عبدالله بن جعفر حمیری: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«عبدالله بن جعفر حمیری»''' از [[محدثان]] موثق [[شیعه]] در قرن سوم هجری و از یاران و اصحاب [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] و [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام عسکری]] علیهماالسلام می باشد. وی کتاب‌های زیادی تصنیف کرد که معروفترین آنها «[[قرب الاسناد (کتاب)|قرب الإسناد]]» است. | |
| − | + | {{شناسنامه عالم | |
| + | ||نام کامل = عبدالله بن جعفر حمیری قمی | ||
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = قرن سوم هجری | ||
| + | |زادگاه = | ||
| + | |وفات = قرن سوم هجری | ||
| + | |مدفن = قم | ||
| + | |اساتید = [[ابراهیم بن مهزیار اهوازی]]، [[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن خالد برقی]]، [[ابراهیم بن هاشم قمی]]، [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری]]،... | ||
| + | |شاگردان = [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بابویه]]، [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن الحسن بن الولید]]، [[محمد بن حسن صفار|محمد بن الحسن الصفار]]،... | ||
| + | |آثار = [[قرب الاسناد (کتاب)|قرب الإسناد]]، کتاب الدلائل، کتاب الطلب، کتاب التوحید،... | ||
| + | }} | ||
==ولادت و خاندان== | ==ولادت و خاندان== | ||
| − | از قراین این گونه استفاده می‌‌‌گردد که عبدالله در اوائل در اوائل قرن سوم هجری به دنیا آمده. از جمله این قراین سال وفات [[مشایخ]] | + | از قراین این گونه استفاده می‌‌‌گردد که عبدالله در اوائل در اوائل قرن سوم هجری به دنیا آمده است. از جمله این قراین سال وفات [[مشایخ]] اوست. یکی از این مشایخ، محمد بن الحسین ابی الخطاب است که در سال ۲۶۲ هـ.ق از دنیا رفت.<ref> همان، ص ۲۳۶.</ref> بنابراین می‌‌‌توان گفت که زمان تولد حمیری بین سال‌ها ۲۲۰ تا ۲۴۰ هجری است. |
| − | لازم به ذکر است که «حمیری» منسوب به حمیر است و حمیر | + | لازم به ذکر است که «حمیری» منسوب به حمیر است و حمیر نام محلی در غرب صنعا (مرکز [[یمن]]) و نیز نام پدر قبیله‌ای است.<ref> قاموس اللغه، ج ۲، ص ۱۴.</ref> در [[مجمع البحرین (کتاب)|مجمع البحرین]]<ref> مجمع البحرین، ماده حَمَرَ.</ref> می‌‌‌خوانیم «قبیلة فی الیمن کان منهم الملوک فی الزمن القدیم»، نام قبیله‌ای در یمن است که در قرن‌های گذشته پادشاهانی از آن ظهور کرده‌اند. بنابراین اجداد عبدالله بن جعفر حمیری از اهل یمن بوده‌اند. البته به عبدالله به این دلیل که برخاسته از [[قم]] بود، لقب «قمی» نیز داده بودند<ref> رجال نجاشی، ص ۱۵۲ و فهرست شیخ، ص ۱۰۲.</ref> و مشهورترین [[کنیه|کنیه‌اش]] را «ابوالعباس» دانسته‌اند.<ref> همان.</ref> |
| − | حمیری چهار فرزند به نام‌های محمد، جعفر، حسین و احمد داشت که همه چهار نفر با [[امام هادی]]، [[امام حسن عسکری]] و [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف| | + | حمیری چهار فرزند به نام‌های محمد، جعفر، حسین و احمد داشت که همه چهار نفر با [[امام هادی]]، [[امام حسن عسکری]] و [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]] علیهم‌السلام مکاتبه داشتند: «کل کان له مکاتبة»؛<ref> رجال نجاشی، ص ۲۵۱.</ref> از کلام [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] چنین استفاده می‌‌‌شود که فرزندان عبدالله بن جعفر در شمار بزرگان دانشوران بودند. البته در میان این چهار برادر فقط [[محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری قمی|محمد بن عبدالله بن جعفر]] توثیق شده است<ref> همان، ص ۲۵۱.</ref> و گاهی در کتب روایی مانند پدر بزرگوارش با عنوان «حمیری» از او یاد می‌‌‌شود. |
| − | ==حمیری صحابی معصومین | + | ==حمیری صحابی معصومین == |
عبدالله حمیری این افتخار بزرگ را داشت که در جرگه یاران [[امام هادی]] و [[امام حسن عسکری]] علیهماالسلام وارد شود. در بعضی از اخبار می‌‌‌خوانیم عبدالله به خدمت امام هادی علیه‌السلام نامه نوشت و از حضرت با عنوان الرجل نام برد.<ref> الرجل اصطلاح محدثین شیعه به امام هادی علیه‌السلام اطلاق می‌‌‌شود.</ref> البته در موارد زیادی نیز با عنوان ابی محمد<ref> رجال محقق اردبیلی، ج ۱، ص ۴۷۹.</ref> نامه می‌‌‌نوشت و به خدمت امام حسن عسکری علیه‌السلام می‌‌‌فرستاد. | عبدالله حمیری این افتخار بزرگ را داشت که در جرگه یاران [[امام هادی]] و [[امام حسن عسکری]] علیهماالسلام وارد شود. در بعضی از اخبار می‌‌‌خوانیم عبدالله به خدمت امام هادی علیه‌السلام نامه نوشت و از حضرت با عنوان الرجل نام برد.<ref> الرجل اصطلاح محدثین شیعه به امام هادی علیه‌السلام اطلاق می‌‌‌شود.</ref> البته در موارد زیادی نیز با عنوان ابی محمد<ref> رجال محقق اردبیلی، ج ۱، ص ۴۷۹.</ref> نامه می‌‌‌نوشت و به خدمت امام حسن عسکری علیه‌السلام می‌‌‌فرستاد. | ||
| − | [[شیخ طوسی|شیخ]] در رجال | + | [[شیخ طوسی|شیخ طوسی]] در رجال ایشان را از اصحاب حضرت هادی و امام عسکری علیهماالسلام می‌‌‌داند.<ref> رجال شیخ طوسی، ص ۴۳۲.</ref> همچنین همه عالمانی که در [[علم رجال]] تألیف دارند، این نکته را تأیید کرده‌اند. |
==حمیری از منظر عالمان== | ==حمیری از منظر عالمان== | ||
اولین بار از حمیری در [[رجال کشی (کتاب)|رجال کشی]] (یکی از بزرگترین منابع شناخت بزرگان و اصحاب [[ائمه اطهار]]) یاد شده است. در این کتاب می‌‌‌خوانیم: «قال نصر بن الصباح ابوالعباس الحمیری عبدالله بن جعفر کان استاد ابی الحسن...» (از قول استاد خود نقل می‌‌‌کند که حمیری استاد ابوالحسن است)<ref> رجال کشی، ج ۲، ص ۸۶۴.</ref> و ظاهرا مراد از «ابوالحسن» در این جا پدر بزرگوار [[شیخ صدوق]] به نام [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بن بابویه]] است که یکی از شاگردان راویان «حمیری» بود. | اولین بار از حمیری در [[رجال کشی (کتاب)|رجال کشی]] (یکی از بزرگترین منابع شناخت بزرگان و اصحاب [[ائمه اطهار]]) یاد شده است. در این کتاب می‌‌‌خوانیم: «قال نصر بن الصباح ابوالعباس الحمیری عبدالله بن جعفر کان استاد ابی الحسن...» (از قول استاد خود نقل می‌‌‌کند که حمیری استاد ابوالحسن است)<ref> رجال کشی، ج ۲، ص ۸۶۴.</ref> و ظاهرا مراد از «ابوالحسن» در این جا پدر بزرگوار [[شیخ صدوق]] به نام [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بن بابویه]] است که یکی از شاگردان راویان «حمیری» بود. | ||
| − | [[شیخ طوسی]] (۳۸۵-۴۶۰ هـ.ق) می‌‌‌نویسد: «عبدالله بن جعفر حمیری قمی مکنی به ابوالعباس و شخص ثقه و مورد اطمینانی است»<ref> فهرست شیخ، ص ۱۰۲.</ref> و [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] درباره ایشان معتقد است | + | [[شیخ طوسی]] (۳۸۵-۴۶۰ هـ.ق) می‌‌‌نویسد: «عبدالله بن جعفر حمیری قمی مکنی به ابوالعباس و شخص ثقه و مورد اطمینانی است»<ref> فهرست شیخ، ص ۱۰۲.</ref> و [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] درباره ایشان معتقد است که عبدالله بن جعفر حمیری بزرگِ علمای قم و شخصیت برجسته آنها که در حدود سال ۲۹۰ قمری از [[قم]] به شهر [[کوفه]] رفتند و بزرگان و علمای کوفه از حمیری اخبار و روایات [[ائمه اطهار|ائمه]] را زیاد شنیدید و کتاب‌های زیادی تصنیف کردند.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۵۲.</ref> |
| − | نجاشی تعبیرهایی درباره این استاد رجال راوی شناس بزرگ می‌‌‌آورد که بسیار جالب توجه است. وی از عظمت و جلالت [[محدث]] و فقیه [[شیعه]] | + | نجاشی تعبیرهایی درباره این استاد [[علم رجال|رجال]] راوی شناس بزرگ می‌‌‌آورد که بسیار جالب توجه است. وی از عظمت و جلالت [[محدث]] و فقیه [[شیعه]] این گونه سخن می‌گوید: «جناب حمیری در قم و بلکه در جهان شیعه، معروف و مشهور بود. وقتی به کوفه می‌‌‌رفت، اعاظم در پای منبر حدیث او جمع می‌‌‌شدند در حالی که کوفه خود از مرکز اصلی معارف احادیث [[اهل البیت|اهل بیت]] عصمت و طهارت بود». جالب این که تعریف و تمجیدهایی که توسط علمای رجال درباره شخصیت عبدالله صورت گرفته، همانند عبارتی است که در حق [[شیخ صدوق]] ذکر شده است. |
| − | == | + | ==مشایخ و استادان== |
| − | عبدالله حمیری در طول عمر خود از مکتب بزرگانی استفاده کرد و از آنها [[روایت]] نقل نمود. این اساتید عبارتند از: | + | عبدالله حمیری در طول عمر خود از مکتب بزرگانی استفاده کرد و از آنها [[حدیث|روایت]] نقل نمود. این اساتید عبارتند از: |
| − | *۱- [[ابراهیم بن مهزیار اهوازی]]، برادر جناب [[علی بن مهزیار اهوازی|علی بن مهزیار]]، که از بزرگانِ یاران امامان علیهم‌السلام بود.<ref> تنقیح المقال، مماقانی، ج ۱، ص | + | *۱- [[ابراهیم بن مهزیار اهوازی]]، برادر جناب [[علی بن مهزیار اهوازی|علی بن مهزیار]]، که از بزرگانِ یاران [[ائمه اطهار|امامان]] علیهم‌السلام بود.<ref> تنقیح المقال، مماقانی، ج ۱، ص ۱۳۶؛ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۹.</ref> |
*۲- حسین بن مالک (شیخ در رجال او را ثقه از اصحاب امام هادی علیه‌السلام می‌‌‌داند).<ref> رجال شیخ، ص ۴۱۳.</ref> | *۲- حسین بن مالک (شیخ در رجال او را ثقه از اصحاب امام هادی علیه‌السلام می‌‌‌داند).<ref> رجال شیخ، ص ۴۱۳.</ref> | ||
| سطر ۳۸: | سطر ۴۸: | ||
*۷- هارون بن مسلم.<ref> همان، ۳۶، ص ۱۱۶.</ref> | *۷- هارون بن مسلم.<ref> همان، ۳۶، ص ۱۱۶.</ref> | ||
| − | *۸- ابراهیم بن هاشم قمی.<ref> همان، ۳۷، ص ۱۷۱.</ref> | + | *۸- [[ابراهیم بن هاشم قمی]].<ref> همان، ۳۷، ص ۱۷۱.</ref> |
*۹- [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی]].<ref> همان، ۳۸، ص ۱۷۸.</ref> | *۹- [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی]].<ref> همان، ۳۸، ص ۱۷۸.</ref> | ||
| سطر ۴۶: | سطر ۵۶: | ||
*۱۱- [[محمد بن عبدالجبار قمى|محمد بن عبدالجبار القمی]].<ref> همان، ۴۸، ص ۲۳۸.</ref> | *۱۱- [[محمد بن عبدالجبار قمى|محمد بن عبدالجبار القمی]].<ref> همان، ۴۸، ص ۲۳۸.</ref> | ||
| − | *۱۲- محمد بن عیسی یقطینی.<ref> | + | *۱۲- محمد بن عیسی یقطینی.<ref> امالی صدوق، مجلس ۴۸، ص ۲۳۸.</ref> |
| − | ==شاگردان== | + | ==شاگردان و راویان== |
| − | جمعی از افراد برجسته از محضر عبدالله کسب فیض و معرفت کرده‌اند که شمار آنها تقریبا به ۱۲ نفر می‌‌‌رسد از جمله: | + | جمعی از افراد برجسته نیز از محضر عبدالله حمیری کسب فیض و معرفت کرده‌اند که شمار آنها تقریبا به ۱۲ نفر می‌‌‌رسد از جمله: |
*۱- [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بابویه]]؛<ref> شرح مشیخه، ج ۴، ص ۱۲۲.</ref> | *۱- [[علی بن حسین بن بابویه قمی|علی بن الحسین بابویه]]؛<ref> شرح مشیخه، ج ۴، ص ۱۲۲.</ref> | ||
| سطر ۵۶: | سطر ۶۶: | ||
*۲- [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن الحسن بن الولید]] (از مشایخ مرحوم [[شیخ صدوق|صدوق]] است).<ref> همان.</ref> | *۲- [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن الحسن بن الولید]] (از مشایخ مرحوم [[شیخ صدوق|صدوق]] است).<ref> همان.</ref> | ||
| − | *۳- محمد بن موسی بن متوکل (از | + | *۳- محمد بن موسی بن متوکل (از مشایخ صدوق است).<ref> همان.</ref> |
| − | *۴- [[محمد بن حسن صفار|محمد بن الحسن الصفار]] (متوفی سال ۲۹۰ <ref> نجاشی، ص ۲۵۱.</ref> و صاحب کتاب بصائرالدرجات).<ref> جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۸.</ref> | + | *۴- [[محمد بن حسن صفار|محمد بن الحسن الصفار]] (متوفی سال ۲۹۰ <ref> نجاشی، ص ۲۵۱.</ref> و صاحب کتاب [[بصائرالدرجات]]).<ref> جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۸.</ref> |
*۵- [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیی العطار القمی]].<ref> نجاشی، ص ۲۵۰ و خلاصه علامه، ص ۱۵۷.</ref> | *۵- [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیی العطار القمی]].<ref> نجاشی، ص ۲۵۰ و خلاصه علامه، ص ۱۵۷.</ref> | ||
| سطر ۶۴: | سطر ۷۴: | ||
*۶- احمد بن محمد یحیی.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۵۲.</ref> | *۶- احمد بن محمد یحیی.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۵۲.</ref> | ||
| − | *۷- سعد بن عبدالله | + | *۷- [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]] (متوفی به سال ۳۰۱ یا ۲۹۹).<ref> رجال نجاشی، ص ۱۲۷ و جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۱.</ref> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | *۸- [[محمد بن عبدالله حمیری قمی|محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری]] (فرزند عبدالله حمیری).<ref> جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۱.</ref> | |
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| − | این | + | این [[محدث]] عظیم‌الشأن کتاب‌های زیادی تصنیف کرد. مرحوم شیخ طوسی در [[فهرست شیخ طوسی (کتاب)|فهرست]]<ref> فهرست، ص ۱۰۲.</ref> پانزده کتاب برای ایشان ذکر می‌‌‌کند و می‌‌‌نویسد: له کتب، و منها «کتاب الدلائل»، «کتاب الطلب»، «کتاب التوحید...» و «[[قرب الاسناد (کتاب)|قرب الإسناد]]»؛ و [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] نیز ۲۶ کتاب برای وی می‌‌‌شمارد.<ref> نجاشی، ص ۱۵۲.</ref> |
| − | |||
| − | + | البته این کتاب‌ها از بین رفته‌اند و یا تاکنون به دست ما نرسیده‌اند و تنها یک کتاب از این محدث بزرگ به یادگار مانده است و آن کتاب معروف «قرب الاسناد» است که یکی از منابع و مآخذ [[کتب اربعه]] شیعه را تشکیل می‌‌‌دهد. مرحوم صاحب [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل]] از این کتاب بسیار نقل روایت می‌‌‌فرماید<ref> وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۴۰.</ref> و نیز [[علامه مجلسی]] در مقدمه [[بحارالانوار]] این کتاب را مورد عنایت قرار داده است.<ref> بحارالانوار، ج ۱، ص ۶.</ref> | |
| + | ==نمونه‌ای از روایات حمیری== | ||
'''میزان شناخت مؤمن و منافق:''' | '''میزان شناخت مؤمن و منافق:''' | ||
| − | جناب حمیری به سند خود از [[امام باقر]] علیه‌السلام نقل می‌‌‌کند: «قال عبدالله بن عمر والله ما کنا نعرف المنافقین فی زمان رسول الله صلی الله علیه و آله الا | + | جناب حمیری به [[سند حدیث|سند]] خود از [[امام باقر]] علیه‌السلام نقل می‌‌‌کند: «قال عبدالله بن عمر والله ما کنا نعرف المنافقین فی زمان رسول الله صلی الله علیه و آله الا ببُغضهم علیاً». [[عبدالله بن عمر]] گفت: به خدا قسم ما در زمان رسول کرم صلی الله علیه و آله افراد [[نفاق|منافق]] را نمی‌‌‌شناختیم مگر به وسیله دشمنی که با [[امام علی علیه السلام|علی]] علیه‌السلام داشتند (که هر کس دشمن حضرت علی علیه‌السلام بود منافق بود).<ref> قرب الاسناد به تحقیق صادق اردستانی، ص ۳۹.</ref> |
'''نشانه ریاکاران:''' | '''نشانه ریاکاران:''' | ||
| − | [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] صلی الله علیه و آله فرمود: | + | [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] صلی الله علیه و آله فرمود: «للمُرائی ثلاث علامات یکسل اذا کان وحده و ینشط اذا کان عندالناس و یحب أن یحمد جمیع اموره؛<ref> همان، ص ۴۱.</ref> ریاکار سه نشانه دارد: در تنهایی بی‌علاقه به [[عبادت]] است و در حضور دیگران بانشاط است، و دوست دارد در تمام کارهایش او را ستایش کنند». |
'''نماز اول وقت:''' | '''نماز اول وقت:''' | ||
| − | + | [[امام صادق]] علیه‌السلام فرمود: «لَفضل الوقت الاول علی الاخیر خیرٌ للمؤمن من ولده و ماله؛<ref> همان، ص ۵۱.</ref> فضیلت [[نماز اول وقت]] در مقابل آخر وقت، برای مؤمن از فرزند و مال و ثروت بهتر است». | |
==وفات== | ==وفات== | ||
| − | + | زمان رحلت عبدالله حمیری نیز نامعلوم است و نمی‌‌‌توان قاطعانه درباره زمان رحلت ایشان ابراز نظر کرد. ولی از قرائن بدست می‌‌‌آید که زمان وفات ایشان نیمه دوم قرن سوم هجری بوده است. به این دلیل که یکی از شاگردانش [[سعد بن عبدالله اشعری قمی|سعد بن عبدالله اشعری]] بود که در سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ هجری درگذشت و [[محمد بن حسن صفار]] نیز که از دیگر شاگردان وی بود، در سال ۲۹۰ هجری رحلت کرد. | |
درباره محل دفن عبدالله نیز هر چند به اشاره چیزی در کتاب‌های مربوطه ذکر نشده است، اما به نظر می‌‌‌رسد در [[قم]] از دنیا رفته، و در کنار [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها مدفون شده باشد. | درباره محل دفن عبدالله نیز هر چند به اشاره چیزی در کتاب‌های مربوطه ذکر نشده است، اما به نظر می‌‌‌رسد در [[قم]] از دنیا رفته، و در کنار [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها مدفون شده باشد. | ||
| − | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | + | *ابوالحسن ربانی، "عبدالله بن جعفر حمیری"، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، شماره ۴. | |
| − | * ابوالحسن ربانی، عبدالله بن جعفر | + | *[http://www.rasekhoon.net/article/show-23969.aspx آشنايی با برخی از راويان حديث شيعه، سایت راسخون]. |
| − | * [http://www.rasekhoon.net/article/show-23969.aspx آشنايی با برخی از راويان حديث شيعه، سایت راسخون]. | ||
| − | |||
[[رده:علمای قرن سوم]] | [[رده:علمای قرن سوم]] | ||
[[رده:اصحاب امام هادی علیه السلام]] | [[رده:اصحاب امام هادی علیه السلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۳۴
«عبدالله بن جعفر حمیری» از محدثان موثق شیعه در قرن سوم هجری و از یاران و اصحاب امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام می باشد. وی کتاب‌های زیادی تصنیف کرد که معروفترین آنها «قرب الإسناد» است.
| نام کامل | عبدالله بن جعفر حمیری قمی |
| زادروز | قرن سوم هجری |
| وفات | قرن سوم هجری |
| مدفن | قم |
|
| |
| اساتید |
ابراهیم بن مهزیار اهوازی، احمد بن خالد برقی، ابراهیم بن هاشم قمی، احمد بن محمد بن عیسی اشعری،... |
| شاگردان |
علی بن الحسین بابویه، محمد بن الحسن بن الولید، محمد بن الحسن الصفار،... |
| آثار |
قرب الإسناد، کتاب الدلائل، کتاب الطلب، کتاب التوحید،... |
محتویات
ولادت و خاندان
از قراین این گونه استفاده می‌‌‌گردد که عبدالله در اوائل در اوائل قرن سوم هجری به دنیا آمده است. از جمله این قراین سال وفات مشایخ اوست. یکی از این مشایخ، محمد بن الحسین ابی الخطاب است که در سال ۲۶۲ هـ.ق از دنیا رفت.[۱] بنابراین می‌‌‌توان گفت که زمان تولد حمیری بین سال‌ها ۲۲۰ تا ۲۴۰ هجری است.
لازم به ذکر است که «حمیری» منسوب به حمیر است و حمیر نام محلی در غرب صنعا (مرکز یمن) و نیز نام پدر قبیله‌ای است.[۲] در مجمع البحرین[۳] می‌‌‌خوانیم «قبیلة فی الیمن کان منهم الملوک فی الزمن القدیم»، نام قبیله‌ای در یمن است که در قرن‌های گذشته پادشاهانی از آن ظهور کرده‌اند. بنابراین اجداد عبدالله بن جعفر حمیری از اهل یمن بوده‌اند. البته به عبدالله به این دلیل که برخاسته از قم بود، لقب «قمی» نیز داده بودند[۴] و مشهورترین کنیه‌اش را «ابوالعباس» دانسته‌اند.[۵]
حمیری چهار فرزند به نام‌های محمد، جعفر، حسین و احمد داشت که همه چهار نفر با امام هادی، امام حسن عسکری و امام زمان علیهم‌السلام مکاتبه داشتند: «کل کان له مکاتبة»؛[۶] از کلام نجاشی چنین استفاده می‌‌‌شود که فرزندان عبدالله بن جعفر در شمار بزرگان دانشوران بودند. البته در میان این چهار برادر فقط محمد بن عبدالله بن جعفر توثیق شده است[۷] و گاهی در کتب روایی مانند پدر بزرگوارش با عنوان «حمیری» از او یاد می‌‌‌شود.
حمیری صحابی معصومین
عبدالله حمیری این افتخار بزرگ را داشت که در جرگه یاران امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام وارد شود. در بعضی از اخبار می‌‌‌خوانیم عبدالله به خدمت امام هادی علیه‌السلام نامه نوشت و از حضرت با عنوان الرجل نام برد.[۸] البته در موارد زیادی نیز با عنوان ابی محمد[۹] نامه می‌‌‌نوشت و به خدمت امام حسن عسکری علیه‌السلام می‌‌‌فرستاد.
شیخ طوسی در رجال ایشان را از اصحاب حضرت هادی و امام عسکری علیهماالسلام می‌‌‌داند.[۱۰] همچنین همه عالمانی که در علم رجال تألیف دارند، این نکته را تأیید کرده‌اند.
حمیری از منظر عالمان
اولین بار از حمیری در رجال کشی (یکی از بزرگترین منابع شناخت بزرگان و اصحاب ائمه اطهار) یاد شده است. در این کتاب می‌‌‌خوانیم: «قال نصر بن الصباح ابوالعباس الحمیری عبدالله بن جعفر کان استاد ابی الحسن...» (از قول استاد خود نقل می‌‌‌کند که حمیری استاد ابوالحسن است)[۱۱] و ظاهرا مراد از «ابوالحسن» در این جا پدر بزرگوار شیخ صدوق به نام علی بن الحسین بن بابویه است که یکی از شاگردان راویان «حمیری» بود.
شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ هـ.ق) می‌‌‌نویسد: «عبدالله بن جعفر حمیری قمی مکنی به ابوالعباس و شخص ثقه و مورد اطمینانی است»[۱۲] و نجاشی درباره ایشان معتقد است که عبدالله بن جعفر حمیری بزرگِ علمای قم و شخصیت برجسته آنها که در حدود سال ۲۹۰ قمری از قم به شهر کوفه رفتند و بزرگان و علمای کوفه از حمیری اخبار و روایات ائمه را زیاد شنیدید و کتاب‌های زیادی تصنیف کردند.[۱۳]
نجاشی تعبیرهایی درباره این استاد رجال راوی شناس بزرگ می‌‌‌آورد که بسیار جالب توجه است. وی از عظمت و جلالت محدث و فقیه شیعه این گونه سخن می‌گوید: «جناب حمیری در قم و بلکه در جهان شیعه، معروف و مشهور بود. وقتی به کوفه می‌‌‌رفت، اعاظم در پای منبر حدیث او جمع می‌‌‌شدند در حالی که کوفه خود از مرکز اصلی معارف احادیث اهل بیت عصمت و طهارت بود». جالب این که تعریف و تمجیدهایی که توسط علمای رجال درباره شخصیت عبدالله صورت گرفته، همانند عبارتی است که در حق شیخ صدوق ذکر شده است.
مشایخ و استادان
عبدالله حمیری در طول عمر خود از مکتب بزرگانی استفاده کرد و از آنها روایت نقل نمود. این اساتید عبارتند از:
- ۱- ابراهیم بن مهزیار اهوازی، برادر جناب علی بن مهزیار، که از بزرگانِ یاران امامان علیهم‌السلام بود.[۱۴]
- ۲- حسین بن مالک (شیخ در رجال او را ثقه از اصحاب امام هادی علیه‌السلام می‌‌‌داند).[۱۵]
- ۳- محمد بن جزک (از یاران امام هادی علیه‌السلام و مورد وثوق است).[۱۶]
- ۴- حسن بن علی بن کیان.[۱۷]
- ۵- ایوب بن نوح.[۱۸]
- ۷- هارون بن مسلم.[۲۰]
- ۱۰- محمد بن الحسین ابی الخطاب.[۲۳]
- ۱۲- محمد بن عیسی یقطینی.[۲۵]
شاگردان و راویان
جمعی از افراد برجسته نیز از محضر عبدالله حمیری کسب فیض و معرفت کرده‌اند که شمار آنها تقریبا به ۱۲ نفر می‌‌‌رسد از جمله:
- ۲- محمد بن الحسن بن الولید (از مشایخ مرحوم صدوق است).[۲۷]
- ۳- محمد بن موسی بن متوکل (از مشایخ صدوق است).[۲۸]
- ۴- محمد بن الحسن الصفار (متوفی سال ۲۹۰ [۲۹] و صاحب کتاب بصائرالدرجات).[۳۰]
- ۶- احمد بن محمد یحیی.[۳۲]
- ۷- سعد بن عبدالله اشعری قمی (متوفی به سال ۳۰۱ یا ۲۹۹).[۳۳]
- ۸- محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری (فرزند عبدالله حمیری).[۳۴]
آثار و تألیفات
این محدث عظیم‌الشأن کتاب‌های زیادی تصنیف کرد. مرحوم شیخ طوسی در فهرست[۳۵] پانزده کتاب برای ایشان ذکر می‌‌‌کند و می‌‌‌نویسد: له کتب، و منها «کتاب الدلائل»، «کتاب الطلب»، «کتاب التوحید...» و «قرب الإسناد»؛ و نجاشی نیز ۲۶ کتاب برای وی می‌‌‌شمارد.[۳۶]
البته این کتاب‌ها از بین رفته‌اند و یا تاکنون به دست ما نرسیده‌اند و تنها یک کتاب از این محدث بزرگ به یادگار مانده است و آن کتاب معروف «قرب الاسناد» است که یکی از منابع و مآخذ کتب اربعه شیعه را تشکیل می‌‌‌دهد. مرحوم صاحب وسائل از این کتاب بسیار نقل روایت می‌‌‌فرماید[۳۷] و نیز علامه مجلسی در مقدمه بحارالانوار این کتاب را مورد عنایت قرار داده است.[۳۸]
نمونه‌ای از روایات حمیری
میزان شناخت مؤمن و منافق:
جناب حمیری به سند خود از امام باقر علیه‌السلام نقل می‌‌‌کند: «قال عبدالله بن عمر والله ما کنا نعرف المنافقین فی زمان رسول الله صلی الله علیه و آله الا ببُغضهم علیاً». عبدالله بن عمر گفت: به خدا قسم ما در زمان رسول کرم صلی الله علیه و آله افراد منافق را نمی‌‌‌شناختیم مگر به وسیله دشمنی که با علی علیه‌السلام داشتند (که هر کس دشمن حضرت علی علیه‌السلام بود منافق بود).[۳۹]
نشانه ریاکاران:
رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «للمُرائی ثلاث علامات یکسل اذا کان وحده و ینشط اذا کان عندالناس و یحب أن یحمد جمیع اموره؛[۴۰] ریاکار سه نشانه دارد: در تنهایی بی‌علاقه به عبادت است و در حضور دیگران بانشاط است، و دوست دارد در تمام کارهایش او را ستایش کنند».
نماز اول وقت:
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «لَفضل الوقت الاول علی الاخیر خیرٌ للمؤمن من ولده و ماله؛[۴۱] فضیلت نماز اول وقت در مقابل آخر وقت، برای مؤمن از فرزند و مال و ثروت بهتر است».
وفات
زمان رحلت عبدالله حمیری نیز نامعلوم است و نمی‌‌‌توان قاطعانه درباره زمان رحلت ایشان ابراز نظر کرد. ولی از قرائن بدست می‌‌‌آید که زمان وفات ایشان نیمه دوم قرن سوم هجری بوده است. به این دلیل که یکی از شاگردانش سعد بن عبدالله اشعری بود که در سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ هجری درگذشت و محمد بن حسن صفار نیز که از دیگر شاگردان وی بود، در سال ۲۹۰ هجری رحلت کرد.
درباره محل دفن عبدالله نیز هر چند به اشاره چیزی در کتاب‌های مربوطه ذکر نشده است، اما به نظر می‌‌‌رسد در قم از دنیا رفته، و در کنار حضرت معصومه سلام الله علیها مدفون شده باشد.
پانویس
- ↑ همان، ص ۲۳۶.
- ↑ قاموس اللغه، ج ۲، ص ۱۴.
- ↑ مجمع البحرین، ماده حَمَرَ.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۱۵۲ و فهرست شیخ، ص ۱۰۲.
- ↑ همان.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۲۵۱.
- ↑ همان، ص ۲۵۱.
- ↑ الرجل اصطلاح محدثین شیعه به امام هادی علیه‌السلام اطلاق می‌‌‌شود.
- ↑ رجال محقق اردبیلی، ج ۱، ص ۴۷۹.
- ↑ رجال شیخ طوسی، ص ۴۳۲.
- ↑ رجال کشی، ج ۲، ص ۸۶۴.
- ↑ فهرست شیخ، ص ۱۰۲.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۱۵۲.
- ↑ تنقیح المقال، مماقانی، ج ۱، ص ۱۳۶؛ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۹.
- ↑ رجال شیخ، ص ۴۱۳.
- ↑ همان، ص ۴۲۳.
- ↑ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۹ و تنقیح المقال، ج ۱، ص ۳۰۰.
- ↑ تنقیح المقال، ج ۱، ص ۱۶۰.
- ↑ امالی صدوق، مجلس ۱۰، ص ۴۱.
- ↑ همان، ۳۶، ص ۱۱۶.
- ↑ همان، ۳۷، ص ۱۷۱.
- ↑ همان، ۳۸، ص ۱۷۸.
- ↑ همان، ۳۹، ص ۱۸۱.
- ↑ همان، ۴۸، ص ۲۳۸.
- ↑ امالی صدوق، مجلس ۴۸، ص ۲۳۸.
- ↑ شرح مشیخه، ج ۴، ص ۱۲۲.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ نجاشی، ص ۲۵۱.
- ↑ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۸.
- ↑ نجاشی، ص ۲۵۰ و خلاصه علامه، ص ۱۵۷.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۱۵۲.
- ↑ رجال نجاشی، ص ۱۲۷ و جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۱.
- ↑ جامع الروات، ج ۱، ص ۴۷۱.
- ↑ فهرست، ص ۱۰۲.
- ↑ نجاشی، ص ۱۵۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۴۰.
- ↑ بحارالانوار، ج ۱، ص ۶.
- ↑ قرب الاسناد به تحقیق صادق اردستانی، ص ۳۹.
- ↑ همان، ص ۴۱.
- ↑ همان، ص ۵۱.
منابع
- ابوالحسن ربانی، "عبدالله بن جعفر حمیری"، ستارگان حرم، شماره ۴.
- آشنايی با برخی از راويان حديث شيعه، سایت راسخون.
