تفسیر القرآن المجید (کتاب)

یکی از سبکهای مورد توجه در رشته های تفسیری که از آغاز مورد توجه قرار گرفت، سبک کلامی و شیوه استفاده از آیات برای دفاع از عقاید و یا دفع شبهات مخالفین بود. سبکی که با استدلال از قرآن برای پوشیده کاری ها و خرده گیریهای مخالفان و یا توضیح نظرات اعتقادی بکار گرفته می شد.

مرحوم شیخ مفید، گرچه تفسیر مستقلی و با گرایش کلی تدوین نکرد اما مجموع کتابهای اعتقادی، تاریخی، فقهی او گویای روشنی از این سبک تفسیر است؛ زیرا مهمترین و بارزترین ویژگی شیخ مفید، عقلگرایی و تعقلی برخورد کردن وی با مسائل دینی است.

ویژگی های تفسیر شیخ مفید

شیخ کتاب مستقلی در تفسیر همه ی قرآن ننوشته است، اما گستردگی استفاده از آیات در مباحث اعتقادی، تاریخی و فقهی و پرداختن به مباحث تفسیری قرآن، نشانگر احاطه این دانشمند به مباحث تفسیری است. اما در هر صورت، ویژگی های تفسیر از چند جهت جالب توجه می باشد:

• 1. ویژگی مهم این تفسیر، بُعد کلامی آن است. شاید بتوان بدون مبالغه ادعا کرد که ما تفسیری کلامی به این گونه در شیعه نداشته و نداریم و در میان تفاسیر موجود شیعه، تاکنون به این گستردگی در موضوعات کلامی در ذیل آیات قرآن، بحث نشده و از آیات مباحث کلامی استخراج نگردیده است. در اهل سنت نیز چنین است. فقط تفسیر کبیر فخررازی از این جهت به تفسیر شیخ مفید شباهت دارد که البته پس از دو قرن از حیات شیخ مفید نگاشته شده است.

به عبارت دیگر چون مرحوم شیخ در محیط پرجنجال و بحث انگیز بغداد در آن تاریخ می زیسته است و شیعه سخت مورد هجوم مخالفان قرار گرفته است و فرصت پاسخگویی، بیشتر در حکومت دیالمه به وجود آمده است، به هر مناسبتی به دفاع از عقاید شیعه برمی آید و با دفع شبهات مخالفان با مباحث قرآنی و نگرش عقلی این اشکالات را جواب می دهد.

اکنون با کنار هم گذاشتن مجموع مباحث تفسیری، به ترتیب قرآن چنین نتیجه ای بدست آمده است که کلیه آیاتی که زمینه برداشت های کلامی و تفسیری دارند، در این تفسیر مشخص شده است.

کتابهای الأفصاح، اوائل المقالات، تصحیح الاعتقاد، العیون والمحاسن، مسائل صاغانیه، رساله حاجبیه، الارشاد والمسائل السرویه، مباحث کلامی را طرح می کند و کتابهای المقنعه، رسالة فی المهر، المسح علی رجلین، حرمة ذبائح اهل الکتاب و برخی از رساله های دیگر، مباحث فقهی را به طور مستقل عنوان می کنند. اما عنوان فقهی این مباحث، این معنی نیست که این کتابها هم جهتگیری کلامی نداشته باشند، یا آن کتابها بحث فقهی نداشته باشند.

• 2. با نگرشی به مباحث تنظیم شده این تفسیر، نوع جهتگیری های شیخ مفید در قرن چهارم و اندکی از قرن پنجم و نزاع های شیعه و سنی و حتی در میان شیعه (مباحث طرح شده از سوی محدثینی مثل صدوق و پاسخ ایشان در تصحیح الاعتقاد) و در سطحی گسترده جهان اسلام بدست می آید.

بیشترین مباحث، شبهاتی بوده است که از سوی اهل سنت، نسبت به عقاید شیعه درباره افضلیت علی علیه السلام، نسبت به خلفای راشدین، عصمت، غیبت امام مهدی، رجعت، متعه، نفاق بعضی از صحابه و مسائل فقهی مورد اختلاف مانند تحریم ذبائح اهل کتاب بوده است.

همین مباحثی، چون: فعل شرور، خلق افعال عباد، حدود اختیار و اراده انسان و مباحثی دیگر از این نسخ با معتزله داشته است. اما موضوعاتی که با اهل حدیث از شیعه طرح کرده است، مثل: اراده الهی، هدایت الهی، منشأ عمل انسان، مفهوم بداء، عالم ذر، ارزش عقل، آفرینش روح و مانند این موضوعات بوده است.

منابع

• تفسیر القرآن الکریم، سید محمدعلی ایازی، مجله حوزه، بهمن و اسفند 1371، شماره 54.

متن کتاب تفسير القرآن المجيد

تفسير القرآن المجيد

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی