، متنى دقيق و لطيف ارائه داده است. همين امر سبب گرديد تا از طرف شوراى مديريت حوزه علميه قم بعنوان كتاب درس تفسير، در پايه‌هاى اوليه دروس سطح، مورد تدريس قرار گيرد.
روش تفسير در پردازش مطالب بدين گونه است كه در آغاز با نام سوره، بيان مكى و مدنى و معناى سوره، تعداد آيات و فضيلت سوره شروع مى‌كند، آنگاه به قرائت، لغت، نحو صرف، و واژه شناسى آيه مى‌پردازد، سپس به بيان و شرح و توضيح معناى آيه پرداخته به مانند زمخشرى، گفته‌هاى تفسيرى را ارائه مى‌كند.
در آغاز آياتى چند كه به يك موضوع مربوط است ذكر شده و سپس به تدريج اجزاء آن آيات آورده شده و در ضمن تفسير آن جزء، قراءت و جهات ادبى از صرف و نحو و لغت و اشتقاق و بلاغت و احيانا كلام و فقه و اصول بيان گرديده است. البته در آيات الاحكام مباحث فقهى را غالبا با اختصار و بنحو ايجاز مطرح مى‌كنند،( مانند سوره مائده آيه 6 بحث« و امسحوا برؤوسكم و ارجلكم الى الكعبين»)، و تفصيل آن را به كتاب مجمع البيان ارجاع مى‌دهند. مانند ج 1 صفحه 316 ذيل آيه 6 سوره مائده.
نسخ، ترجمه و چاپهاى تفسير
اين تفسير بارها به اشكال مختلف به چاپ رسيده است. چاپ نخستين آن با چاپ سنگى و قطع رحلى در يك جلد در تهران به سال 1321 قمرى. چاپ ديگر با تصحيح و تعليق شهيد سيد محمد على قاضى طباطبايى در سال 1383 قمرى و در يك مجلد. چاپ سوم در تهران توسط دانشگاه تهران با تصحيح و تعليق دكتر ابو القاسم گرجى در چهار جلد با قطع بزرگ است كه البته همين چاپ در قطع وزيرى توسط ناشر ياد شده و شوراى مديريت حوزه علميه قم، به طور افست نيز انجام گرفته است. دار الاضواء بيروت نيز در سال 1405 قمرى اين كتاب را در چهار جزء و دو مجلد چاپ كرده است. لازم به ياد آورى است كه اين تفسير افزون بر چاپهاى گوناگون توسط احمد اميرى شادمهرى به فارسى ترجمه شده و تاكنون دو جلد آن توسط بنياد پژوهشهاى اسلامى( 1374- 1375) منتشر شده است. آدرس‌هاى داده شده در مقاله بر اساس چاپ چهار جلدى انتشارات دانشگاه تهران و مركز مديريت حوزه علميه قم و تحقيق دكتر ابو القاسم گرجى مى‌باشد. دكتر گرجى تحقيق خود را بر اساس پنج نسخه خطى و چاپى، انجام داده‌اند.
- نسخه اول متعلق به كتابخانه مجلس شوراى ملى،
- نسخه دوم چاپ يك جلدى با تحقيق شهيد سيد محمد على قاضى طباطبايى،
- نسخه سوم چاپ سنگى است كه به اشراف جمعى از فضلاى قم تصحيح شده است.
- نسخه چهارم و پنجم به شماره 81 و 85 متعلق به كتابخانه دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه تهران.
نسخه دوم كه با تحقيق دانشمند گرامى شهيد سيد محمد على قاضى طباطبايى انجام گرفته داراى مقدمه‌اى سودمند در 21 صفحه از محقق در شأن قرآن و تفسير آن، ذكر خصوصياتى از كتاب جوامع الجامع و چاپهاى گذشته آن، شرح حال مؤلف و تأليفات او و مصادر تصحيح مى‌باشد، و در پايان همان چاپ، هفت صفحه مطالب مفيد و قابل ملاحظه‌اى را تنبيه نموده‌اند.
كارهايى كه دكتر ابو القاسم گرجى در تحقيق خود انجام داده‌اند شامل:
1- مقدمه‌اى شامل شرح حال مؤلف، مولفات او و معرفى جوامع الجامع.
2- تصحيح نسخه دوم كه متن كتاب قرار داده شد.
3- حاشيه و تعليق.
4- اعراب و شكل كلمات
5- نقطه گذارى
6- شماره آيات
7- تهيه فهرستهاى مختلف،( فهرست مطالب، فهرست آيات مورد استشهاد، فهرست روايات، فهرست كتب، فهرست اسماء، فهرست طوائف و جماعات، فهرست ازمنه و امكنه)
منابع مقاله
1- تفسير جوامع الجامع چهار جلد توسط انتشارات دانشگاه تهران و مركز مديريت حوزه علميه قم با تحقيق دكتر ابو القاسم گرجى و مقدمه ايشان.
2- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى جلد 1 و 2 به كوشش بهاء الدين خرمشاهى انتشارات دوستان تهران 1377
3- طبقات مفسران شيعه دكتر عقيقى بخشايشى ج 2 انتشارات دفتر نشر نويد اسلام قم 1372 چاپ اول
4- المفسرون حياتهم و منهجهم سيد محمد على ايازى چاپ انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1414 قمرى 1373 شمسى
منابع
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|
متن کتاب جوامع الجامع
