ابونعیم اصفهانی: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «'''«ابونعیم احمد بن عبداللّه اصفهانی»''' (۳۳۶-۴۳۰ ق)، محدث، مورخ و متکلم برجسته...» ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | ''' | + | '''«ابونُعَیم احمد بن عبداللّه اصفهانی»''' (۳۳۶-۴۳۰ ق)، محدث، مورخ و متکلم برجسته مسلمان در قرن پنجم هجری بود. وی برای استماع [[حدیث]] و تکمیل دانش خود به سرزمین‌های مختلف اسلامی سفر نمود و از علمای متعددی مانند [[حاکم نیشابوری]]، [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل روایت گرفت. وی شاگردان بسیاری مانند [[خطیب بغدادی]] داشت و آثار مهمی چون «[[حلیة الأولیاء (کتاب)|حلیة الأولیاء]]» و «[[دلائل النبوة (کتاب)|دلائل النبوة]]» تألیف کرد. |
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | |نام شخصیت = | ||
| + | |نام کامل =ابونُعیم احمد اصفهانی | ||
| + | |تصویر= | ||
| + | |زادروز = ۳۳۶ قمری | ||
| + | |زادگاه = [[اصفهان]] | ||
| + | |وفات = ۴۳۰ قمری | ||
| + | |مدفن = اصفهان | ||
| + | |اساتید = عبداللّه بن جعفر بن فارسی، جعفر خلدی بغدادی، ابوالعباس اصم نیشابوری، دارقطنی، [[حاکم نیشابوری]]،... | ||
| + | |شاگردان = [[خطیب بغدادی]]، ابوسعد مالینی، ابوعلی حداد، ابوالقاسم هذلی،... | ||
| + | |آثار = [[دلائل النبوة (کتاب)|دلائل النبوة]]، [[حلیة الأولیاء (کتاب)|حلیة الأولیاء]]، مانزل من القرآن فی امیرالمؤمنین، معرفة الصحابه، الطب النبوی، صفة الجنة، ذکر اخبار اصبهان،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==زندگی‌نامه== | ||
| − | + | ابونُعیم احمد بن عبداللّه بن احمد بن اسحاق اصفهانی مهرانی، در ماه [[رجب]] سال ۳۳۶ قمری در [[اصفهان]] چشم به جهان گشود.<ref>ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۲۷۵.</ref> نسبش از جانب پدر به [[جعفر طیار]] و از طرف مادر به محمد بن یوسف نباء می‌رسد. گفته شده خاندان [[علامه مجلسی]]، نسب خود را به ابونعیم می‌رساندند. | |
| − | ابونعیم | + | عبدالوهاب سُبکی، ابونعیم اصفهانی را از [[شافعی|شافعیان]] شمرده است.<ref>سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۸.</ref> از طرف دیگر [[ابن عساکر]] از وی با عنوان [[اشاعره|اشعری]] یاد کرده است.<ref>ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب المفتری، ص۲۴۶.</ref> ابن جوزی نیز او را متمایل به اشعریان دانسته است.<ref>ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۲۶۸.</ref> او همزمان [[تصوف|صوفی]] نیز بود. برخی علمای [[شیعه]] نیز مانند صاحب [[ریاض العلماء]] و میر محمدحسین خاتون‌آبادی گفته‌اند که برخی از مدارک از تشیع او حکایت می کنند، مانند مطالب مندرج در کتاب «[[حلیة الأولیاء (کتاب)|حلیة الأولیاء]]» که مورد استناد شیعه و [[سنی]] است. همچنین مطالب مندرج در کتاب «المهدی» به نقل از [[علامه مجلسی]] این طور اظهار می کند که هر چند در ظاهر او [[عامه|عامی]] مذهب بوده، اما گفته‌های او بر این موضوع دلالت دارد که در باطن شیعه بوده و برحسب اقتضای زمان تظاهر به تشیع نمی‌کرده است. همچنین بنا به گفته [[شیخ بهایی]] به این که مندرجات «حلیة الأولیاء» طوری است که تشیع او از آن ظاهر می‌شود. |
| − | + | ابونعیم، یکی از چهره های اصلی مکتب حدیثی شهر [[اصفهان]] است. او به عنوان یکی از کسانی که در ایجاد تمایلات شیعی و علوی در میان اصحاب حدیث نقش بسزا داشتند، قابل اشاره است. میراث او در حوزه [[رجال]] و [[تاریخ]] بسیار با ارزش است. | |
| − | + | درباره [[جرح و تعدیل]] او سخن‌ها گوناگون است، گروهی او را ثقه دانسته‌اند.<ref>ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ص۹۱.</ref> اگرچه برخی او را به دلیل روایت [[حدیث ضعیف|احادیث ضعیف]]، حتی [[حدیث مجهول|مجهول]]، و تسامح و تساهل او در نقل حکایات [[تصوف|صوفیان]] مورد انتقاد قرار داده‌اند،<ref>ابن جوزی، ابوالفرج، تبلیس ابلیس، ص ۱۶۹.</ref> اما آوازه او به عنوان محدثی مشهور و مورد احترام همچنان باقی است. | |
| − | اگرچه برخی او را به دلیل روایت [[حدیث ضعیف|احادیث ضعیف]]، حتی [[حدیث مجهول|مجهول]]، و تسامح و تساهل او در نقل حکایات [[تصوف|صوفیان]] مورد انتقاد قرار | ||
| − | ابونعیم اصفهانی سرانجام در سال ۴۳۰ قمری در ۹۴ سالگی در اصفهان دیده از جهان فرو بست. | + | ابونعیم اصفهانی سرانجام در سال ۴۳۰ قمری در ۹۴ سالگی در اصفهان دیده از جهان فرو بست.<ref>ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۰.</ref> به گفته برخی، مزاری در محله آب بخشان یا مردبان اصفهان وجود دارد که منسوب به ابونعیم است و گویا سنگ نوشته‌ای هم داشته است.<ref>مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۶، ص۲۵۵.</ref> |
==تحصیل و اساتید== | ==تحصیل و اساتید== | ||
| − | ابونعیم اصفهانی به گزارش منابع، نخست در سال ۳۴۴ ق. در اصفهان و نزد پدرش و نیز عبداللّه بن جعفر بن فارسی به کسب دانش و استماع [[حدیث]] پرداخت. در همین دوره پدرش از محدثانی همچون جعفر خلدی بغدادی، ابوالعباس اصم نیشابوری و خشیمة بن سلیمان شامی، برای او [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روایت گرفت. از دیگر شیوخ متقدم او کسانی چون احمد بن بندار شعّار، ابوالشیخ اصفهانی، ابوالقاسم طبرانی و ابواحمد عسّال را می توان برشمرد. | + | ابونعیم اصفهانی به گزارش منابع، نخست در سال ۳۴۴ ق. در اصفهان و نزد پدرش و نیز عبداللّه بن جعفر بن فارسی به کسب دانش و استماع [[حدیث]] پرداخت. در همین دوره پدرش از محدثانی همچون جعفر خلدی بغدادی، ابوالعباس اصم نیشابوری و خشیمة بن سلیمان شامی، برای او [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روایت گرفت. از دیگر شیوخ متقدم او کسانی چون احمد بن بندار شعّار، ابوالشیخ اصفهانی، ابوالقاسم طبرانی و ابواحمد عسّال را می توان برشمرد.<ref>سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۹.</ref> |
| − | ابونعیم از سال ۳۵۶ ق. برای آموختن و استماع حدیث به مشرق و مغرب قلمرو اسلامی سفر کرد و شهرها و سرزمین های مختلف گرگان، [[خراسان]]، همدان، [[عراق]]، [[حجاز]]، [[شام]]، [[مصر]] و [[اندلس]] را درنوردید و در این سفرها که دست کم تا ۳۵۹ ق. ادامه داشت، | + | ابونعیم از سال ۳۵۶ ق. برای آموختن و استماع حدیث به مشرق و مغرب قلمرو اسلامی سفر کرد و شهرها و سرزمین های مختلف گرگان، [[خراسان]]، همدان، [[عراق]]، [[حجاز]]، [[شام]]، [[مصر]] و [[اندلس]] را درنوردید و در این سفرها که دست کم تا ۳۵۹ ق. ادامه داشت،<ref>ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۰.</ref> از بسیاری از شیوخ زمان خود همچون دار قطنی، [[حاکم نیشابوری]]، ابوبکر آجری، ابوبکر بن خلاد نصیبی، ابراهیم بن ابی العزائم، محمد بن جیش، محمد بن اسحاق اهوازی، ابوبکر قطیعی و ابن صوّاف بهره جست و اجازه روایت گرفت.<ref>سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۹.</ref> |
==شاگردان== | ==شاگردان== | ||
| − | ابونعیم شاگردان و راویان بسیاری داشت و از این میان کسانی چون [[خطیب بغدادی]]، ابوسعد | + | ابونعیم شاگردان و راویان بسیاری داشت و از این میان کسانی چون [[خطیب بغدادی]]، ابوسعد مالینی، ابوعلی حداد و ابوالقاسم هذلی صاحب «الکامل» را می‌توان نام برد.<ref>ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۱۹۵.</ref> |
==آثار و تألیفات== | ==آثار و تألیفات== | ||
ابونعیم اصفهانی آثار بسیاری از خود به جای گذاشت که عبارت‌اند از: | ابونعیم اصفهانی آثار بسیاری از خود به جای گذاشت که عبارت‌اند از: | ||
| − | |||
*منقبة المطهرین و مرتبة الطیبین، | *منقبة المطهرین و مرتبة الطیبین، | ||
| − | *حلیة | + | *[[دلائل النبوة (کتاب)|دلائل النبوة]]، |
| − | *معرفة الصحابه، | + | *[[حلیة الأولیاء (کتاب)|حلیة الأولیاء و طبقات الاصفیاء]]، در شرح حال بزرگان و رجال دنیای [[اسلام]] به ویژه بیان فضایل [[اهل بیت]](علیهم السلام) |
| + | *مانزل من القرآن فی امیرالمؤمنین علیه السلام، [[ابن بطریق]] بیشتر احادیث ابونعیم در این کتاب را در «[[خصائص الوحی المبین]]» خود نقل کرده است. | ||
| + | *الخصائص فی فضل علی(ع)، | ||
| + | *اربعون حدیثاً فی المهدی(ع)، | ||
| + | *معرفة الصحابه، در شرح حال [[صحابه]]، | ||
*فضائل الصحابه، | *فضائل الصحابه، | ||
| − | + | *صفة الجنة، | |
| − | *صفة | + | *المستخرج علی الصحیح البخاری، |
| − | *المستخرج علی البخاری، | + | *المستخرج علی الصحیح المسلم، |
| − | *المستخرج علی المسلم، | + | *ذکر اخبار اصبهان (تاریخ [[اصفهان]])، |
| − | * | ||
| − | |||
*الاربعین فی الحدیث، | *الاربعین فی الحدیث، | ||
*حرمة المساجد، | *حرمة المساجد، | ||
| سطر ۴۰: | سطر ۵۳: | ||
*فضل اللّه لعالم العفیف، | *فضل اللّه لعالم العفیف، | ||
*الریاضة والادب، | *الریاضة والادب، | ||
| − | |||
*معجم الشیوخ، | *معجم الشیوخ، | ||
*طبقات المحدثین و الرواة، | *طبقات المحدثین و الرواة، | ||
| − | *الشعراء، | + | *المنتخب من کتاب الشعراء، |
| − | *فضائل | + | *فضائل الخلفاء الاربعه، |
*الامامة و الرد علی الرافضه، | *الامامة و الرد علی الرافضه، | ||
*الاربعین علی مذهب المحققین من الصوفیه، | *الاربعین علی مذهب المحققین من الصوفیه، | ||
| − | *الفوائد مختصر | + | *الفوائد مختصر الاستیعاب. |
| − | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | *دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، | + | *"احمد بن عبدالله اصفهانی"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، ج۳، ص۵۱. |
| − | *نرم | + | *[[نرم افزار تراث]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |
| + | *"ابونعیم اصفهانی"، حسن انصاری، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۷. | ||
| + | *"ابونعیم احمد بن عبداللّه اصفهانی و تاریخ نگاری اسلامی"، رسول جعفریان، آیینه پژوهش. | ||
| + | *[https://www.irna.ir/news/84515031/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%B9%DB%8C%D9%85-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C "درباره حافظ ابونعیم اصفهانی"، سایت ایرنا]. | ||
| + | [[رده:علمای قرن پنجم]][[رده:محدثان]][[رده:متکلمان]][[رده:تاریخ نویسان]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ آوریل ۲۰۲۵، ساعت ۰۷:۰۴
«ابونُعَیم احمد بن عبداللّه اصفهانی» (۳۳۶-۴۳۰ ق)، محدث، مورخ و متکلم برجسته مسلمان در قرن پنجم هجری بود. وی برای استماع حدیث و تکمیل دانش خود به سرزمین‌های مختلف اسلامی سفر نمود و از علمای متعددی مانند حاکم نیشابوری، اجازه نقل روایت گرفت. وی شاگردان بسیاری مانند خطیب بغدادی داشت و آثار مهمی چون «حلیة الأولیاء» و «دلائل النبوة» تألیف کرد.
| نام کامل | ابونُعیم احمد اصفهانی |
| زادروز | ۳۳۶ قمری |
| زادگاه | اصفهان |
| وفات | ۴۳۰ قمری |
| مدفن | اصفهان |
|
| |
| اساتید |
عبداللّه بن جعفر بن فارسی، جعفر خلدی بغدادی، ابوالعباس اصم نیشابوری، دارقطنی، حاکم نیشابوری،... |
| شاگردان |
خطیب بغدادی، ابوسعد مالینی، ابوعلی حداد، ابوالقاسم هذلی،... |
| آثار |
دلائل النبوة، حلیة الأولیاء، مانزل من القرآن فی امیرالمؤمنین، معرفة الصحابه، الطب النبوی، صفة الجنة، ذکر اخبار اصبهان،... |
زندگی‌نامه
ابونُعیم احمد بن عبداللّه بن احمد بن اسحاق اصفهانی مهرانی، در ماه رجب سال ۳۳۶ قمری در اصفهان چشم به جهان گشود.[۱] نسبش از جانب پدر به جعفر طیار و از طرف مادر به محمد بن یوسف نباء می‌رسد. گفته شده خاندان علامه مجلسی، نسب خود را به ابونعیم می‌رساندند.
عبدالوهاب سُبکی، ابونعیم اصفهانی را از شافعیان شمرده است.[۲] از طرف دیگر ابن عساکر از وی با عنوان اشعری یاد کرده است.[۳] ابن جوزی نیز او را متمایل به اشعریان دانسته است.[۴] او همزمان صوفی نیز بود. برخی علمای شیعه نیز مانند صاحب ریاض العلماء و میر محمدحسین خاتون‌آبادی گفته‌اند که برخی از مدارک از تشیع او حکایت می کنند، مانند مطالب مندرج در کتاب «حلیة الأولیاء» که مورد استناد شیعه و سنی است. همچنین مطالب مندرج در کتاب «المهدی» به نقل از علامه مجلسی این طور اظهار می کند که هر چند در ظاهر او عامی مذهب بوده، اما گفته‌های او بر این موضوع دلالت دارد که در باطن شیعه بوده و برحسب اقتضای زمان تظاهر به تشیع نمی‌کرده است. همچنین بنا به گفته شیخ بهایی به این که مندرجات «حلیة الأولیاء» طوری است که تشیع او از آن ظاهر می‌شود.
ابونعیم، یکی از چهره های اصلی مکتب حدیثی شهر اصفهان است. او به عنوان یکی از کسانی که در ایجاد تمایلات شیعی و علوی در میان اصحاب حدیث نقش بسزا داشتند، قابل اشاره است. میراث او در حوزه رجال و تاریخ بسیار با ارزش است.
درباره جرح و تعدیل او سخن‌ها گوناگون است، گروهی او را ثقه دانسته‌اند.[۵] اگرچه برخی او را به دلیل روایت احادیث ضعیف، حتی مجهول، و تسامح و تساهل او در نقل حکایات صوفیان مورد انتقاد قرار داده‌اند،[۶] اما آوازه او به عنوان محدثی مشهور و مورد احترام همچنان باقی است.
ابونعیم اصفهانی سرانجام در سال ۴۳۰ قمری در ۹۴ سالگی در اصفهان دیده از جهان فرو بست.[۷] به گفته برخی، مزاری در محله آب بخشان یا مردبان اصفهان وجود دارد که منسوب به ابونعیم است و گویا سنگ نوشته‌ای هم داشته است.[۸]
تحصیل و اساتید
ابونعیم اصفهانی به گزارش منابع، نخست در سال ۳۴۴ ق. در اصفهان و نزد پدرش و نیز عبداللّه بن جعفر بن فارسی به کسب دانش و استماع حدیث پرداخت. در همین دوره پدرش از محدثانی همچون جعفر خلدی بغدادی، ابوالعباس اصم نیشابوری و خشیمة بن سلیمان شامی، برای او اجازه روایت گرفت. از دیگر شیوخ متقدم او کسانی چون احمد بن بندار شعّار، ابوالشیخ اصفهانی، ابوالقاسم طبرانی و ابواحمد عسّال را می توان برشمرد.[۹]
ابونعیم از سال ۳۵۶ ق. برای آموختن و استماع حدیث به مشرق و مغرب قلمرو اسلامی سفر کرد و شهرها و سرزمین های مختلف گرگان، خراسان، همدان، عراق، حجاز، شام، مصر و اندلس را درنوردید و در این سفرها که دست کم تا ۳۵۹ ق. ادامه داشت،[۱۰] از بسیاری از شیوخ زمان خود همچون دار قطنی، حاکم نیشابوری، ابوبکر آجری، ابوبکر بن خلاد نصیبی، ابراهیم بن ابی العزائم، محمد بن جیش، محمد بن اسحاق اهوازی، ابوبکر قطیعی و ابن صوّاف بهره جست و اجازه روایت گرفت.[۱۱]
شاگردان
ابونعیم شاگردان و راویان بسیاری داشت و از این میان کسانی چون خطیب بغدادی، ابوسعد مالینی، ابوعلی حداد و ابوالقاسم هذلی صاحب «الکامل» را می‌توان نام برد.[۱۲]
آثار و تألیفات
ابونعیم اصفهانی آثار بسیاری از خود به جای گذاشت که عبارت‌اند از:
- منقبة المطهرین و مرتبة الطیبین،
- دلائل النبوة،
- حلیة الأولیاء و طبقات الاصفیاء، در شرح حال بزرگان و رجال دنیای اسلام به ویژه بیان فضایل اهل بیت(علیهم السلام)
- مانزل من القرآن فی امیرالمؤمنین علیه السلام، ابن بطریق بیشتر احادیث ابونعیم در این کتاب را در «خصائص الوحی المبین» خود نقل کرده است.
- الخصائص فی فضل علی(ع)،
- اربعون حدیثاً فی المهدی(ع)،
- معرفة الصحابه، در شرح حال صحابه،
- فضائل الصحابه،
- صفة الجنة،
- المستخرج علی الصحیح البخاری،
- المستخرج علی الصحیح المسلم،
- ذکر اخبار اصبهان (تاریخ اصفهان)،
- الاربعین فی الحدیث،
- حرمة المساجد،
- الطب النبوی،
- فضل اللّه لعالم العفیف،
- الریاضة والادب،
- معجم الشیوخ،
- طبقات المحدثین و الرواة،
- المنتخب من کتاب الشعراء،
- فضائل الخلفاء الاربعه،
- الامامة و الرد علی الرافضه،
- الاربعین علی مذهب المحققین من الصوفیه،
- الفوائد مختصر الاستیعاب.
پانویس
- پرش به بالا ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۹، ص۲۷۵.
- پرش به بالا ↑ سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۸.
- پرش به بالا ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب المفتری، ص۲۴۶.
- پرش به بالا ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۲۶۸.
- پرش به بالا ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ص۹۱.
- پرش به بالا ↑ ابن جوزی، ابوالفرج، تبلیس ابلیس، ص ۱۶۹.
- پرش به بالا ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۰.
- پرش به بالا ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۶، ص۲۵۵.
- پرش به بالا ↑ سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۹.
- پرش به بالا ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۰.
- پرش به بالا ↑ سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۹.
- پرش به بالا ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۱۹۵.
منابع
- "احمد بن عبدالله اصفهانی"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، ج۳، ص۵۱.
- نرم افزار تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- "ابونعیم اصفهانی"، حسن انصاری، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۷.
- "ابونعیم احمد بن عبداللّه اصفهانی و تاریخ نگاری اسلامی"، رسول جعفریان، آیینه پژوهش.
- "درباره حافظ ابونعیم اصفهانی"، سایت ایرنا.
