فهرست کتاب های چاپی فارسی (کتاب)
 | |
| نویسنده | خانبابا مشار |
| موضوع | کتابشناسی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 5 |
|
| |
فهرست کتابهای چاپ شده بین سالهای ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۲ که بعدا در سال ۱۳۵۲ با کتابشناسی دهساله کتابهای ایران آمیخته شد و یکجا چاپ گردید.
مؤلف
خانبابا مشار در ۱۲۷۹ش در تهران، در خانواده ای از دودمان قاجار، زاده شد. خانواده وی از ملاکین دوره قاجاری بوده و لذا وی می‌توانست با تکیه بر درآمد آن املاک، زندگی راحتی داشته باشد. اما عشق و علاقه به کتاب و کتابخوانی که از همان دوران کودکی همراه او بود، وی را به راهی کشاند که با تحمل رنج ها و سختی‌های بسیار روزگار بگذراند و برای رسیدن به هدف از هیچ تلاشی فروگذار نکند.
وی که از همان کودکی پول های عیدی و توجیبی خود را صرف خرید کتاب می کرد، به فکر تدوین فهرست کتابهایش افتاد تا هنگام خرید کتاب، یک کتاب را دو بار نخرد. همین امر مقدمه ای شد برای کار بزرگی که مدت سی سال از بهترین روز های زندگی او را شامل شد. او پس از اتمام تحصیلات مقدماتی و متوسطه، از سال ۱۲۹۸ در وزارت مالیه به کار مشغول شد. همزمان نزد اساتید وقت به تحصیل علوم قدیمه پرداخت. در وزارت مالیه در قسمت بایگانی کار می کرد. چند کلاس مالی را هم که برای کارمندان وزارت خانه تشکیل شده بود، اداره می کرد. در سال ۱۳۲۵ به تقاضای خود، پس از بیست و یک سال خدمت، بازنشسته شد و به امور کشاورزی پرداخت. بعد از این سال، کار تدوین فهرست را به طور جدی شروع کرد. امری که بسیار مورد علاقه اش بود و از سال ها پیش مقدماتش را فراهم کرده بود. مشار با وجود بیماری که داشت و از بیماری لرز شبانه که مدت دو سال گریبانگیر وی بود رنج می برد، همچنان مشغول کار بود و به قول خودش با جان کندن به کار اشتغال داشت.
خانبابا مشار پس از قریب شصت سال تلاش پی گیر در تدوین بزرگ ترین کتاب شناسی آثار چاپی فارسی، پس از سه سال تحمل بیماری در ۲۹ شهریور ۱۳۵۹ در سن هشتاد سالگی در گذشت.
انگیزه تالیف
فهرست کتابهای چاپی فارسی، حاصل ابراز علاقه انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی به سرپرستی سیدحسن تقی‌زاده نسبت به تهیه کتابشناسی جامع انتشارات فارسی در رشته‌های مورد علاقه انجمن بود. انجمن مذکور پس از اطلاع از کار مشار به وی پیشنهاد کرد از دستنویس‌هایی که برای مؤلفین کتب چاپی و عربی گردآوری کرده بود، یک فهرست الفبایی از نام کتابهای چاپی فارسی تهیه کند. مشار این پیشنهاد را پذیرفت و حاصل کار خود را به رایگان در اختیار انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی گذارد (۲: ۵-۶؛ ۵: ۷-۹).
ویرایش‌ها
ویرایش نخست فهرست کتابهای چاپی فارسی (۱۳۳۷-۱۳۴۲)، حاوی مشخصات حدود ۱۴۰۰۰ (از بین ۲۰۰۰۰) عنوان کتاب فارسی انتشار یافته تا آن زمان است و نخستین فهرست نسبتآ جامع کتابهای چاپی فارسی محسوب می‌شود. ویرایش دیگر آن را مشار به هزینه خود در ۱۳۵۰ منتشر کرد و انتشارات کشور تا ۱۳۴۵ را به آن افزود. ویرایش بعدی که در دو جلد و یک ذیل در ۱۳۵۲ منتشر شد، حاصل درآمیختن فهرست‌های دیگری چون کتابشناسی دهساله کتابهای ایران با فهرست مشار بود (۱: ۲۵۶-۲۶۰؛ ۲: ۵-۶؛ ۳: ۶۳؛ ۵: ۷-۹).
مشار پس از آنکه ناشری نیافت، اثر گرانقدر خود، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی را به هزینه شخصی در ۶ جلد منتشر کرد (۲: ۷؛ ۳: ۶۳). در این زندگینامه ـ کتابشناسی ذیل نام افراد، که در موارد بسیاری اثر با زندگینامه مختصر آنها نیز همراه است، آثار چاپ شده آنها نیز ذکر شده است. در این اثر به پیروی از سبک معجم المطبوعات العربیه، افراد به ترتیب نام کوچک و سپس نام پدرشان معرفی شده‌اند و نام خانوادگی در آن نقشی ندارد. البته این سنت رایج عربی برای فارسی‌زبانان معاصر نامأنوس است و اشکالی است که لازم است با تهیه نمایه الفبایی از شکل اشهر نام کسان برطرف شود (۷:۲؛۶: ششم ـ نهم).
اهمیت فهرست خانبابا
اهمیت کار خانبابا مشار برای کتابشناسی ایران از آن‌روست که وی پایه کتابشناسی کتابهای چاپی فارسی را نهاد، کاری که پیش از او کسی به آن اقدام نکرده بود. کتاب او جامع‌ترین کتابشناسی کتابهای چاپی فارسی تا زمان انتشار آنهاست (۱: ۲۵۹-۲۶۰).
منابع
دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل "مشار، خانبابا" از ابراهیم افشار، بازیابی:8 آبان 1392
فرشته کوشکی، فهرست کتابهای چاپی فارسی خانبابا مشار، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، بازیابی: 8 آبان 1392
| دائره المعارف ها | * دانشنامه جهان اسلام * دائرة المعارف بزرگ اسلامی * دائرة المعارف قرآن کریم * دانشنامه فرهنگ فاطمی * دانشنامه امام حسین علیه السلام * دانشنامه امیرالمومنین علیه السلام * دانشنامه قرآن و حدیث * دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی * دایرة المعارف فارسی |
| فرهنگ های تخصصی | *فرهنگ قرآن * فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام * فرهنگ عاشورا * قاموس قرآن * نثر طوبی * سفینه البحار |
| واژه نامه ها | * المنجد * تاج العروس * جمهرة اللغة * قاموس المحیط * لسان العرب * مجمع البحرین * مفردات قرآن راغب * معجم مقاییس اللغة |
| سرگذشت نامه ها | *ريحانة الادب * روضات الجنات * طبقات اعلام الشیعه * اعیان الشیعه * مجالس المؤمنین * گلشن ابرار * ستارگان حرم * اثر آفرینان |
| کتابشناسی ها | * الذریعه الی تصانیف الشیعه * کشف الظنون * الفهرست ابن ندیم * فهرست کتاب های چاپی فارسی |
| منابع مرجع الکترونیکی | * ویکی شیعه * دانشنامه اسلامی |
