جابر بن عبدالله انصاری: تفاوت بین نسخه‌ها
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | جابر بنِ عبدِالله بن عمرو بن حرام الانصارى، صحابى جليل القدر و | + | جابر بنِ عبدِالله بن عمرو بن حرام الانصارى، صحابى جليل القدر است که از او تعداد زیادی حدیث در کتب شیعه و سنی نقل شده است. |
==نسب جابرابن عبدالله== | ==نسب جابرابن عبدالله== | ||
| − | + | جدّ وی ، عَمروبن حرام بن کعب بن غَنْم بود و نسبتش به خَزْرَج می رسید <ref> ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 3، قسم 2، ص 104ـ105؛ ابن عساکر، ج 11، ص 208) </ref>. پدرِ جابر پیش از هجرت پیامبر اکرم به یثرب ، مسلمان شد و در بیعت عَقَبة دوم با رسول خدا پیمان بست و جزو دوازده نقیبی شد که پیامبر آنان را به نمایندگی قبایلشان بر گزید. وی در غزوة بدر حضور داشت و در [[غزوه احد]] به شهادت رسید <ref> بلاذری، ج 1، ص 286؛ ابن عساکر، ج 11، ص 208، 211؛ قس ابن حَبّان ، ص 30 که از حضور عبداللّه و فرزندش جابر در بیعتِ عقبة اول و دوم سخن گفته است. </ref> کنیة جابر، به سبب نام فرزندانش ، در منابع به صورتهای گوناگون آمده ، اما از میان آنها کنیة ابوعبداللّه صحیح تر دانسته شده است <ref> رجوع کنید به ابن عبدالبَرّ، 1412، ج 1، ص 220؛ ابن اثیر، 1417، ج 1، ص 377</ref>. | |
اولین آگاهی ما از زندگی جابر، حضور او با پدرش در بیعت عقبة دوم در سال سیزدهم [[بعثت]] است . وی کم سال ترین ناظرِ بیعت اوسیان و خزرجیان با پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم بود <ref>ابن قُتَیبَه ، ص 307؛ ذهبی ، ج 3، ص 192</ref>. باتوجه به سال مرگ و مدت عمرش احتمالاً در آن زمان حدود شانزده سال داشته است . | اولین آگاهی ما از زندگی جابر، حضور او با پدرش در بیعت عقبة دوم در سال سیزدهم [[بعثت]] است . وی کم سال ترین ناظرِ بیعت اوسیان و خزرجیان با پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم بود <ref>ابن قُتَیبَه ، ص 307؛ ذهبی ، ج 3، ص 192</ref>. باتوجه به سال مرگ و مدت عمرش احتمالاً در آن زمان حدود شانزده سال داشته است . | ||
==حضور جابر در جنگ ها== | ==حضور جابر در جنگ ها== | ||
| + | پس از هجرت پیامبر اکرم از [[مکه]] به [[مدینه]] ، جابر از جوانانی بود که در بیشتر غزوه ها و سریّه ها حضور داشت و فقط در غزوة [[بدر]] و [[غزوه احد|احد]] غایب بود (ابن قتیبه ، همانجا). عذر حضور نیافتن جابر در این دو غزوه ، اطاعت از پدرش بود که او را سرپرست خانوادة پرجمعیت خود کرده بود <ref> (ذهبی ، ج 3، ص 191) </ref>. غزوة حمراءالاسد، که در سال چهارم هجرت و در پی [[غزوه احد]] رخ داد، اولین تجربة جنگی جابر بود. به فرمودة [[پیامبر اکرم]] ، فقط شرکت کنندگان در غزوة احد اجازه همراهی با آن حضرت را در این مأموریت نظامی داشتند، اما جابر تنها کسی بود که به رغم غایب بودن در غزوة احد، در این جنگ شرکت کرد، زیرا رسول اکرم عذر وی را پذیرفت <ref> ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 2، قسم 1، ص 34؛ بلاذری ، ج 1، ص 402ـ403) </ref>. | ||
| − | + | در سال سوم هجرت و پیش از غزوة ذاتُ الرَقاع ، جابر با بیوه ای به نام سُهَیْمه ، دختر مسعودبن اوس ، ازدواج کرد تا بتواند پس از شهادت پدرش ، از نُه خواهر خود بهتر سرپرستی کند <ref> ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 8، ص 248؛ ابن کثیر، ج 4، ص 99ـ100) </ref>. در این هنگام جابر با مشکلات مالی دست به گریبان بود و دیونی از پدر خود برعهده داشت . چندی بعد در راه بازگشت از غزوة ذات الرقاع (سال چهارم هجرت ) پیامبر اکرم جویای حال جابر شد و آبرومندانه مشکل مالی او را برطرف و برای وی استغفار کرد <ref> (ابن سعد، ج 2، قسم 1، ص 43ـ44). | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | در سال سوم هجرت و پیش از غزوة | ||
</ref> | </ref> | ||
با مرور تاریخ مغازی رسول خدا، معلوم می شود که جابر سهم چشمگیر و برجسته ای در آنها نداشته است . وی جوان مؤمنی بود که همراه دیگر مجاهدان در برخی غزوه ها به همراه پیامبر می جنگید و بعدها گزارشگر برخی از غزوه ها شد. شمار غزوه هایی که جابر در آنها حضور داشت به اختلاف ذکر شده است . به گزارش خود او، از 27 غزوة پیامبر در نوزده غزوه شرکت داشته است (ابن عساکر، ج 11، ص 214، 216ـ217، قس ص 219 که در آن به شرکت جابر در شانزده غزوه اشاره کرده است ). جابر در برخی از سریّه ها نیز حضور داشته و در بارة آنها گزارش داده است <ref> (مثلاً برای سریة خَبَط رجوع کنید به طبری ، تاریخ ، ج 3، ص 32ـ33) </ref>. | با مرور تاریخ مغازی رسول خدا، معلوم می شود که جابر سهم چشمگیر و برجسته ای در آنها نداشته است . وی جوان مؤمنی بود که همراه دیگر مجاهدان در برخی غزوه ها به همراه پیامبر می جنگید و بعدها گزارشگر برخی از غزوه ها شد. شمار غزوه هایی که جابر در آنها حضور داشت به اختلاف ذکر شده است . به گزارش خود او، از 27 غزوة پیامبر در نوزده غزوه شرکت داشته است (ابن عساکر، ج 11، ص 214، 216ـ217، قس ص 219 که در آن به شرکت جابر در شانزده غزوه اشاره کرده است ). جابر در برخی از سریّه ها نیز حضور داشته و در بارة آنها گزارش داده است <ref> (مثلاً برای سریة خَبَط رجوع کنید به طبری ، تاریخ ، ج 3، ص 32ـ33) </ref>. | ||
| − | + | ==جابر در دوران خلفای نخستین== | |
| − | + | پس از درگذشت آن حضرت، جابر اعتبار خود را حفظ کرد، اما برخلاف شماری از اصحاب، به مشارکت در فعاليتهای سياسی و نظامی آن روزگار علاقه‌مند نبود و بيشتر در همان مدينه ثبات داشت؛ تنها می دانيم که به روزگار عمر وی از سوی خليفه به عنوان «عريف»<ref>عریف فردی از قبیله بود که خلیفه وی را به ریاست قبیله یا طایفه منصوب می کرد و او رابط خلیفه و افراد قبیله به شمار می آمد.(دانشنامه جهان اسلام، مدخل جابر بن عبدالله انصاری)</ref> و نمايندۀ قبيله‌ای از انصار که بدان تعلق داشت، برگـزيده شد. بر اساس آنچه در منابع امامـی شهرت دارد، جـابر در کنار سلمان و ابوذر در شمار 6 يا 7 تن از صحابه است که در جريان سقيفه، نسبت به امام علی (ع) و شناختن حق امامت و جانشينی پيامبر (ص) برای آن حضرت، به وی وفادار ماندند. | |
| − | ==جابر در | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | جابر در شمار نخستين بيعت‌کنندگان با امام علی (ع) به خلافت بود و در جنگ صفين در رکاب آن حضرت به جنگ با معاويه برخاست در آستانۀ شهادت آن حضرت، آنگاه که در 40ق بسر بن ارطاة از سوی معاويه به مدينه تاخت و مردم را به بيعت معاويه فراخواند، اين امر را «بيعت ضلال» خواند و رفتار معاويه با مردم مدينه را به نقد گرفت، و در سفری که به شام داشت، با وی برخوردی انتقادی کرد و صلۀ او را نپذيرفت <ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 17، مدخل "جابر بن عبدالله انصاری" از احمد پاکتچی</ref> | |
| − | |||
| − | در | ||
==جابر و [[امام حسین(ع)]]== | ==جابر و [[امام حسین(ع)]]== | ||
| سطر ۵۶: | سطر ۳۲: | ||
[[حدیث لوح]] از جمله احادیث مشهور است که جابر آن را روایت کرده و نامهای دوازده امام جانشین پیامبر در آن آمده است <ref>رجوع کنید به کلینی ، ج 1، ص 527 ـ 528؛ ابن بابویه ، 1363 ش ، ج 1، ص 308ـ313</ref>. | [[حدیث لوح]] از جمله احادیث مشهور است که جابر آن را روایت کرده و نامهای دوازده امام جانشین پیامبر در آن آمده است <ref>رجوع کنید به کلینی ، ج 1، ص 527 ـ 528؛ ابن بابویه ، 1363 ش ، ج 1، ص 308ـ313</ref>. | ||
| + | |||
| + | == جابربن عبداللّه در منابع امامیه == | ||
| + | |||
| + | شخصیت جابر در منابع رجالی امامیه محترم و تأیید شده است . وی از اصحاب ائمه ،از امام علی تا امام باقر علیهم السلام ، دانسته شده است<ref> ( رجوع کنید بهبرقی ، ص 3، 7ـ9؛ طوسی ، رجال ، ص 59، 93، 99، 111، 129) </ref> اما باید توجه داشت که جابر در زمان امامت امام سجاد از دنیا رفت و امام باقر هنگام مرگ جابر، در دورة کودکی یا نوجوانی به سر می برد؛ از این رو، نمی توان جابر را از اصحاب امام باقر دانست <ref> ( رجوع کنید به خوئی ، ج 4، ص 16؛ تستری ، ج 2، ص 519 ـ521) </ref>. در برخی منابع رجالی آمده است که جابر، به دلیل شهرت روایات در مدحش ، نیازی به توثیق ندارد <ref> ( رجوع کنید بهمازندرانی حائری ، ج 2، ص 212؛ خوئی ، ج 4، ص 12، 15) </ref>. کَشّی از رجال شناسان شیعه، جابر را از اعضای گروهی دانسته است که فدایی حضرت علی و همواره گوش به فرمان آن حضرت بودند. این گروه به «شُرطة الخمیس » شهرت داشتند. | ||
| + | |||
| + | در نگاه جابر، حضرت علی چنان مقامی داشت که در زمان حیات پیامبر اکرم ، میزان حق تلقی می شد و منافقان را با بغض داشتن به او می شناختند <ref> (کشی ، ص 40ـ41؛ نیز رجوع کنید به ابن عساکر، ج 42، ص 284) </ref>. جابر از کوچه های مدینه می گذشت و در مجالس انصار شرکت می جست و به ایشان نصیحت می کرد که فرزندان خود را با دوستی علی علیه السلام تربیت کنند و می گفت آن کس که علی را بهترین خلق خدا نداند، ناسپاسی کرده است (همان ، ص 44). سخن معروف جابر در بارة حضرت علی («علیٌّ خیرالبشر»)، الهام بخش مؤلف شیعی به نام جعفربن احمد قمی شد تا در کتابش به نام نوادر الاثر فی علیّ خیرالبشر ، ثلث روایات خود را از جابر نقل کند (تستری ، ج 2، ص 525). | ||
| + | |||
== شخصیت علمی جابر == | == شخصیت علمی جابر == | ||
| سطر ۷۱: | سطر ۵۴: | ||
در تفسیر قرآن کریم ، از جابر روایات بسیاری نقل شده که در منابع تفسیری به آنها استناد گردیده است <ref> (برای نمونه رجوع کنید بهصنعانی ، ج 1، ص 89، 129، 131، ج 2، ص 211، 231ـ 232؛ قرطبی ، ج 2، ص 112، 302، ج 4، ص 155، 166) </ref>. آرای تفسیری جابر در بارة برخی آیات قرآن ، همسو با دیدگاه تفسیری شیعه است <ref>مثلاً رجوع کنید به طَبْرِسی ، ذیل احزاب : 33؛ نساء: </ref> 24. | در تفسیر قرآن کریم ، از جابر روایات بسیاری نقل شده که در منابع تفسیری به آنها استناد گردیده است <ref> (برای نمونه رجوع کنید بهصنعانی ، ج 1، ص 89، 129، 131، ج 2، ص 211، 231ـ 232؛ قرطبی ، ج 2، ص 112، 302، ج 4، ص 155، 166) </ref>. آرای تفسیری جابر در بارة برخی آیات قرآن ، همسو با دیدگاه تفسیری شیعه است <ref>مثلاً رجوع کنید به طَبْرِسی ، ذیل احزاب : 33؛ نساء: </ref> 24. | ||
| + | |||
| + | ==فرزندان جابر== | ||
| + | از فرزندان جابر، از عبدالرحمان ، محمد ( رجوع کنید به همانجا)، محمود، عبداللّه <ref> ( رجوع کنید به ابن حَزْم ، جمهرة انساب ، ص 359) </ref> و عقیل ( رجوع کنید به مِزّی ، ج 4، ص 446) یاد شده است . از وجود افرادی منتسب به جابر در افریقیه <ref> (تونس امروزی ؛ رجوع کنید به ابن حزم ، جمهرة انساب ، همانجا) </ref> و بخارا <ref> ( رجوع کنید به ابن اثیر، 1385ـ1386، ج 10، ص 545) </ref> گزارشهایی در دست است . در ایران نیز عده ای از نسل او هستند که مشهورترین ایشان [[شیخ مرتضی انصاری]] ، فقیه و اصولی بزرگ شیعه در دوران معاصر، بود <ref> ( رجوع کنید به قمی ، ص 40؛ برای آگاهی بیشتر در بارة اعقاب جابر در ایران رجوع کنید به واثقی ، ص 31ـ34). </ref> | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
| سطر ۷۷: | سطر ۶۳: | ||
مهم ترین اثری که از جابر در منابع یاد شده ، صحیفة اوست . این صحیفه را، که نمونه ای از کهن ترین صورتهای تدوین حدیث است ، سلیمان بن قیس یَشْکری گردآوری کرده اما به سبب درگذشت زودهنگام سلیمان ، راویان دیگر بدون قرائت و سماع از متن صحیفه نقل کرده اند <ref> ( رجوع کنید به خطیب بغدادی ، 1406، ص 392؛ سزگین ، ج 1، ص 85؛ ترجمة عربی ، ج 1، جزء 1، ص 154ـ 155 </ref>). نسخه ای از این صحیفه در مجموعة شهید علی پاشا در کتابخانة سلیمانیة استانبول موجود است ( رجوع کنید بهخلف ، ص 32). | مهم ترین اثری که از جابر در منابع یاد شده ، صحیفة اوست . این صحیفه را، که نمونه ای از کهن ترین صورتهای تدوین حدیث است ، سلیمان بن قیس یَشْکری گردآوری کرده اما به سبب درگذشت زودهنگام سلیمان ، راویان دیگر بدون قرائت و سماع از متن صحیفه نقل کرده اند <ref> ( رجوع کنید به خطیب بغدادی ، 1406، ص 392؛ سزگین ، ج 1، ص 85؛ ترجمة عربی ، ج 1، جزء 1، ص 154ـ 155 </ref>). نسخه ای از این صحیفه در مجموعة شهید علی پاشا در کتابخانة سلیمانیة استانبول موجود است ( رجوع کنید بهخلف ، ص 32). | ||
| + | |||
==وفات== | ==وفات== | ||
| − | جابر در پایان عمر خود، یک سال در جوار خانة خدا در [[مکه]] زیست . در آن مدت ، بزرگانی از تابعین ، مانند [[عطاءبن ابی رَباح]] و عمروبن دینار، با وی دیدار کردند. جابر در اواخر عمر نابینا شد. وی در مدینه درگذشت<ref>ذهبی ، سیر ، ج 3، ص 191ـ192</ref>. مِزّی (<ref> ج 4، ص 453ـ545</ref> روایتهایی در بارة سال وفات جابر آورده است که هریک تاریخ متفاوتی را، بین سالهای 68 تا 79، ذکر کرده اند و در یک خبر، به نقل از جمعی از مورخان و محدّثان ، از وفات جابر در سال 78 و در 94 سالگی سخن گفته و اشاره کرده است که اَبان بن عثمان ، والی مدینه ، بر وی نماز گزارد<ref>نیز رجوع کنید | + | جابر در پایان عمر خود، یک سال در جوار خانة خدا در [[مکه]] زیست . در آن مدت ، بزرگانی از تابعین ، مانند [[عطاءبن ابی رَباح]] و عمروبن دینار، با وی دیدار کردند. جابر در اواخر عمر نابینا شد. وی در مدینه درگذشت<ref>ذهبی ، سیر ، ج 3، ص 191ـ192</ref>. مِزّی (<ref> ج 4، ص 453ـ545</ref> روایتهایی در بارة سال وفات جابر آورده است که هریک تاریخ متفاوتی را، بین سالهای 68 تا 79، ذکر کرده اند و در یک خبر، به نقل از جمعی از مورخان و محدّثان ، از وفات جابر در سال 78 و در 94 سالگی سخن گفته و اشاره کرده است که اَبان بن عثمان ، والی مدینه ، بر وی نماز گزارد<ref>نیز رجوع کنید به ابن قتیبه، ص 307.</ref> |
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | == | + | ==منابع== |
| − | |||
*حاج شیخ عباس قمی, منتهی الآمال قسمت اول، باب اول: در تاريخ حضرت خاتم الانبياء | *حاج شیخ عباس قمی, منتهی الآمال قسمت اول، باب اول: در تاريخ حضرت خاتم الانبياء | ||
*[http://www.encyclopaediaislamica.com/ دانشنامه جهان اسلام] مدخل"جابربن عبدالله انصاری، از احمد بادکوبه هزاوه. | *[http://www.encyclopaediaislamica.com/ دانشنامه جهان اسلام] مدخل"جابربن عبدالله انصاری، از احمد بادکوبه هزاوه. | ||
| + | *جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف. | ||
| + | *دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 17، مدخل "جابر بن عبدالله انصاری" از احمد پاکتچی | ||
[[رده:اصحاب پیامبر]] | [[رده:اصحاب پیامبر]] | ||
[[رده:اصحاب امام علی علیه السلام]] | [[رده:اصحاب امام علی علیه السلام]] | ||
| سطر ۹۱: | سطر ۷۹: | ||
[[رده:اصحاب امام حسین علیه السلام]] | [[رده:اصحاب امام حسین علیه السلام]] | ||
[[رده:اصحاب امام سجاد علیه السلام]] | [[رده:اصحاب امام سجاد علیه السلام]] | ||
| − | |||
[[رده:علمای قرن اول]] | [[رده:علمای قرن اول]] | ||
[[رده:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]] | [[رده:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]] | ||
نسخهٔ ۲۳ اکتبر ۲۰۱۷، ساعت ۱۳:۰۰
جابر بنِ عبدِالله بن عمرو بن حرام الانصارى، صحابى جليل القدر است که از او تعداد زیادی حدیث در کتب شیعه و سنی نقل شده است.
محتویات
نسب جابرابن عبدالله
جدّ وی ، عَمروبن حرام بن کعب بن غَنْم بود و نسبتش به خَزْرَج می رسید [۱]. پدرِ جابر پیش از هجرت پیامبر اکرم به یثرب ، مسلمان شد و در بیعت عَقَبة دوم با رسول خدا پیمان بست و جزو دوازده نقیبی شد که پیامبر آنان را به نمایندگی قبایلشان بر گزید. وی در غزوة بدر حضور داشت و در غزوه احد به شهادت رسید [۲] کنیة جابر، به سبب نام فرزندانش ، در منابع به صورتهای گوناگون آمده ، اما از میان آنها کنیة ابوعبداللّه صحیح تر دانسته شده است [۳].
اولین آگاهی ما از زندگی جابر، حضور او با پدرش در بیعت عقبة دوم در سال سیزدهم بعثت است . وی کم سال ترین ناظرِ بیعت اوسیان و خزرجیان با پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم بود [۴]. باتوجه به سال مرگ و مدت عمرش احتمالاً در آن زمان حدود شانزده سال داشته است .
حضور جابر در جنگ ها
پس از هجرت پیامبر اکرم از مکه به مدینه ، جابر از جوانانی بود که در بیشتر غزوه ها و سریّه ها حضور داشت و فقط در غزوة بدر و احد غایب بود (ابن قتیبه ، همانجا). عذر حضور نیافتن جابر در این دو غزوه ، اطاعت از پدرش بود که او را سرپرست خانوادة پرجمعیت خود کرده بود [۵]. غزوة حمراءالاسد، که در سال چهارم هجرت و در پی غزوه احد رخ داد، اولین تجربة جنگی جابر بود. به فرمودة پیامبر اکرم ، فقط شرکت کنندگان در غزوة احد اجازه همراهی با آن حضرت را در این مأموریت نظامی داشتند، اما جابر تنها کسی بود که به رغم غایب بودن در غزوة احد، در این جنگ شرکت کرد، زیرا رسول اکرم عذر وی را پذیرفت [۶].
در سال سوم هجرت و پیش از غزوة ذاتُ الرَقاع ، جابر با بیوه ای به نام سُهَیْمه ، دختر مسعودبن اوس ، ازدواج کرد تا بتواند پس از شهادت پدرش ، از نُه خواهر خود بهتر سرپرستی کند [۷]. در این هنگام جابر با مشکلات مالی دست به گریبان بود و دیونی از پدر خود برعهده داشت . چندی بعد در راه بازگشت از غزوة ذات الرقاع (سال چهارم هجرت ) پیامبر اکرم جویای حال جابر شد و آبرومندانه مشکل مالی او را برطرف و برای وی استغفار کرد [۸] با مرور تاریخ مغازی رسول خدا، معلوم می شود که جابر سهم چشمگیر و برجسته ای در آنها نداشته است . وی جوان مؤمنی بود که همراه دیگر مجاهدان در برخی غزوه ها به همراه پیامبر می جنگید و بعدها گزارشگر برخی از غزوه ها شد. شمار غزوه هایی که جابر در آنها حضور داشت به اختلاف ذکر شده است . به گزارش خود او، از 27 غزوة پیامبر در نوزده غزوه شرکت داشته است (ابن عساکر، ج 11، ص 214، 216ـ217، قس ص 219 که در آن به شرکت جابر در شانزده غزوه اشاره کرده است ). جابر در برخی از سریّه ها نیز حضور داشته و در بارة آنها گزارش داده است [۹].
جابر در دوران خلفای نخستین
پس از درگذشت آن حضرت، جابر اعتبار خود را حفظ کرد، اما برخلاف شماری از اصحاب، به مشارکت در فعاليتهای سياسی و نظامی آن روزگار علاقه‌مند نبود و بيشتر در همان مدينه ثبات داشت؛ تنها می دانيم که به روزگار عمر وی از سوی خليفه به عنوان «عريف»[۱۰] و نمايندۀ قبيله‌ای از انصار که بدان تعلق داشت، برگـزيده شد. بر اساس آنچه در منابع امامـی شهرت دارد، جـابر در کنار سلمان و ابوذر در شمار 6 يا 7 تن از صحابه است که در جريان سقيفه، نسبت به امام علی (ع) و شناختن حق امامت و جانشينی پيامبر (ص) برای آن حضرت، به وی وفادار ماندند.
جابر در شمار نخستين بيعت‌کنندگان با امام علی (ع) به خلافت بود و در جنگ صفين در رکاب آن حضرت به جنگ با معاويه برخاست در آستانۀ شهادت آن حضرت، آنگاه که در 40ق بسر بن ارطاة از سوی معاويه به مدينه تاخت و مردم را به بيعت معاويه فراخواند، اين امر را «بيعت ضلال» خواند و رفتار معاويه با مردم مدينه را به نقد گرفت، و در سفری که به شام داشت، با وی برخوردی انتقادی کرد و صلۀ او را نپذيرفت [۱۱]
جابر و امام حسین(ع)
در واقعة کربلا و شهادت امام حسین علیه السلام ، جابربن عبداللّه از پیرمردان مدینه ، و نگران ذریة رسول خدا بود. امام حسین در مقام احتجاج با لشکریان عبیداللّه بن زیاد، جابر را از جمله شاهدان سخن خود معرفی کرده است [۱۲]. در اربعین شهادت امام حسین ، جابر اولین زائر قبر امام بود. که عطیه عوفی او را در این سفر همراهی می نمود. [۱۳] در این زمان جابر نابینا شده بود و با توجه به جایگاه رفیع او در بین مسلمانان به عنوان صحابی بزرگ پیامبر اکرم (ص) زیارت او حاوی پیام ویژه تایید قیام امام حسین علیه السلام و اهتمام به زیارت آن حضرت بوده است.
جابر و امام سجاد
در آغاز امامت امام سجاد یاران وی انگشت شمار بودند و جابر نیز از اندک یاران آن امام بود و به سبب سالخوردگی از تعقیب حجاج بن یوسف در امان مانده بود[۱۴]
جابر و امام محمد باقر(ع)
ماجرای ملاقات جابربن عبداللّه با امام باقر در منابع گزارش شده است (از جمله رجوع کنید به ابن سعد، ج 5، ص 164). جابر از پیامبر اکرم شنیده بود که تو چندان عمر می کنی که فرزندی از ذریة من و همنام من را ملاقات می کنی ، او شکافندة علم (یَبْقَرُالعلم بَقْراً) است ، پس سلام مرا به او برسان [۱۵]. جابر پیوسته در پی یافتن این فرزند بود تا جایی که در مسجد مدینه صدا می کرد: «یا باقَرالعلم »، سرانجام روزی محمدبن علی را یافت و سخن پیامبر را یادآور شد، کودک را بوسید و سلام پیامبر را به او رساند [۱۶].
نام جابر در نقل احادیث مشهور شیعی آمده است ، از جمله در نقل حدیث غدیر [۱۷]، حدیث ثقلین (صفّار قمی ، ص 414)، حدیث «انامدینة العلم و علیٌ بابها»[۱۸]، حدیث «منزلت»[۱۹]، حدیث «ردّ شمس »[۲۰] و حدیث «سدّالابواب » [۲۱]. همچنین وی راوی احادیثی بوده که در آن رسول خدا امامان پس از خود را نام برده [۲۲] و نیز ویژگیهای حضرت مهدی عجل اللّه تعالی فرجه الشریف را شناسانده است [۲۳].
حدیث لوح از جمله احادیث مشهور است که جابر آن را روایت کرده و نامهای دوازده امام جانشین پیامبر در آن آمده است [۲۴].
جابربن عبداللّه در منابع امامیه
شخصیت جابر در منابع رجالی امامیه محترم و تأیید شده است . وی از اصحاب ائمه ،از امام علی تا امام باقر علیهم السلام ، دانسته شده است[۲۵] اما باید توجه داشت که جابر در زمان امامت امام سجاد از دنیا رفت و امام باقر هنگام مرگ جابر، در دورة کودکی یا نوجوانی به سر می برد؛ از این رو، نمی توان جابر را از اصحاب امام باقر دانست [۲۶]. در برخی منابع رجالی آمده است که جابر، به دلیل شهرت روایات در مدحش ، نیازی به توثیق ندارد [۲۷]. کَشّی از رجال شناسان شیعه، جابر را از اعضای گروهی دانسته است که فدایی حضرت علی و همواره گوش به فرمان آن حضرت بودند. این گروه به «شُرطة الخمیس » شهرت داشتند.
در نگاه جابر، حضرت علی چنان مقامی داشت که در زمان حیات پیامبر اکرم ، میزان حق تلقی می شد و منافقان را با بغض داشتن به او می شناختند [۲۸]. جابر از کوچه های مدینه می گذشت و در مجالس انصار شرکت می جست و به ایشان نصیحت می کرد که فرزندان خود را با دوستی علی علیه السلام تربیت کنند و می گفت آن کس که علی را بهترین خلق خدا نداند، ناسپاسی کرده است (همان ، ص 44). سخن معروف جابر در بارة حضرت علی («علیٌّ خیرالبشر»)، الهام بخش مؤلف شیعی به نام جعفربن احمد قمی شد تا در کتابش به نام نوادر الاثر فی علیّ خیرالبشر ، ثلث روایات خود را از جابر نقل کند (تستری ، ج 2، ص 525).
شخصیت علمی جابر
جابر از آن گروه صحابه ای است که احادیث فراوانی از پیامبر اکرم نقل کرده است ؛ از این رو، او را حافظ سنّت نبوی و مُکْثِر در حدیث خوانده اند [۲۹]. در منابع روایی و سیره و تاریخ ، به روایات جابر استناد بسیار شده و روایات وی مورد توجه مذاهب اسلامی بوده است . جابر در حوزة احکام فقهی صاحب رأی بوده و فتوا می داده ( [۳۰] و از این رو، ذهبی (ج 3، ص 189) او را مجتهد و فقیه خوانده است .
جابر افزون بر روایتهایی که از پیامبر اکرم نقل کرده ، ازصحابه و گاه از تابعین نیز روایت کرده است . علی بن ابی طالب ، طلحة بن عبیداللّه ، عَمار یاسر، مُعاذبن جبل ، و ابوسعید خُدری از جمله صحابه ای اند که جابر از آنها روایت کرده است [۳۱]. جابر چندان جویای یافتن معارف دینی بود که برای شنیدن بی واسطة حدیث پیامبر از یکی از صحابه ، به شام سفر کرد [۳۲]. این شوق ، جابر را در پایان عمر بر آن داشت که چندی مجاور خانة خدا شود تا احادیثی بشنود ( رجوع کنید به ذهبی ، ج 3، ص 191). او در کار حدیث ، ناقدی بصیر بود و در نقل اخبار و روایات از رقابتها و تعصبات قبیله ای پرهیز می کرد. مثلاً، با آنکه خزرجی بود، اعتراف می کرد که چگونه راویان خزرجی سخن پیامبر را در ستایش از داوری سعدبن مُعاذ در بارة بنی قُریْظه ، از آن روی که سعد رئیس اوسیان بود، تحریف کردند [۳۳].
جابر در مسجد نبوی حلقة درس داشت و حدیث املا می کرد و شماری از تابعین از وی علم می آموختند و حدیث او را می نوشتند [۳۴].
از جابر افراد فراوانی حدیث نقل کرده اند. از مشهورترین راویان حدیث از جابر، سعیدبن مُسیِّب ، حسن بن محمدبن حنفیه ، عطاءبن أبی رباح ، مجاهدبن جَبر، عمروبن دینارمکی ، عامربن شَراحیل شعبی ، و حسن بصری بودند [۳۵].
از امامان شیعه ، امام باقر، و نیز امام صادق و امام کاظم به نقل از امام باقر، چند حدیث نبوی از جابربن عبداللّه نقل کرده اند [۳۶]
بر اساس طبقه بندی ابن سعد در الطبقات الکبیر ، جابر جزو «اصحاب مفتی و مقتدا» یا «اهل العلم و الفتوا» قرار نگرفته اما ذهبی (ج 3، ص 190) از او با عنوان «مفتی مدینه » یاد کرده است . باتوجه به آرای فقهی و فتواهای جابر، دیدگاه ابن حزم که وی را از مفتیان متوسط صحابه دانسته است ، موجه به نظر می رسد[۳۷]. موسی بن علی بن محمد امیر گزارش کاملی از آرای فقهی جابر را از منابع گوناگون روایی استخراج و با عنوان جابربن عبداللّه و فقهه به چاپ رسانده است (بیروت 1421). روایات فقهی جابر که در کتابهای چهارگانة شیعه آمده ، اندک است[۳۸] شیخ طوسی در کتاب الخلاف ، در مواردی آرای فقهی جابر را نقل کرده است [۳۹].
در تفسیر قرآن کریم ، از جابر روایات بسیاری نقل شده که در منابع تفسیری به آنها استناد گردیده است [۴۰]. آرای تفسیری جابر در بارة برخی آیات قرآن ، همسو با دیدگاه تفسیری شیعه است [۴۱] 24.
فرزندان جابر
از فرزندان جابر، از عبدالرحمان ، محمد ( رجوع کنید به همانجا)، محمود، عبداللّه [۴۲] و عقیل ( رجوع کنید به مِزّی ، ج 4، ص 446) یاد شده است . از وجود افرادی منتسب به جابر در افریقیه [۴۳] و بخارا [۴۴] گزارشهایی در دست است . در ایران نیز عده ای از نسل او هستند که مشهورترین ایشان شیخ مرتضی انصاری ، فقیه و اصولی بزرگ شیعه در دوران معاصر، بود [۴۵]
آثار
احادیث مسند جابر، که از طریق منابع روایی اهل سنّت نقل شده است ، به 540 ، 1 حدیث می رسد که بخاری ومسلم در نقل 58 حدیث آن اتفاق دارند (ذهبی ، ج 3، ص 194). احمدبن حنبل روایات جابر را در مسند خود (ج 3، ص 292ـ 400) گرد آورده است . نسخة خطی مسند جابربن عبداللّه ، به روایت ابوعبدالرحمان عبداللّه بن احمدبن محمدبن حنبل ، در خزانة الرباط (در مغرب ) موجود است (زرکلی ، ج 2، ص 104) که احتمالاً همان روایات جابر در مسند احمدبن حنبل است . حسین واثقی نیز روایات جابر را از منابع روایی شیعه استخراج کرده و در کتاب خود، جابربن عبداللّه الانصاری حیاته و مسنده ، به چاپ رسانده است .
مهم ترین اثری که از جابر در منابع یاد شده ، صحیفة اوست . این صحیفه را، که نمونه ای از کهن ترین صورتهای تدوین حدیث است ، سلیمان بن قیس یَشْکری گردآوری کرده اما به سبب درگذشت زودهنگام سلیمان ، راویان دیگر بدون قرائت و سماع از متن صحیفه نقل کرده اند [۴۶]). نسخه ای از این صحیفه در مجموعة شهید علی پاشا در کتابخانة سلیمانیة استانبول موجود است ( رجوع کنید بهخلف ، ص 32).
وفات
جابر در پایان عمر خود، یک سال در جوار خانة خدا در مکه زیست . در آن مدت ، بزرگانی از تابعین ، مانند عطاءبن ابی رَباح و عمروبن دینار، با وی دیدار کردند. جابر در اواخر عمر نابینا شد. وی در مدینه درگذشت[۴۷]. مِزّی ([۴۸] روایتهایی در بارة سال وفات جابر آورده است که هریک تاریخ متفاوتی را، بین سالهای 68 تا 79، ذکر کرده اند و در یک خبر، به نقل از جمعی از مورخان و محدّثان ، از وفات جابر در سال 78 و در 94 سالگی سخن گفته و اشاره کرده است که اَبان بن عثمان ، والی مدینه ، بر وی نماز گزارد[۴۹]
پانویس
- ↑ ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 3، قسم 2، ص 104ـ105؛ ابن عساکر، ج 11، ص 208)
- ↑ بلاذری، ج 1، ص 286؛ ابن عساکر، ج 11، ص 208، 211؛ قس ابن حَبّان ، ص 30 که از حضور عبداللّه و فرزندش جابر در بیعتِ عقبة اول و دوم سخن گفته است.
- ↑ رجوع کنید به ابن عبدالبَرّ، 1412، ج 1، ص 220؛ ابن اثیر، 1417، ج 1، ص 377
- ↑ ابن قُتَیبَه ، ص 307؛ ذهبی ، ج 3، ص 192
- ↑ (ذهبی ، ج 3، ص 191)
- ↑ ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 2، قسم 1، ص 34؛ بلاذری ، ج 1، ص 402ـ403)
- ↑ ( رجوع کنید به ابن سعد، ج 8، ص 248؛ ابن کثیر، ج 4، ص 99ـ100)
- ↑ (ابن سعد، ج 2، قسم 1، ص 43ـ44).
- ↑ (مثلاً برای سریة خَبَط رجوع کنید به طبری ، تاریخ ، ج 3، ص 32ـ33)
- ↑ عریف فردی از قبیله بود که خلیفه وی را به ریاست قبیله یا طایفه منصوب می کرد و او رابط خلیفه و افراد قبیله به شمار می آمد.(دانشنامه جهان اسلام، مدخل جابر بن عبدالله انصاری)
- ↑ دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 17، مدخل "جابر بن عبدالله انصاری" از احمد پاکتچی
- ↑ ( رجوع کنید به مفید، ج 2، ص 97؛ ابن اثیر، 1385ـ1386، ج 4، ص 62)
- ↑ طوسی ، مصباح ، ص 787؛ نیز رجوع کنید به عمادالدین طبری ، ص 74ـ 75.؛منتهى الآمال، ج 1، حوادث اربعين؛ نفس المهموم ص 322؛ بحارالانوار، ج 98، ص 328.
- ↑ کشی ، ص 123ـ124.
- ↑ ( رجوع کنید به کلینی ، ج 1، ص 304، 450ـ469؛ مفید، ج 2، ص 159)
- ↑ کشی ، ص 41ـ42؛ نیز رجوع کنید به کلینی ، ج 1، ص 469ـ470؛ ابن عساکر، ج 54، ص 275ـ276
- ↑ رجوع کنید به امینی ، ج 1، ص 57ـ60
- ↑ رجوع کنید به ابن شهر آشوب ، ج 2، ص 34
- ↑ رجوع کنید به ابن بابویه ، 1361 ش ، ص 74
- ↑ رجوع کنید به مفید، ج 1، ص 345ـ346
- ↑ رجوع کنید به ابن شهر آشوب ، ج 2، ص 189ـ190
- ↑ رجوع کنید به ابن بابویه ، 1363 ش ، ج 1، ص 258ـ259؛ ابن شهر آشوب ، ج 1، ص 282
- ↑ رجوع کنید به ابن بابویه ، 1363 ش ، ج 1، ص 253، 286، 288
- ↑ رجوع کنید به کلینی ، ج 1، ص 527 ـ 528؛ ابن بابویه ، 1363 ش ، ج 1، ص 308ـ313
- ↑ ( رجوع کنید بهبرقی ، ص 3، 7ـ9؛ طوسی ، رجال ، ص 59، 93، 99، 111، 129)
- ↑ ( رجوع کنید به خوئی ، ج 4، ص 16؛ تستری ، ج 2، ص 519 ـ521)
- ↑ ( رجوع کنید بهمازندرانی حائری ، ج 2، ص 212؛ خوئی ، ج 4، ص 12، 15)
- ↑ (کشی ، ص 40ـ41؛ نیز رجوع کنید به ابن عساکر، ج 42، ص 284)
- ↑ رجوع کنید به ابن سعد، ج 2، قسم 2، ص 127؛ ابن عبدالبرّ، 1412، ج 1، ص 220
- ↑ رجوع کنید به ابن قیّم جوزیّه ، ج 1، ص 12 که از او در زمرة صحابیانی که تعداد متوسطی فتوا از آنها نقل شده ، نام برده است ؛ نیز ادامةمقاله )
- ↑ رجوع کنید بهابن عساکر، ج 11، ص 208ـ209؛ مزّی ، ج 4، ص 444
- ↑ خطیب بغدادی ، 1395، ص 109ـ 118؛ ابن عبدالبرّ، 1402، ص 151ـ152
- ↑ رجوع کنید به ابن اثیر، 1417، ج 1، ص 378
- ↑ رجوع کنید به ابن عساکر، ج 11، ص 233؛ خطیب بغدادی ، 1974، ص 104؛ ابن حجر عسقلانی ، ج 1، ص 435
- ↑ برای آگاهی از فهرست کامل راویان حدیث از جابر رجوع کنید به مزّی ، ج 4، ص 444ـ 448؛ واثقی ، ص 108ـ 118
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به ابن اشعث کوفی ، ص 22، 44، 47؛ کلینی ، ج 1، ص 532، ج 2، ص 373، ج 3، ص 233ـ234، ج 5، ص 528 ـ 529، ج 8، ص 144، 168ـ169؛ ابن بابویه ، 1404، ج 1، ص 47، ج 2، ص 74.
- ↑ رجوع کنید به الاحکام ، ج 5، ص 666
- ↑ برای آگاهی از موارد آن رجوع کنید به خوئی ، ج 4، ص 26ـ27.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به ج 2، ص 259، ج 3، ص 30
- ↑ (برای نمونه رجوع کنید بهصنعانی ، ج 1، ص 89، 129، 131، ج 2، ص 211، 231ـ 232؛ قرطبی ، ج 2، ص 112، 302، ج 4، ص 155، 166)
- ↑ مثلاً رجوع کنید به طَبْرِسی ، ذیل احزاب : 33؛ نساء:
- ↑ ( رجوع کنید به ابن حَزْم ، جمهرة انساب ، ص 359)
- ↑ (تونس امروزی ؛ رجوع کنید به ابن حزم ، جمهرة انساب ، همانجا)
- ↑ ( رجوع کنید به ابن اثیر، 1385ـ1386، ج 10، ص 545)
- ↑ ( رجوع کنید به قمی ، ص 40؛ برای آگاهی بیشتر در بارة اعقاب جابر در ایران رجوع کنید به واثقی ، ص 31ـ34).
- ↑ ( رجوع کنید به خطیب بغدادی ، 1406، ص 392؛ سزگین ، ج 1، ص 85؛ ترجمة عربی ، ج 1، جزء 1، ص 154ـ 155
- ↑ ذهبی ، سیر ، ج 3، ص 191ـ192
- ↑ ج 4، ص 453ـ545
- ↑ نیز رجوع کنید به ابن قتیبه، ص 307.
منابع
- حاج شیخ عباس قمی, منتهی الآمال قسمت اول، باب اول: در تاريخ حضرت خاتم الانبياء
- دانشنامه جهان اسلام مدخل"جابربن عبدالله انصاری، از احمد بادکوبه هزاوه.
- جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.
- دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 17، مدخل "جابر بن عبدالله انصاری" از احمد پاکتچی
