فهرست شرح های نهج البلاغه: تفاوت بین نسخهها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
==شرح های نهج البلاغه به ترتیب قرن تالیف== | ==شرح های نهج البلاغه به ترتیب قرن تالیف== | ||
| − | {| class="wikitable" align="center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style=" width: | + | {| class="wikitable" align="center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style=" width: ۱۰۰%;" |
|- | |- | ||
| − | |style="background: rgb( | + | |style="background: rgb(۲۲۰, ۲۴۵, ۲۲۰);text-align: center;" | قرن ششم |
|- | |- | ||
| − | |'''[[شرح نهج البلاغه (راوندی)]] (فضل الله | + | |'''نام کتاب''' |
| − | + | |'''نام مولف''' | |
| − | راوندی در سفر خود به [[نجف]]، نسخه اصل [[نهج البلاغة (کتاب)|نهج البلاغه]] را ملاحظه نموده و از روی آن نسخه ای برای خود نوشته و در ربیع الاول | + | |'''توضیحات''' |
| − | نسخه ای از نهج البلاغه در دست است که محمدصادق بن | + | |- |
| + | |[[شرح نهج البلاغه (راوندی)]] | ||
| + | |([[سید فضل الله راوندى]]) | ||
| + | |راوندی در سفر خود به [[نجف]]، نسخه اصل [[نهج البلاغة (کتاب)|نهج البلاغه]] را ملاحظه نموده و از روی آن نسخه ای برای خود نوشته و در [[ربیع الاول]] ۵۱۱ ق. به پایان رسانیده و پس از اتمام نسخه آن را قرائت، مقابله و تعلیقاتی بر آن نوشته و کلمات و جملات دشوار آن را شرح کرده، که به عنوان اولین شرح بر نهج البلاغه قلمداد شده است. | ||
| + | نسخه ای از نهج البلاغه در دست است که محمدصادق بن محمدشفیع یزدی در ۱۱۳۲ ق. از روی ابوالفتوح احمدبن ابی عبدالله بلکوبن ابی طالب آوی از روی نسخه سید فضل الله راوندی تحریر نموده و حواشی راوندی در آن نقل شده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref> | ||
|- | |- | ||
| − | |'''[[معارج نهج البلاغة (کتاب)|معارج نهج البلاغه]] (على بن زيد البيهقى | + | |'''[[معارج نهج البلاغة (کتاب)|معارج نهج البلاغه]]''' |
| − | + | |(على بن زيد البيهقى خراسانى) | |
| − | اين اثر يكى از شرحهاى اوليه بر نهجالبلاغه است كه به رشته تحرير در آمده و در سه جلد توسط | + | اين اثر يكى از شرحهاى اوليه بر نهجالبلاغه است كه به رشته تحرير در آمده و در سه جلد توسط حجةالاسلام محمود مرعشی تحقیق و انتشار یافته است.<ref>معارج نهج البلاغه، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| − | |'''[[ | + | |'''[[ شرح نهج البلاغه وبری]] (احمد بن محمد وبری خوارزمی)''' |
| − | + | نویسنده نظرش فقط شرح مشکلات نهج البلاغه بوده است. از این شرح، بیهقی در [[معارج نهج البلاغة (کتاب)|معارج نهج البلاغه]] و قطب الدین کیدری در حدائق الحقائق و ابن عتایقی در شرح خود بر نهج البلاغه، نقل نموده اند. ولی اصل این شرح در حوادث ایام از بین رفته و به دست ما نرسیده است.<ref>همان</ref> | |
|- | |- | ||
| − | |'''[[ | + | |'''[[اعلام نهج البلاغه (سرخسی) (کتاب)|أعلام نهج البلاغه]] (سید سند علی بن ناصر حسینی سرخسی)''' |
| − | + | شاید از عنوان کتاب در بادی امر چنین به نظر برسد که مولف در این کتاب به معرفی و شرح حال اَعلام و شخصیت هایی که در نهج البلاغه از آنها نام برده شده می پردازد، در حالی که این گونه نیست؛ بلکه این کتاب به شرح و توضیح برخی کلمات و فرمایشات [[امام علی]] علیه السلام که نیاز به تفسیر و توضیح داشته می پردازد.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref> | |
|- | |- | ||
|'''[[ منهاج البراعة في شرح نهجالبلاغة (راوندی) (کتاب)|منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه]] ([[قطب راوندى|قطبالدين راوندى]])''' | |'''[[ منهاج البراعة في شرح نهجالبلاغة (راوندی) (کتاب)|منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه]] ([[قطب راوندى|قطبالدين راوندى]])''' | ||
| − | تأليف اين كتاب در اواخر شعبان | + | تأليف اين كتاب در اواخر [[شعبان]] ۵۵۶ ق، پايان پذيرفته است.<ref>منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| '''[[حدايق الحقايق فى تفسیر دقايق احسن الخلايق (کتاب)|حدايق الحقايق فى شرح نهج البلاغه]] (قطبالدين كيدرى بيهقى)''' | | '''[[حدايق الحقايق فى تفسیر دقايق احسن الخلايق (کتاب)|حدايق الحقايق فى شرح نهج البلاغه]] (قطبالدين كيدرى بيهقى)''' | ||
| − | این اثر | + | این اثر در آخر شعبان سال ۵۷۶ ه.ق نوشته شده است.<ref>حدایق الحقایق فی تفسیر دقایق احسن الخلایق، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| − | |style="background: rgb( | + | |style="background: rgb(۲۲۰, ۲۴۵, ۲۲۰);text-align: center;" | قرن هفتم |
|- | |- | ||
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن میثم (مصباح السالکین)|مصباح السالکین یا شرح نهجالبلاغه]] ([[ابن میثم بحرانی|ابن ميثم بحرانى]])''' | |'''[[شرح نهج البلاغه ابن میثم (مصباح السالکین)|مصباح السالکین یا شرح نهجالبلاغه]] ([[ابن میثم بحرانی|ابن ميثم بحرانى]])''' | ||
| − | این شرح جنبه [[فلسفه|فلسفى]] - [[عرفان|عرفانى]] دارد كه در پنج جلد و با مقدمهاى مفصل تنظيم گشته | + | این شرح جنبه [[فلسفه|فلسفى]] - [[عرفان|عرفانى]] دارد كه در پنج جلد و با مقدمهاى مفصل تنظيم گشته است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ مصباح السالکین یا شرح نهجالبلاغة، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| − | |'''[[ | + | |'''[[اختيار مصباح السالكين|اختیار مصباح السالکین]] ([[ابن میثم بحرانی|ابن ميثم بحرانى]])''' |
| − | این | + | این شرح خلاصه شرح بزرگ ابن میثم (مصباح السالکین) است که به اشاره عطاءالملک جوینی برای فرزندانش نظام الدین محمد و مظفرالدین علی تالیف گردیده است.<ref>محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز ۸۶، شماره۴</ref> |
|- | |- | ||
| − | |'''[[ | + | |'''[[شرح المأة الکلمة المرتضویة]] ([[ابن میثم بحرانی|ابن ميثم بحرانى]])''' |
| − | + | کتاب «شرح المائة کلمة» یا «منهاج العارفین» به شرح صد کلمه (حکمت) از سخنان [[امیرالمؤمنین]] علیه السلام اختصاص دارد و در آن از حضرت امیر شخصیت عارفانه کامل ارائه کرده است.<ref>همان</ref> | |
| − | |||
|- | |- | ||
| − | |'''شرح نهج البلاغه (سید | + | |'''شرح نهج البلاغه ([[سید بن طاووس| سید رضیالدین بن طاووس]])''' |
متاسفانه این شرح از بین رفته و در دسترس نیست.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref> | متاسفانه این شرح از بین رفته و در دسترس نیست.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref> | ||
|- | |- | ||
|'''[[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید |شرح نهجالبلاغه لابن ابىالحديد]] ([[ابن ابی الحدید]])''' | |'''[[شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید |شرح نهجالبلاغه لابن ابىالحديد]] ([[ابن ابی الحدید]])''' | ||
| − | در بیست جلد در چاپهای مختلف انتشار یافته و می توان آن را | + | این کتاب در بیست جلد در چاپهای مختلف انتشار یافته و می توان آن را دائرةالمعارف سودمندی نامید و بسیاری از آثار تاریخی و معارف اسلامی را در آن یافت و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است.<ref>شرح نهجالبلاغة ابن ابىالحديد، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| سطر ۵۸: | سطر ۶۱: | ||
|- | |- | ||
| − | |style="background: rgb( | + | |style="background: rgb(۲۲۰, ۲۴۵, ۲۲۰);text-align: center;" | قرن هشتم |
|- | |- | ||
|'''شرح نهج البلاغه (شارح قرن هشتم)''' | |'''شرح نهج البلاغه (شارح قرن هشتم)''' | ||
| − | این شرح که مشتمل بر [[خطبه]] های | + | این شرح که مشتمل بر [[خطبه]] های ۳ تا ۵۱ نهج البلاغه می باشد، توسط [[عزیز الله عطاردی]] تصحیح و به چاپ رسیده است.<ref>نرم افزار منهج النور</ref> |
|- | |- | ||
| − | |'''[[ | + | |'''[[ مختصر شرح نهجالبلاغه]] ([[علامه حلی]])''' |
| − | + | نظرات کتابشناسان در مورد این شرح متفاوت است، اما نسخه ای از آن با تحقیق شیخ عزیزالله عطاردی باعنوان "شرح نهج البلاغه شارح محقق من اعلام القرن الثامن" در سال ۱۳۷۵ ه.ش در ۵۳۰ صفحه منتشر شده است که محقق، انتساب آن را به علامه حلی یقینی نمی داند.<ref> مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه</ref> | |
|- | |- | ||
| − | |'''[[ | + | |'''[[الديباج الوضي في الكشف عن أسرار كلام الوصي (کتاب)|الديباج الوضی فی الكشف عن أسرار كلام الوصی]] (يحيى بن حمزه)''' |
| − | + | اين كتاب شرحى است، سه جلدى بر كتاب نهجالبلاغه اميرالمؤمنين.<ref>الديباج الوضی فی الكشف عن أسرار كلام الوصی، ویکی نور </ref> | |
|- | |- | ||
| − | |'''شرح نهج البلاغه ( | + | |'''شرح نهج البلاغه ([[مسعود بن عمر تفتازانی]])''' |
| − | در [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]] این کتاب را در زمره کتابهائی که به تفتازانی نسبت داده می شود، آورده است.<ref>فهرست شرح های نهج | + | در [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]] این کتاب را در زمره کتابهائی که به تفتازانی نسبت داده می شود، آورده است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی، ویکی پدیا</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[شرح ابن عتایقی]] (ابن عتایقی)''' | |'''[[شرح ابن عتایقی]] (ابن عتایقی)''' | ||
| − | ابن عتایقی شرح خودش را در چهار جلد تالیف نموده و جلد سوم آن را در | + | ابن عتایقی شرح خودش را در چهار جلد تالیف نموده و جلد سوم آن را در ۷۸۶ ه.ق به پایان رسانیده است. او شرحش را از سه شرح [[ابن میثم بحرانی]] و [[ابن ابی الحدید]] و قطب الدین کیدری گزینش نموده و در مواردی نظرات ابن ابی الحدید را نقد نموده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref> |
|- | |- | ||
| − | |style="background: rgb( | + | |style="background: rgb(۲۲۰, ۲۴۵, ۲۲۰);text-align: center;" | قرن دهم |
|- | |- | ||
|'''[[منهج الفصاحه]] (حسین الهی اردبیلی)''' | |'''[[منهج الفصاحه]] (حسین الهی اردبیلی)''' | ||
| − | الهی اردبیلی چهار اثر درباره نهج البلاغه تالیف نموده که عبارتند از: | + | الهی اردبیلی چهار اثر درباره نهج البلاغه تالیف نموده که عبارتند از: ۱- شرح کبیر نهج البلاغه که آن را "منهج الفصاحه فی شرح نهج البلاغه" نامیده و به شاه اسماعیل صفوی تقدیم نموده است. تاکنون نسخه ای از این شرح شناسایی نشده است. و آن چه در فهارس به نام منهج الفصاحه الهی اردبیلی معرفی شده، تلخیص این کتاب بوده نه اصل آن. ۲- نهج الفصاحه یا منتخب منهج الفصاحة، اردبیلی بعد از نگارش شرح کبیر خود بر نهج البلاغه، چون همت مردمان را از مطالعه آن به سبب تفصیلش قاصر دید، آن را به نام شاه طهماسب صفوی تلخیص و "نهج الفصاحه" نامید. از این شرح نسخه های متعددی در دست است و در فهارس با نام "منهج الفصاحه" معرفی شده است. این شرح به پارسی است و تاکنون به چاپ نرسیده است. ۳- ترجمه نهج البلاغه، ترجمه روانی است از نهج البلاغه و گویا اولین ترجمه فارسی نهج البلاغه است. این ترجمه به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است. ۴- شرح و ترجمه کنایات و استعارات منهج الفصاحه، الهی اردبیلی این رساله را به درخواست سید جلال الدین احمد مشهور به صفار مشهدی طوسی، نگاشته و در آن استعارات و تمثیلات به کار رفته در شرح کبیرش "منهج الفصاحه" را تفسیر نموده است. نسخه ای از بخش آغازین این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه.</ref> |
|- | |- | ||
| سطر ۹۲: | سطر ۹۵: | ||
|- | |- | ||
| − | |style="background: rgb( | + | |style="background: rgb(۲۲۰, ۲۴۵, ۲۲۰);text-align: center;" | قرن یازدهم |
|- | |- | ||
|'''[[ترجمه و شرح نهجالبلاغه آملى]] (عزالدين جعفر بن شمسالدين آملى)''' | |'''[[ترجمه و شرح نهجالبلاغه آملى]] (عزالدين جعفر بن شمسالدين آملى)''' | ||
| − | شرح و ترجمه | + | شرح و ترجمه ۱۶ خطبه اول كتاب نهجالبلاغه است. <ref>ترجمه و شرح نهجالبلاغه آملى، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| − | |'''[[شرح روغنی قزوینی]] (مولی | + | |'''[[شرح روغنی قزوینی]] ([[مولی محمدصالح روغنی قزوینی]])''' |
| − | شرح مزجی است بر نهج البلاغه که به جهت مزجی بودن آن گاهی از آن با نام | + | شرح مزجی است بر نهج البلاغه که به جهت مزجی بودن آن گاهی از آن با نام «ترجمه نهج البلاغه» نیز یاد می شود. این شرح یکی از بهترین شروح فارسی است. شارح در شرح جمله ها و عبارت ها، پژوهشی ژرف و شایسته داشته و [[آیات]] و اخبار و اشعار بزرگان عرب و عجم را استشهاد آورده است. <ref>شرح روغنی قزوینی، ویکی نور؛ شرح روغنی قزوینی، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[منهاج الولاية في شرح نهجالبلاغة (کتاب)|منهاجالولايه فى شرح نهجالبلاغه]] (ملا عبدالباقى صوفى تبريزى)''' | |'''[[منهاج الولاية في شرح نهجالبلاغة (کتاب)|منهاجالولايه فى شرح نهجالبلاغه]] (ملا عبدالباقى صوفى تبريزى)''' | ||
| − | اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهجالبلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است. این شرح ترکیبی است | + | اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهجالبلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است. این شرح ترکیبی است و [[عرفان]]، ادب، اخبار، روایات، [[حکمت]]، و [[علم کلام|کلام]] و [[اخلاق]] به وفور در آن دیده می شود. او بر حسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت بهره می جوید. از شرح عبدالباقی به شدت بوی عرفان [[شیعه|شیعی]] استشمام می شود.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref> |
|- | |- | ||
| − | |style="background: rgb( | + | |style="background: rgb(۲۲۰, ۲۴۵, ۲۲۰);text-align: center;" | قرن دوازدهم |
|- | |- | ||
| − | |'''[[بهجة الحدائق]] (سید علاءالدین محمد گلستانه اصفهانی)''' | + | |'''[[بهجة الحدائق]] ([[سید علاءالدین محمد گلستانه اصفهانی]])''' |
| − | بهجة الحدائق، شرحی مختصر - اما کامل - بر نهج البلاغه بوده و دربردارنده توضیحاتی پیرامون عبارات دشوار نهج البلاغه است. گلستانه شرح دیگری بر نهج البلاغه دارد به نام | + | بهجة الحدائق، شرحی مختصر - اما کامل - بر نهج البلاغه بوده و دربردارنده توضیحاتی پیرامون عبارات دشوار نهج البلاغه است. گلستانه شرح دیگری بر نهج البلاغه دارد به نام «حدائق الحقائق فی شرح کلمات کلام الله الناطق» شرحی مفصل - اما ناتمام - بوده که تنها تا خطبه ۱۳ نهج البلاغه را شرح داده، از این شرح سه مجلد باقی مانده و سرنوشت باقی مجلدات نامعلوم است. گلستانه شرح سومی نیز بر نهج البلاغه نگاشته که آن شرح مفصل «خطبه همام» است. او تمامی این شرح را در فصل بیست و نهم کتابش «روضة العرفاء فی شرح الاسماءالحسنی» درج نموده است. هیچکدام از شروح گلستانه به چاپ نرسیده و نسخ متعددی از آنها در دست است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref> |
|- | |- | ||
| سطر ۱۱۹: | سطر ۱۲۲: | ||
|- | |- | ||
|'''[[إرشاد المؤمنين إلی معرفة نهجالبلاغة المبين|ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین]] (سید یحیی بن ابراهیم حجاف)''' | |'''[[إرشاد المؤمنين إلی معرفة نهجالبلاغة المبين|ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین]] (سید یحیی بن ابراهیم حجاف)''' | ||
| − | این شرح بر اساس نسخه [[ابن ابی الحدید]] نوشته شده است. مولف که از بزرگان شیعه [[زیدیه]] | + | این شرح بر اساس نسخه [[ابن ابی الحدید]] نوشته شده است. مولف که از بزرگان شیعه [[زیدیه]] است، با استفاده از منابع و مصادر [[علم کلام|کلامی]] و تاريخى زيديه، [[حاشيه]] و نقدى بر شرح نهجالبلاغه ابن ابىالحديد نوشته و برخى از آراء و ديدگاههاى وى را نقد و رد كرده است. و لذا اين شرح را مىتوان همان شرح ابن ابىالحديد دانست، با اضافاتى كه مؤلف از خود و ديگران در ذيل سخنان امام نقل كرده است.<ref>ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین، دانشنامه اسلامی</ref> |
|- | |- | ||
| − | |style="background: rgb( | + | |style="background: rgb(۲۲۰, ۲۴۵, ۲۲۰);text-align: center;" | قرن سیزدهم |
|- | |- | ||
|'''[[شرح نهج البلاغه (نواب لاهيجى)]] (ميرزا محمدباقر لاهيجى)''' | |'''[[شرح نهج البلاغه (نواب لاهيجى)]] (ميرزا محمدباقر لاهيجى)''' | ||
| − | شرح و ترجمه مفصلی است (به زبان فارسی - عربی) که مولف جلد اول آن را در سال | + | شرح و ترجمه مفصلی است (به زبان فارسی - عربی) که مولف جلد اول آن را در سال ۱۲۲۵ ق. و جلد دوم را در سال ۱۲۲۶ ق. به پایان رسانیده است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref> |
|- | |- | ||
| − | |style="background: rgb( | + | |style="background: rgb(۲۲۰, ۲۴۵, ۲۲۰);text-align: center;" | قرن چهاردهم |
|- | |- | ||
|'''[[الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغه الحیدریه]] (آیت الله شهید میرزا ابراهيم دنبلی خويى)''' | |'''[[الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغه الحیدریه]] (آیت الله شهید میرزا ابراهيم دنبلی خويى)''' | ||
| − | جلد اول اين شرح در سال | + | جلد اول اين شرح در سال ۱۲۷۳ ق. در دهه دوم [[صفر]] و جلد دوم آن را در [[جمادى الاول]] ۱۲۹۱ ق. به پايان رسيده است. شرح وی گزیده ای از شرح [[ابن میثم بحرانی]] است.<ref>همان</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[آداب الملوک]] (میرزا محمد رفیع تبریزی)''' | |'''[[آداب الملوک]] (میرزا محمد رفیع تبریزی)''' | ||
| − | شرح فرمان نامه [[امام | + | شرح فرمان نامه [[امام علی]] علیه السلام به [[مالک اشتر نخعی|مالک اشتر]] که به هنگام واگذاری حکومت [[مصر]] به وی صادر شد. این شرح به زبان فارسی است.<ref>آداب الملوک، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت، فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه.</ref> |
|- | |- | ||
| سطر ۱۴۵: | سطر ۱۴۸: | ||
|- | |- | ||
|'''[[ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة(خوئی) (کتاب)| منهاج البراعة فی شرح نهجالبلاغة]] ([[میرزا حبیب الله هاشم خویی|ميرزا حبيب الله هاشم خويى]])''' | |'''[[ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة(خوئی) (کتاب)| منهاج البراعة فی شرح نهجالبلاغة]] ([[میرزا حبیب الله هاشم خویی|ميرزا حبيب الله هاشم خويى]])''' | ||
| − | اين شرح از گستره معلومات ادبى، روايى، | + | اين شرح از گستره معلومات ادبى، روايى، [[قرآن|قرآنى]] و تاريخى نويسنده حكايت مىكند. به علت ناتمام ماندن شرح مرحوم خويى، به دلیل وفات ايشان در سال ۱۳۲۴ ق، استاد [[علامه حسن زاده آملی]]، با نگارش تكلمهاى در پنج مجلد و مرحوم استاد محقق محمدباقر كمرهاى نيز با نگارش دو مجلد ديگر به همان سبك و سياق اين شرح ناتمام را به اتمام رساندهاند؛ در نتيجه، دوره كامل شرح، داراى بيست و يك جلد بوده كه محصول تلاش اين سه عالم فرزانه است.<ref>منهاج البراعة في شرح نهجالبلاغة، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| سطر ۱۵۲: | سطر ۱۵۵: | ||
|- | |- | ||
| − | |'''[[بهج الصباغة في شرح نهجالبلاغة (کتاب)|بهجالصباغة فی شرح نهجالبلاغة]] ([[محمدتقی شوشتری|شيخ محمدتقى | + | |'''[[بهج الصباغة في شرح نهجالبلاغة (کتاب)|بهجالصباغة فی شرح نهجالبلاغة]] ([[محمدتقی شوشتری|شيخ محمدتقى شوشترى]])''' |
| − | این شرح نخستین شرح موضوعی مفصل بر نهج البلاغه است که در | + | این شرح نخستین شرح موضوعی مفصل بر نهج البلاغه است که در ۶۰ فصل و در ۱۴ جلد طراحی و تدوین شده است. هریک از این موضوعات دارای زیر موضوعات متعدد می باشد. از ویژگی های برجسته این کتاب، معرفی نسخه های گوناگون نهج البلاغه و اشاره به اشتباهات، تصحیف ها و تنظیم های مختلف این نسخه ها و بالاخره داوری درباره میزان اعتبار این نسخه ها است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛بهجالصباغة في شرح نهجالبلاغة، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| − | |style="background: rgb( | + | |style="background: rgb(۲۲۰, ۲۴۵, ۲۲۰);text-align: center;" | قرن پانزدهم |
|- | |- | ||
|'''[[شرح نهجالبلاغه (مدرس وحيد)]] (احمد مدرس وحيد)''' | |'''[[شرح نهجالبلاغه (مدرس وحيد)]] (احمد مدرس وحيد)''' | ||
| − | يكى از شروح مفصل خطبههاى نهجالبلاغه به زبان عربى و فارسی است. مؤلف در گزارش خطبههاى نهجالبلاغه به طور كامل از لحاظ اسانيد حديثى و روايى، لغات، | + | يكى از شروح مفصل خطبههاى نهجالبلاغه به زبان عربى و فارسی است. مؤلف در گزارش خطبههاى نهجالبلاغه به طور كامل از لحاظ اسانيد [[حدیث|حديثى]] و روايى، لغات، اِعراب و معانى هر خطبه را مورد بررسى و شرح قرار داده است.<ref>شرح نهجالبلاغة، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[نهجالبلاغه منظوم]] (محمدعلى انصارى)''' | |'''[[نهجالبلاغه منظوم]] (محمدعلى انصارى)''' | ||
| − | كتاب در ده جلد تالیف شده است كه جلد اول | + | كتاب در ده جلد تالیف شده است كه جلد اول آن، مقدمه كتاب محسوب مىشود. مؤلف در بيان مطالب كتاب، بعد از آوردن متن عربى و ترجمه فارسى آن به نظم مطالب هر بخش را ذكر كرده است.<ref>نهجالبلاغه منظوم، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[فى ظلال نهجالبلاغه]] ([[شيخ محمد جواد مغنيه|محمدجواد مغنيه]])''' | |'''[[فى ظلال نهجالبلاغه]] ([[شيخ محمد جواد مغنيه|محمدجواد مغنيه]])''' | ||
| − | شرح كتاب شريف نهجالبلاغه است كه در | + | شرح كتاب شريف نهجالبلاغه است كه در ۴ جلد براى نخستين بار در سال (۱۹۷۲ م) به سرمايه دارالعلم للملايين بيروت چاپ شده است و با زبانى ساده و شيوهاى كارآمد مىباشد.<ref>فى ظلال نهجالبلاغه، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| سطر ۱۷۶: | سطر ۱۷۹: | ||
|- | |- | ||
|'''[[شرح نهج البلاغه عبده(کتاب)|شرح نهج البلاغه (محمد عبده)]] ([[محمد عبده]])''' | |'''[[شرح نهج البلاغه عبده(کتاب)|شرح نهج البلاغه (محمد عبده)]] ([[محمد عبده]])''' | ||
| − | شارح از علمای معاصر [[اهل سنت]] و مفتی اسبق [[مصر]] و از شاگردان [[سید جمال الدین اسد آبادی|سید جمال الدین اسدآبادی]] است در پی آشنائی با نهج البلاغه توسط سید و ترغیب او، به | + | شارح از علمای معاصر [[اهل سنت]] و مفتی اسبق [[مصر]] و از شاگردان [[سید جمال الدین اسد آبادی|سید جمال الدین اسدآبادی]] است در پی آشنائی با نهج البلاغه توسط سید و ترغیب او، به تأمل در مضامین و معارف آن کوشید این کتاب را به جامعه مصر معرفی کند. این شرح به زبان فارسی از شرح های نسبتا مختصر و بسیار مفید است.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه.</ref> |
|- | |- | ||
| سطر ۱۸۸: | سطر ۱۹۱: | ||
|- | |- | ||
|'''[[پرتوی از نهجالبلاغه]] (محمود طالقانى)''' | |'''[[پرتوی از نهجالبلاغه]] (محمود طالقانى)''' | ||
| − | مترجم، متن اصلى را در بالاى صفحه و ترجمه را در ذيل آن قرار داده است. این شرح فارسی فقط قسمت | + | مترجم، متن اصلى را در بالاى صفحه و ترجمه را در ذيل آن قرار داده است. این شرح فارسی فقط قسمت هایی از خطبه های نهج البلاغه را در بر دارد.<ref>ترجمه و شرح نهجالبلاغه، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| سطر ۱۹۵: | سطر ۱۹۸: | ||
|- | |- | ||
| − | |'''[[ترجمه و تفسير نهجالبلاغه]] ([[علامه محمدتقی جعفری | + | |'''[[ترجمه و تفسير نهجالبلاغه]] ([[علامه محمدتقی جعفری]])''' |
| − | اين اثر در ميان شرحهاى متعددى كه در عصر حاضر بر نهجالبلاغه نگاشته شده، يكى از مهمترين شروح به شمار مىرود. استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این | + | اين اثر در ميان شرحهاى متعددى كه در عصر حاضر بر نهجالبلاغه نگاشته شده، يكى از مهمترين شروح به شمار مىرود. استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این شرح ابعاد مختلف [[فلسفه|فلسفی]]، [[علم کلام|کلامی]]، [[عرفان|عرفانی]]، [[فقه|فقهی]]، جامعه شناسی، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوقی و روان شناختی کلام مولی امیرالمومنین را دریابد. توجه به همین ابعاد است که شرح استاد را از سایر شروح گذشته و معاصر متمایز می گرداند.<ref>مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)(کتاب)|ترجمه و شرح نهجالبلاغة فيضالاسلام]] ([[علی نقی فیض الاسلام|سيد على نقى فيضالاسلام]])''' | |'''[[ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)(کتاب)|ترجمه و شرح نهجالبلاغة فيضالاسلام]] ([[علی نقی فیض الاسلام|سيد على نقى فيضالاسلام]])''' | ||
| − | این اثر ترجمه همراه با شرح مختصری به زبان فارسی از بیانات | + | این اثر ترجمه همراه با شرح مختصری به زبان فارسی از بیانات امیرالمؤمنین (ع) است.<ref>ترجمه و شرح نهجالبلاغة فيضالاسلام، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[توضيح نهجالبلاغة (کتاب)|توضيح نهجالبلاغه]] (سيد محمدحسینى شيرازى)''' | |'''[[توضيح نهجالبلاغة (کتاب)|توضيح نهجالبلاغه]] (سيد محمدحسینى شيرازى)''' | ||
| − | توضيح و شرح كتاب شريف نهجالبلاغه كه در [[کربلا|كربلا]] به رشته تألیف در آمده است.<ref>توضيح نهجالبلاغه ،ویکی نور</ref> | + | توضيح و شرح كتاب شريف نهجالبلاغه است كه در [[کربلا|كربلا]] به رشته تألیف در آمده است.<ref>توضيح نهجالبلاغه ،ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| '''[[سخنان على(ع) از نهج البلاغه]] (فضل الله كمپانى)''' | | '''[[سخنان على(ع) از نهج البلاغه]] (فضل الله كمپانى)''' | ||
| − | ترجمه و توضيح مختصرى به زبان فارسی از كتاب نهج البلاغه است. <ref>سخنان على(ع)از نهج | + | ترجمه و توضيح مختصرى به زبان فارسی از كتاب نهج البلاغه است. <ref>سخنان على(ع)از نهج البلاغه، ویکی نور</ref> |
|- | |- | ||
| سطر ۲۱۶: | سطر ۲۱۹: | ||
|- | |- | ||
|'''[[شرح نهجالبلاغه]] (سيد محمدكاظم قزوينى حائری)''' | |'''[[شرح نهجالبلاغه]] (سيد محمدكاظم قزوينى حائری)''' | ||
| − | در دو مجلد در سال | + | در دو مجلد در سال ۱۳۳۹ توسط مطبعة النعمان در [[نجف]] اشرف به چاپ رسیده و جلد اول شامل خطبه های ۱ تا ۱۳ و جلد دوم شامل ادامه خطبه ۱۳ تا خطبه ۳۵ می باشد.<ref>شرح نهجالبلاغة، ویکی نور؛ نرم افزار منهج النور</ref> |
|- | |- | ||
| سطر ۲۲۴: | سطر ۲۲۷: | ||
|- | |- | ||
|'''[[سخن آشنا(شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه)(کتاب)|سخن آشنا شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه]] ([[حسین شفیعی|استاد حسین شفیعی]])''' | |'''[[سخن آشنا(شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه)(کتاب)|سخن آشنا شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه]] ([[حسین شفیعی|استاد حسین شفیعی]])''' | ||
| − | درسهای عارف حکیم استاد حسین شفیعی که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده و در چهار جلد منتشر شده است. این شرح فارسی آمیخته با آیات [[قرآن|قرآن کریم]]، احادیث [[ائمه اطهار]]، اشعار بزرگان شعر و ادب، حکایت ها و داستانهای آموزنده بوده و بیشتر به شرح بخش هایی از نهج البلاغه که جنبه اخلاقی و تربیتی دارد پرداخته است.<ref>سید | + | درسهای عارف حکیم استاد حسین شفیعی که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده و در چهار جلد منتشر شده است. این شرح فارسی آمیخته با آیات [[قرآن|قرآن کریم]]، احادیث [[ائمه اطهار]]، اشعار بزرگان [[شعر]] و ادب، حکایت ها و داستانهای آموزنده بوده و بیشتر به شرح بخش هایی از نهج البلاغه که جنبه اخلاقی و تربیتی دارد پرداخته است.<ref>سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، ص ۲۲</ref> |
|- | |- | ||
| − | |'''[[درسهایی از نهج البلاغه]] ([[حسینعلی منتظری نجف آبادی | + | |'''[[درسهایی از نهج البلاغه]] ([[حسینعلی منتظری نجف آبادی]])''' |
| − | این شرح در اصل به صورت درس برای طالبان نهج البلاغه بیان می شد و سرانجام در ده مجلد چاپ شده و شرحی است از هر جهت جامع و قابل استفاده.<ref>سید | + | این شرح در اصل به صورت درس برای طالبان نهج البلاغه بیان می شد و سرانجام در ده مجلد چاپ شده و شرحی است از هر جهت جامع و قابل استفاده.<ref>سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[شرح گزیده ای از خطبه های نهج البلاغه]] (محمد فولادگر)''' | |'''[[شرح گزیده ای از خطبه های نهج البلاغه]] (محمد فولادگر)''' | ||
| − | استاد | + | مرحوم استاد فولادگر در خانه خود نهج البلاغه تفسیر می نمود، که بعدا نگارش یافته و چاپ شده است.<ref>سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش.</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[نهجالبلاغه همراه با شرح شيخ محمد عبده]] (علىاصغر فقيهى)''' | |'''[[نهجالبلاغه همراه با شرح شيخ محمد عبده]] (علىاصغر فقيهى)''' | ||
| − | اين كتاب ترجمه فارسى نهجالبلاغه عبده است.<ref>نهجالبلاغة همراه با شرح شيخ محمد عبده، ویکی نور.</ref> | + | اين كتاب ترجمه فارسى نهجالبلاغه محمد عبده است.<ref>نهجالبلاغة همراه با شرح شيخ محمد عبده، ویکی نور.</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[پیام امام امیرالمؤمنین علیهالسلام (کتاب)|پیام امام امیرالمؤمنین علیهالسلام]] ([[ناصر مکارم شیرازی|آیت الله مکارم شیرازی]])''' | |'''[[پیام امام امیرالمؤمنین علیهالسلام (کتاب)|پیام امام امیرالمؤمنین علیهالسلام]] ([[ناصر مکارم شیرازی|آیت الله مکارم شیرازی]])''' | ||
| − | نكات بارزى كه در كتاب لحاظ شده است: ترجمه و تفسير تمام جملهها با بيان | + | نكات بارزى كه در این كتاب لحاظ شده است: ترجمه و تفسير تمام جملهها با بيان روان؛ تفسير تمام واژهها و ريشهيابى واژهها؛ بيان شأن ورودها و مسائل تاريخى مربوط به خطبهها و نامهها؛ تحليلهاى لازم روى بحثهاى مختلف عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، سياسى و نكات اضافى كه مىتواند مكمّل بحثها بوده باشد و خوانندگان را از مراجعه به كتب ديگر بىنياز سازد.<ref>پیام امیرالمومنین (ع)، دانشنامه اسلامی.</ref> |
|- | |- | ||
|'''[[شرح نهج البلاغه]] ([[عبدالله جوادی آملی|آیت الله جوادی آملی]])''' | |'''[[شرح نهج البلاغه]] ([[عبدالله جوادی آملی|آیت الله جوادی آملی]])''' | ||
| − | این کتاب شامل تفسیر خطبه های حضرت علی (ع) است و به صورت | + | این کتاب شامل تفسیر خطبه های حضرت علی (ع) است و به صورت خاص، دسته بندی موضوعی شده و دارای جامعیتی است که بیانگر سلسله اقدامات حضرت امیر (ع) بوده و بر اساس نیاز جامعه امروز طبقه بندی و تدوین شده است.<ref>فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ همشهری آنلاین، سه شنبه، ۲۲ اسفند ۹۱.</ref> |
|} | |} | ||
| سطر ۲۵۱: | سطر ۲۵۴: | ||
<references /> | <references /> | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | *مصطفی بروجردی، نگاهی به شرح های نهج البلاغه، مجله قبسات، شماره | + | *مصطفی بروجردی، نگاهی به شرح های نهج البلاغه، مجله قبسات، شماره ۱۹،در دسترس در[https://hawzah.net/fa/Article/View/61903/، سایت حوزه] بازیابی: ۱۸ فروردین ۹۷. |
| − | *فهرست شرح های نهج البلاغه، | + | *فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه] بازیابی: ۲۰ فروردین ۹۷. |
*[https://wikinoor.ir/ ویکی نور]. | *[https://wikinoor.ir/ ویکی نور]. | ||
| − | *سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، | + | *سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، ۱۳۹۴. |
| − | *حسین شفیعی، سخن آشنا (شرح عرفانی ، اخلافی نهج البلاغه)، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، | + | *حسین شفیعی، سخن آشنا (شرح عرفانی ، اخلافی نهج البلاغه)، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، ۱۳۹۰. |
| − | *شرح روغنی قزوینی ،در دسترس در[http://www.farsi.balaghah.net/content/ مرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیت]بازیابی: | + | *شرح روغنی قزوینی ،در دسترس در[http://www.farsi.balaghah.net/content/ مرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیت]بازیابی: ۲۸ فروردین ۹۷. |
| − | *ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین و تنبیه الغافلین، در دسترس در[http://wiki.ahlolbait.com/ ، دانشنامه اسلامی]بازیابی: | + | *ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین و تنبیه الغافلین، در دسترس در[http://wiki.ahlolbait.com/ ، دانشنامه اسلامی]بازیابی: ۲۳ فروردین ۹۷. |
| − | *سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، در دسترس در [https://fa.wikipedia.org/، ویکی پدیا]،بازیابی: | + | *سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، در دسترس در [https://fa.wikipedia.org/، ویکی پدیا]،بازیابی:۲۶ فروردین ۹۷. |
*نرم افزار منهج النور. | *نرم افزار منهج النور. | ||
| − | *محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، ،میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، | + | *محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، ،میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز۸۶، شماره۴، ازصفحه ۱۲۹ تا ۱۶۳،در دسترس در [http://www.ensani.ir/fa/content/272719/default.aspx پرتال جامع علوم انسانی]:، بازیابی: ۳۰ اردیبهشت ۹۷.<br /> |
{{نهج البلاغه}} | {{نهج البلاغه}} | ||
[[رده:شروح نهج البلاغه]] | [[رده:شروح نهج البلاغه]] | ||
نسخهٔ ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۴۹
شرح های نهج البلاغه به ترتیب قرن تالیف
| قرن ششم | ||
| نام کتاب | نام مولف | توضیحات |
| شرح نهج البلاغه (راوندی) | (سید فضل الله راوندى) | راوندی در سفر خود به نجف، نسخه اصل نهج البلاغه را ملاحظه نموده و از روی آن نسخه ای برای خود نوشته و در ربیع الاول ۵۱۱ ق. به پایان رسانیده و پس از اتمام نسخه آن را قرائت، مقابله و تعلیقاتی بر آن نوشته و کلمات و جملات دشوار آن را شرح کرده، که به عنوان اولین شرح بر نهج البلاغه قلمداد شده است.
نسخه ای از نهج البلاغه در دست است که محمدصادق بن محمدشفیع یزدی در ۱۱۳۲ ق. از روی ابوالفتوح احمدبن ابی عبدالله بلکوبن ابی طالب آوی از روی نسخه سید فضل الله راوندی تحریر نموده و حواشی راوندی در آن نقل شده است.[۱] |
| معارج نهج البلاغه | (على بن زيد البيهقى خراسانى)
اين اثر يكى از شرحهاى اوليه بر نهجالبلاغه است كه به رشته تحرير در آمده و در سه جلد توسط حجةالاسلام محمود مرعشی تحقیق و انتشار یافته است.[۲] | |
| شرح نهج البلاغه وبری (احمد بن محمد وبری خوارزمی)
نویسنده نظرش فقط شرح مشکلات نهج البلاغه بوده است. از این شرح، بیهقی در معارج نهج البلاغه و قطب الدین کیدری در حدائق الحقائق و ابن عتایقی در شرح خود بر نهج البلاغه، نقل نموده اند. ولی اصل این شرح در حوادث ایام از بین رفته و به دست ما نرسیده است.[۳] | ||
| أعلام نهج البلاغه (سید سند علی بن ناصر حسینی سرخسی)
شاید از عنوان کتاب در بادی امر چنین به نظر برسد که مولف در این کتاب به معرفی و شرح حال اَعلام و شخصیت هایی که در نهج البلاغه از آنها نام برده شده می پردازد، در حالی که این گونه نیست؛ بلکه این کتاب به شرح و توضیح برخی کلمات و فرمایشات امام علی علیه السلام که نیاز به تفسیر و توضیح داشته می پردازد.[۴] | ||
| منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه (قطبالدين راوندى) | ||
| حدايق الحقايق فى شرح نهج البلاغه (قطبالدين كيدرى بيهقى)
این اثر در آخر شعبان سال ۵۷۶ ه.ق نوشته شده است.[۶] | ||
| قرن هفتم | ||
| مصباح السالکین یا شرح نهجالبلاغه (ابن ميثم بحرانى)
این شرح جنبه فلسفى - عرفانى دارد كه در پنج جلد و با مقدمهاى مفصل تنظيم گشته است.[۷] | ||
| اختیار مصباح السالکین (ابن ميثم بحرانى)
این شرح خلاصه شرح بزرگ ابن میثم (مصباح السالکین) است که به اشاره عطاءالملک جوینی برای فرزندانش نظام الدین محمد و مظفرالدین علی تالیف گردیده است.[۸] | ||
| شرح المأة الکلمة المرتضویة (ابن ميثم بحرانى)
کتاب «شرح المائة کلمة» یا «منهاج العارفین» به شرح صد کلمه (حکمت) از سخنان امیرالمؤمنین علیه السلام اختصاص دارد و در آن از حضرت امیر شخصیت عارفانه کامل ارائه کرده است.[۹] | ||
| شرح نهج البلاغه ( سید رضیالدین بن طاووس)
متاسفانه این شرح از بین رفته و در دسترس نیست.[۱۰] | ||
| شرح نهجالبلاغه لابن ابىالحديد (ابن ابی الحدید)
این کتاب در بیست جلد در چاپهای مختلف انتشار یافته و می توان آن را دائرةالمعارف سودمندی نامید و بسیاری از آثار تاریخی و معارف اسلامی را در آن یافت و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است.[۱۱] | ||
| شرح نهج البلاغه (فخر رازى) | ||
| قرن هشتم | ||
| شرح نهج البلاغه (شارح قرن هشتم)
این شرح که مشتمل بر خطبه های ۳ تا ۵۱ نهج البلاغه می باشد، توسط عزیز الله عطاردی تصحیح و به چاپ رسیده است.[۱۳] | ||
| مختصر شرح نهجالبلاغه (علامه حلی)
نظرات کتابشناسان در مورد این شرح متفاوت است، اما نسخه ای از آن با تحقیق شیخ عزیزالله عطاردی باعنوان "شرح نهج البلاغه شارح محقق من اعلام القرن الثامن" در سال ۱۳۷۵ ه.ش در ۵۳۰ صفحه منتشر شده است که محقق، انتساب آن را به علامه حلی یقینی نمی داند.[۱۴] | ||
| الديباج الوضی فی الكشف عن أسرار كلام الوصی (يحيى بن حمزه)
اين كتاب شرحى است، سه جلدى بر كتاب نهجالبلاغه اميرالمؤمنين.[۱۵] | ||
| شرح نهج البلاغه (مسعود بن عمر تفتازانی)
در دانشنامه جهان اسلام این کتاب را در زمره کتابهائی که به تفتازانی نسبت داده می شود، آورده است.[۱۶] | ||
| شرح ابن عتایقی (ابن عتایقی)
ابن عتایقی شرح خودش را در چهار جلد تالیف نموده و جلد سوم آن را در ۷۸۶ ه.ق به پایان رسانیده است. او شرحش را از سه شرح ابن میثم بحرانی و ابن ابی الحدید و قطب الدین کیدری گزینش نموده و در مواردی نظرات ابن ابی الحدید را نقد نموده است.[۱۷] | ||
| قرن دهم | ||
| منهج الفصاحه (حسین الهی اردبیلی)
الهی اردبیلی چهار اثر درباره نهج البلاغه تالیف نموده که عبارتند از: ۱- شرح کبیر نهج البلاغه که آن را "منهج الفصاحه فی شرح نهج البلاغه" نامیده و به شاه اسماعیل صفوی تقدیم نموده است. تاکنون نسخه ای از این شرح شناسایی نشده است. و آن چه در فهارس به نام منهج الفصاحه الهی اردبیلی معرفی شده، تلخیص این کتاب بوده نه اصل آن. ۲- نهج الفصاحه یا منتخب منهج الفصاحة، اردبیلی بعد از نگارش شرح کبیر خود بر نهج البلاغه، چون همت مردمان را از مطالعه آن به سبب تفصیلش قاصر دید، آن را به نام شاه طهماسب صفوی تلخیص و "نهج الفصاحه" نامید. از این شرح نسخه های متعددی در دست است و در فهارس با نام "منهج الفصاحه" معرفی شده است. این شرح به پارسی است و تاکنون به چاپ نرسیده است. ۳- ترجمه نهج البلاغه، ترجمه روانی است از نهج البلاغه و گویا اولین ترجمه فارسی نهج البلاغه است. این ترجمه به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است. ۴- شرح و ترجمه کنایات و استعارات منهج الفصاحه، الهی اردبیلی این رساله را به درخواست سید جلال الدین احمد مشهور به صفار مشهدی طوسی، نگاشته و در آن استعارات و تمثیلات به کار رفته در شرح کبیرش "منهج الفصاحه" را تفسیر نموده است. نسخه ای از بخش آغازین این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود.[۱۸] | ||
| تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین (ملا فتح الله کاشانی)
شرح به صورت مزجی صورت گرفته و اغلب جنبه ادبی و لغوی دارد. از این شرح نسخ متعددی در دست است و اخیرا دوبار به صورت زیبا (بار اول در سه جلد و بار دوم در دو جلد) منتشر شده است. این شرح شباهت زیادی با ترجمه الهی اردبیلی دارد و در موارد متعددی کلمات و الفاظ عین هم هستند.[۱۹] | ||
| قرن یازدهم | ||
| ترجمه و شرح نهجالبلاغه آملى (عزالدين جعفر بن شمسالدين آملى)
شرح و ترجمه ۱۶ خطبه اول كتاب نهجالبلاغه است. [۲۰] | ||
| شرح روغنی قزوینی (مولی محمدصالح روغنی قزوینی)
شرح مزجی است بر نهج البلاغه که به جهت مزجی بودن آن گاهی از آن با نام «ترجمه نهج البلاغه» نیز یاد می شود. این شرح یکی از بهترین شروح فارسی است. شارح در شرح جمله ها و عبارت ها، پژوهشی ژرف و شایسته داشته و آیات و اخبار و اشعار بزرگان عرب و عجم را استشهاد آورده است. [۲۱] | ||
| منهاجالولايه فى شرح نهجالبلاغه (ملا عبدالباقى صوفى تبريزى)
اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهجالبلاغه با نثر فارسى روان و آميخته به عربى پرداخته كه در دو جلد ارائه شده است. این شرح ترکیبی است و عرفان، ادب، اخبار، روایات، حکمت، و کلام و اخلاق به وفور در آن دیده می شود. او بر حسب مورد از اقوال بزرگان اهل معرفت بهره می جوید. از شرح عبدالباقی به شدت بوی عرفان شیعی استشمام می شود.[۲۲] | ||
| قرن دوازدهم | ||
| بهجة الحدائق (سید علاءالدین محمد گلستانه اصفهانی)
بهجة الحدائق، شرحی مختصر - اما کامل - بر نهج البلاغه بوده و دربردارنده توضیحاتی پیرامون عبارات دشوار نهج البلاغه است. گلستانه شرح دیگری بر نهج البلاغه دارد به نام «حدائق الحقائق فی شرح کلمات کلام الله الناطق» شرحی مفصل - اما ناتمام - بوده که تنها تا خطبه ۱۳ نهج البلاغه را شرح داده، از این شرح سه مجلد باقی مانده و سرنوشت باقی مجلدات نامعلوم است. گلستانه شرح سومی نیز بر نهج البلاغه نگاشته که آن شرح مفصل «خطبه همام» است. او تمامی این شرح را در فصل بیست و نهم کتابش «روضة العرفاء فی شرح الاسماءالحسنی» درج نموده است. هیچکدام از شروح گلستانه به چاپ نرسیده و نسخ متعددی از آنها در دست است.[۲۳] | ||
| شرح نهجالبلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسی (به اهتمام على انصاريان)
حاوى شرح احاديث «نهجالبلاغة» در «بحارالانوار» است.[۲۴] | ||
| ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین (سید یحیی بن ابراهیم حجاف)
این شرح بر اساس نسخه ابن ابی الحدید نوشته شده است. مولف که از بزرگان شیعه زیدیه است، با استفاده از منابع و مصادر کلامی و تاريخى زيديه، حاشيه و نقدى بر شرح نهجالبلاغه ابن ابىالحديد نوشته و برخى از آراء و ديدگاههاى وى را نقد و رد كرده است. و لذا اين شرح را مىتوان همان شرح ابن ابىالحديد دانست، با اضافاتى كه مؤلف از خود و ديگران در ذيل سخنان امام نقل كرده است.[۲۵] | ||
| قرن سیزدهم | ||
| شرح نهج البلاغه (نواب لاهيجى) (ميرزا محمدباقر لاهيجى)
شرح و ترجمه مفصلی است (به زبان فارسی - عربی) که مولف جلد اول آن را در سال ۱۲۲۵ ق. و جلد دوم را در سال ۱۲۲۶ ق. به پایان رسانیده است.[۲۶] | ||
| قرن چهاردهم | ||
| الدرة النجفية فی شرح نهج البلاغه الحیدریه (آیت الله شهید میرزا ابراهيم دنبلی خويى)
جلد اول اين شرح در سال ۱۲۷۳ ق. در دهه دوم صفر و جلد دوم آن را در جمادى الاول ۱۲۹۱ ق. به پايان رسيده است. شرح وی گزیده ای از شرح ابن میثم بحرانی است.[۲۷] | ||
| آداب الملوک (میرزا محمد رفیع تبریزی)
شرح فرمان نامه امام علی علیه السلام به مالک اشتر که به هنگام واگذاری حکومت مصر به وی صادر شد. این شرح به زبان فارسی است.[۲۸] | ||
| مفتاح السعادة فى شرح نهجالبلاغه (محمدتقى نقوى قائنى خراسانى)
شرحى ادبى بر كتاب نهجالبلاغه است.[۲۹] | ||
| منهاج البراعة فی شرح نهجالبلاغة (ميرزا حبيب الله هاشم خويى)
اين شرح از گستره معلومات ادبى، روايى، قرآنى و تاريخى نويسنده حكايت مىكند. به علت ناتمام ماندن شرح مرحوم خويى، به دلیل وفات ايشان در سال ۱۳۲۴ ق، استاد علامه حسن زاده آملی، با نگارش تكلمهاى در پنج مجلد و مرحوم استاد محقق محمدباقر كمرهاى نيز با نگارش دو مجلد ديگر به همان سبك و سياق اين شرح ناتمام را به اتمام رساندهاند؛ در نتيجه، دوره كامل شرح، داراى بيست و يك جلد بوده كه محصول تلاش اين سه عالم فرزانه است.[۳۰] | ||
| شرح حكم نهجالبلاغه (شيخ عباس قمى)
شرحى است بر حكمتهاى نهجالبلاغه اميرالمومنين (ع).[۳۱] | ||
| بهجالصباغة فی شرح نهجالبلاغة (شيخ محمدتقى شوشترى)
این شرح نخستین شرح موضوعی مفصل بر نهج البلاغه است که در ۶۰ فصل و در ۱۴ جلد طراحی و تدوین شده است. هریک از این موضوعات دارای زیر موضوعات متعدد می باشد. از ویژگی های برجسته این کتاب، معرفی نسخه های گوناگون نهج البلاغه و اشاره به اشتباهات، تصحیف ها و تنظیم های مختلف این نسخه ها و بالاخره داوری درباره میزان اعتبار این نسخه ها است.[۳۲] | ||
| قرن پانزدهم | ||
| شرح نهجالبلاغه (مدرس وحيد) (احمد مدرس وحيد)
يكى از شروح مفصل خطبههاى نهجالبلاغه به زبان عربى و فارسی است. مؤلف در گزارش خطبههاى نهجالبلاغه به طور كامل از لحاظ اسانيد حديثى و روايى، لغات، اِعراب و معانى هر خطبه را مورد بررسى و شرح قرار داده است.[۳۳] | ||
| نهجالبلاغه منظوم (محمدعلى انصارى)
كتاب در ده جلد تالیف شده است كه جلد اول آن، مقدمه كتاب محسوب مىشود. مؤلف در بيان مطالب كتاب، بعد از آوردن متن عربى و ترجمه فارسى آن به نظم مطالب هر بخش را ذكر كرده است.[۳۴] | ||
| فى ظلال نهجالبلاغه (محمدجواد مغنيه)
شرح كتاب شريف نهجالبلاغه است كه در ۴ جلد براى نخستين بار در سال (۱۹۷۲ م) به سرمايه دارالعلم للملايين بيروت چاپ شده است و با زبانى ساده و شيوهاى كارآمد مىباشد.[۳۵] | ||
| ترجمه و شرح نهجالبلاغه (مصطفى زمانى)
این شرح به زبان فارسی است.[۳۶] | ||
| شرح نهج البلاغه (محمد عبده) (محمد عبده)
شارح از علمای معاصر اهل سنت و مفتی اسبق مصر و از شاگردان سید جمال الدین اسدآبادی است در پی آشنائی با نهج البلاغه توسط سید و ترغیب او، به تأمل در مضامین و معارف آن کوشید این کتاب را به جامعه مصر معرفی کند. این شرح به زبان فارسی از شرح های نسبتا مختصر و بسیار مفید است.[۳۷] | ||
| ترجمه و شرح نهجالبلاغه امام على(ع) (على اكبر ميرزايى)
ترجمه كتاب شريف نهجالبلاغه به همراه شرحى مختصر به زبان فارسی است.[۳۸] | ||
| صفوة شروح نهجالبلاغة (اركان التميمى)
مجموعهاى از سه شرح برگزيده نهجالبلاغه: «شرح نهجالبلاغه ابن ابي الحديد»، «شرح نهجالبلاغه شيخ محمد عبده» و «تعليقات صبحى صالح» است. [۳۹] | ||
| پرتوی از نهجالبلاغه (محمود طالقانى)
مترجم، متن اصلى را در بالاى صفحه و ترجمه را در ذيل آن قرار داده است. این شرح فارسی فقط قسمت هایی از خطبه های نهج البلاغه را در بر دارد.[۴۰] | ||
| ترجمه شرح نهجالبلاغه ابنميثم (قربانعلى محمدى مقدم و علىاصغر نوايى يحيىزاده)
این شرح به زبان فارسی در پنج مجلد منتشر شده است.[۴۱] | ||
| ترجمه و تفسير نهجالبلاغه (علامه محمدتقی جعفری)
اين اثر در ميان شرحهاى متعددى كه در عصر حاضر بر نهجالبلاغه نگاشته شده، يكى از مهمترين شروح به شمار مىرود. استاد جعفری به علت نوع بینش عمیق و همه جانبه ای که داشت کوشید در این شرح ابعاد مختلف فلسفی، کلامی، عرفانی، فقهی، جامعه شناسی، فلسفه سیاسی، فلسفه حقوقی و روان شناختی کلام مولی امیرالمومنین را دریابد. توجه به همین ابعاد است که شرح استاد را از سایر شروح گذشته و معاصر متمایز می گرداند.[۴۲] | ||
| ترجمه و شرح نهجالبلاغة فيضالاسلام (سيد على نقى فيضالاسلام)
این اثر ترجمه همراه با شرح مختصری به زبان فارسی از بیانات امیرالمؤمنین (ع) است.[۴۳] | ||
| توضيح نهجالبلاغه (سيد محمدحسینى شيرازى)
توضيح و شرح كتاب شريف نهجالبلاغه است كه در كربلا به رشته تألیف در آمده است.[۴۴] | ||
| سخنان على(ع) از نهج البلاغه (فضل الله كمپانى)
ترجمه و توضيح مختصرى به زبان فارسی از كتاب نهج البلاغه است. [۴۵] | ||
| شرح نهجالبلاغه (موسوى) (سيد عباس على موسوى)
کتابی است در پنج جلد که توسط یکی از نويسندگان معاصر لبنانى به رشته تحرير در آمده است.[۴۶] | ||
| شرح نهجالبلاغه (سيد محمدكاظم قزوينى حائری)
در دو مجلد در سال ۱۳۳۹ توسط مطبعة النعمان در نجف اشرف به چاپ رسیده و جلد اول شامل خطبه های ۱ تا ۱۳ و جلد دوم شامل ادامه خطبه ۱۳ تا خطبه ۳۵ می باشد.[۴۷] | ||
| شرح نهجالبلاغه (دخیل) (على محمد على دخيل)
اين اثر در سى و هشت حلقه و سه جلد تدوين شده است و يكى از شروح مفصل بر كتاب شريف نهجالبلاغه مىباشد كه به چاپ رسيده است.[۴۸] | ||
| سخن آشنا شرح عرفانی اخلاقی نهج البلاغه (استاد حسین شفیعی)
درسهای عارف حکیم استاد حسین شفیعی که توسط شاگردان ایشان جمع آوری شده و در چهار جلد منتشر شده است. این شرح فارسی آمیخته با آیات قرآن کریم، احادیث ائمه اطهار، اشعار بزرگان شعر و ادب، حکایت ها و داستانهای آموزنده بوده و بیشتر به شرح بخش هایی از نهج البلاغه که جنبه اخلاقی و تربیتی دارد پرداخته است.[۴۹] | ||
| درسهایی از نهج البلاغه (حسینعلی منتظری نجف آبادی)
این شرح در اصل به صورت درس برای طالبان نهج البلاغه بیان می شد و سرانجام در ده مجلد چاپ شده و شرحی است از هر جهت جامع و قابل استفاده.[۵۰] | ||
| شرح گزیده ای از خطبه های نهج البلاغه (محمد فولادگر)
مرحوم استاد فولادگر در خانه خود نهج البلاغه تفسیر می نمود، که بعدا نگارش یافته و چاپ شده است.[۵۱] | ||
| نهجالبلاغه همراه با شرح شيخ محمد عبده (علىاصغر فقيهى)
اين كتاب ترجمه فارسى نهجالبلاغه محمد عبده است.[۵۲] | ||
| پیام امام امیرالمؤمنین علیهالسلام (آیت الله مکارم شیرازی)
نكات بارزى كه در این كتاب لحاظ شده است: ترجمه و تفسير تمام جملهها با بيان روان؛ تفسير تمام واژهها و ريشهيابى واژهها؛ بيان شأن ورودها و مسائل تاريخى مربوط به خطبهها و نامهها؛ تحليلهاى لازم روى بحثهاى مختلف عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، سياسى و نكات اضافى كه مىتواند مكمّل بحثها بوده باشد و خوانندگان را از مراجعه به كتب ديگر بىنياز سازد.[۵۳] | ||
| شرح نهج البلاغه (آیت الله جوادی آملی)
این کتاب شامل تفسیر خطبه های حضرت علی (ع) است و به صورت خاص، دسته بندی موضوعی شده و دارای جامعیتی است که بیانگر سلسله اقدامات حضرت امیر (ع) بوده و بر اساس نیاز جامعه امروز طبقه بندی و تدوین شده است.[۵۴] |
پانویس
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
- ↑ معارج نهج البلاغه، ویکی نور
- ↑ همان
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
- ↑ منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ویکی نور
- ↑ حدایق الحقایق فی تفسیر دقایق احسن الخلایق، ویکی نور
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ مصباح السالکین یا شرح نهجالبلاغة، ویکی نور
- ↑ محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز ۸۶، شماره۴
- ↑ همان
- ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه
- ↑ شرح نهجالبلاغة ابن ابىالحديد، ویکی نور
- ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه
- ↑ نرم افزار منهج النور
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه
- ↑ الديباج الوضی فی الكشف عن أسرار كلام الوصی، ویکی نور
- ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ سعدالدین مسعود بن عمر تفتازانی، ویکی پدیا
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه.
- ↑ تنبیه الغافلین، دانشنامه اسلامی
- ↑ ترجمه و شرح نهجالبلاغه آملى، ویکی نور
- ↑ شرح روغنی قزوینی، ویکی نور؛ شرح روغنی قزوینی، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
- ↑ شرح نهجالبلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسي، ویکی نور
- ↑ ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین، دانشنامه اسلامی
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
- ↑ همان
- ↑ آداب الملوک، سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت، فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه.
- ↑ مفتاح السعادة فى شرح نهجالبلاغه، ویکی نور
- ↑ منهاج البراعة في شرح نهجالبلاغة، ویکی نور
- ↑ شرح حكم نهجالبلاغه، ویکی نور
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛بهجالصباغة في شرح نهجالبلاغة، ویکی نور
- ↑ شرح نهجالبلاغة، ویکی نور
- ↑ نهجالبلاغه منظوم، ویکی نور
- ↑ فى ظلال نهجالبلاغه، ویکی نور
- ↑ ترجمه و شرح نهجالبلاغه، همان
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه؛ سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه.
- ↑ ترجمه و شرح نهجالبلاغه امام على(ع)، ویکی نور
- ↑ صفوة شروح نهجالبلاغة، ویکی نور
- ↑ ترجمه و شرح نهجالبلاغه، ویکی نور
- ↑ ترجمه شرح نهجالبلاغه ابنميثم، ویکی نور
- ↑ مصطفی بروجردی، نگاهی به شرحهای نهج البلاغه، سایت حوزه
- ↑ ترجمه و شرح نهجالبلاغة فيضالاسلام، ویکی نور
- ↑ توضيح نهجالبلاغه ،ویکی نور
- ↑ سخنان على(ع)از نهج البلاغه، ویکی نور
- ↑ شرح نهجالبلاغة، ویکی نور
- ↑ شرح نهجالبلاغة، ویکی نور؛ نرم افزار منهج النور
- ↑ شرح نهجالبلاغة، ویکی نور
- ↑ سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، ص ۲۲
- ↑ سید محمدباقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه
- ↑ سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش.
- ↑ نهجالبلاغة همراه با شرح شيخ محمد عبده، ویکی نور.
- ↑ پیام امیرالمومنین (ع)، دانشنامه اسلامی.
- ↑ فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه؛ همشهری آنلاین، سه شنبه، ۲۲ اسفند ۹۱.
منابع
- مصطفی بروجردی، نگاهی به شرح های نهج البلاغه، مجله قبسات، شماره ۱۹،در دسترس درسایت حوزه بازیابی: ۱۸ فروردین ۹۷.
- فهرست شرح های نهج البلاغه، ویکی شیعه] بازیابی: ۲۰ فروردین ۹۷.
- ویکی نور.
- سید محمد باقر کتابی، کلید گشایش نهج البلاغه، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، ۱۳۹۴.
- حسین شفیعی، سخن آشنا (شرح عرفانی ، اخلافی نهج البلاغه)، اصفهان، کانون پژوهش، چاپ اول، ۱۳۹۰.
- شرح روغنی قزوینی ،در دسترس درمرکز جهانی اطلاع رسانی ال البیتبازیابی: ۲۸ فروردین ۹۷.
- ارشاد المومنین الی معرفة نهج البلاغة المبین و تنبیه الغافلین، در دسترس در، دانشنامه اسلامیبازیابی: ۲۳ فروردین ۹۷.
- سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی شافعی، در دسترس در ویکی پدیا،بازیابی:۲۶ فروردین ۹۷.
- نرم افزار منهج النور.
- محمد رصافی، ابن میثم و شرح نهج البلاغه، ،میثاق امین فصلنامه پژوهشی اقوام و مذاهب، پائیز۸۶، شماره۴، ازصفحه ۱۲۹ تا ۱۶۳،در دسترس در پرتال جامع علوم انسانی:، بازیابی: ۳۰ اردیبهشت ۹۷.
