تاریخ بغداد (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۲۵: | سطر ۲۵: | ||
}} | }} | ||
| − | '''«تاریخ بغداد»''' یا '''«مدینة السلام»''' | + | '''«تاریخ بغداد»''' یا '''«مدینة السلام»''' از مهمترین تألیفات [[خطیب بغدادی|خطیب بغدادی]] (۳۹۲-۴۶۳ ق)، مشتمل بر شرح حال [[محدث|محدثان]] و برخی دیگر صاحبان علوم مختلف و رجال اجتماعى است. مؤلف در این کتاب در صدد ارائه شرح حال کاملى از افراد از جمله نام و نسب و [[کنیه|کنیه]] و نیز ذکر [[مشایخ|مشایخ]] و شاگردان آنها می باشد. |
| − | == | + | == مؤلف == |
| − | + | ابوبکر احمد بن على بن ثابت معروف به '''«'''[[خطیب بغدادی|خطیب بغدادى]]'''»''' (۳۹۲- ۴۶۳ ق)، از مورخان و [[محدث|محدثان]] مشهور [[اهل سنت]] در قرن ۵ قمری است. بیشتر همت و تلاش خطیب، مصروف [[حدیث]] و علوم مرتبط با آن گشت، هر چند به [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] و نیز [[ادبیات عرب|ادبیات]] و [[تاریخ]] و اخبار نیز اهمیت مى داد. وى در اصول پیرو مذهب [[اشاعره|اشعرى]] و در فروع پیرو مذهب [[شافعی|شافعى]] بود. | |
| − | اهمیت خاص این کتاب در توجه آن به «[[حدیث|حدیث]]» آشکار مى شود، چرا که مؤلف شرح حال حدود پنج هزار نفر از رجال حدیث را در این کتاب گرد آورده است. خطیب به شرح حال ریاضى دانان، منجمین و فلاسفه نپرداخته، چنانکه درباره رجال سیاسى و فرماندهان جنگ و ادیبان و شاعران و مغنى ها نیز بصورت کامل بحث نکرده است. از این رو «تاریخ بغداد» یک کتاب تاریخى فراگیر و شامل به شمار نمى‌آید. | + | الفقیه و المتفقّه، نهج الصواب، مسألة الکلام فی الصفات، کتاب السنن و الکفایة فی علم الروایة، از دیگر آثار خطیب بغدادی است. |
| + | |||
| + | ==محتوای کتاب== | ||
| + | «تاریخ بغداد»، شرح حال ۷۸۳۱ [[محدث]] و دیگر صاحبان علوم مختلف و برخی رجال اجتماعى و دولتى را در خود جاى داده است. | ||
| + | |||
| + | اهمیت خاص این کتاب در توجه آن به «[[حدیث|حدیث]]» آشکار مى شود، چرا که مؤلف شرح حال حدود پنج هزار نفر از رجال حدیث را در این کتاب گرد آورده است. [[خطیب بغدادی|خطیب بغدادى]] به شرح حال ریاضى دانان، منجمین و فلاسفه نپرداخته، چنانکه درباره رجال سیاسى و فرماندهان جنگ و ادیبان و شاعران و مغنى ها نیز بصورت کامل بحث نکرده است. از این رو «تاریخ بغداد» یک کتاب تاریخى فراگیر و شامل به شمار نمى‌آید. | ||
وى معمولاً در شرح حال محدثان، از آنان یک یا چند حدیث نقل کرده؛ ازاین‌رو، مى‌توان کتاب را اثرى روایى نیز به شمار آورد. او در نقل این روایات، از کتاب‌هاى حدیث و فرهنگ‌هاى حدیثى و روایى استفاده برده است. | وى معمولاً در شرح حال محدثان، از آنان یک یا چند حدیث نقل کرده؛ ازاین‌رو، مى‌توان کتاب را اثرى روایى نیز به شمار آورد. او در نقل این روایات، از کتاب‌هاى حدیث و فرهنگ‌هاى حدیثى و روایى استفاده برده است. | ||
| سطر ۳۶: | سطر ۴۱: | ||
اهمیت دیگر این کتاب از جهت حیات علمى در این است که این کتاب از روشهاى تدریس و رویه هاى علما در برخورد با شاگردانشان و نیز از مدارسى که در دو قرن ۴ و ۵ هجرى وجود داشته و حلقات علمى و نشست‌هاى دانشمندان در [[مسجد|مساجد]] به جهت حدیث کردن و تدریس، گزارش مى دهد. چنانکه از نشاط علمى موجود در شهرهاى اسلامى آن دوران خبر مى‌دهد. | اهمیت دیگر این کتاب از جهت حیات علمى در این است که این کتاب از روشهاى تدریس و رویه هاى علما در برخورد با شاگردانشان و نیز از مدارسى که در دو قرن ۴ و ۵ هجرى وجود داشته و حلقات علمى و نشست‌هاى دانشمندان در [[مسجد|مساجد]] به جهت حدیث کردن و تدریس، گزارش مى دهد. چنانکه از نشاط علمى موجود در شهرهاى اسلامى آن دوران خبر مى‌دهد. | ||
| − | نکته مهم | + | نکته مهم دیگر، دقتى است که از جانب خطیب نسبت به [[سند حدیث|اسناد]] روایات صورت مى گیرد، چه این روایات مربوط به حدیث و رجال حدیث باشد و چه مربوط به [[تاریخ|تاریخ]] و ادب. با توجه به فقدان تعداد زیادى از مصنفاتى که وى از آنها مطالبى را فرا گرفته است، اهمیت أسانید خطیب به این کتابها روشن مى شود چرا که در واقع خطیب با این أسانید گویى خود آن کتابها را در اختیار ما قرار مى دهد. |
پرداختن مؤلف به روایات شاذّ که با اتفاق علماء مخالف است، از دیگر ویژگى هاى کتاب به شمار رفته، از گستره آگاهى وى نسبت به این گونه روایات حکایت مى کند، چرا که شناخت این دسته از روایات مستلزم احاطه و تسلط نسبت به سایر روایات و نیز شناخت اجماع‌هاست. | پرداختن مؤلف به روایات شاذّ که با اتفاق علماء مخالف است، از دیگر ویژگى هاى کتاب به شمار رفته، از گستره آگاهى وى نسبت به این گونه روایات حکایت مى کند، چرا که شناخت این دسته از روایات مستلزم احاطه و تسلط نسبت به سایر روایات و نیز شناخت اجماع‌هاست. | ||
| − | خطیب در این کتاب به شرح حال دانشمندانى که در بغداد مى‌زیسته و یا از آن دیدار کرده‌اند مى‌پردازد. از اینرو به نوشته‌هایى که قبل از وى در شرح حال محدثین، خلفاء، أدبا و شعراء به رشته تحریر در آمده است اعتماد مى‌ورزد. | + | خطیب در این کتاب به شرح حال دانشمندانى که در بغداد مى‌زیسته و یا از آن دیدار کرده‌اند مى‌پردازد. از اینرو به نوشته‌هایى که قبل از وى در شرح حال محدثین، خلفاء، أدبا و شعراء به رشته تحریر در آمده است اعتماد مى‌ورزد. وى در این کتاب در صدد ارائه شرح حال کاملى از افراد است که شامل معرفى شخصى به وسیله ذکر نام و نسب و [[کنیه|کنیه]] او و نیز یاد کرد شیوخ و شاگردان و برخى ویژگى‌هاى اخلاقى افراد و نیز [[جرح و تعدیل|جرح و تعدیل]] هایى که نسبت به آنها از جانب منتقدان صورت گرفته و همچنین تاریخ درگذشت و محل دفن آنان مى باشد. |
خطیب، دانشمندى نقّاد و جستجوگر است و وسعت اطلاعات و قابلیت وى براى نقد و ارزیابى در آنجا ظاهر مى شود که وى به بیان اوهام علماء و مصنفین گذشته مى‌پردازد و سپس این اوهام را تصحیح مى‌کند. این اوهام یا مربوط به تاریخ وفات افراد و یا مربوط به تاریخ ولادت آنان و نیز شهرهایى که افراد در آن مى زیسته اند مى باشد. | خطیب، دانشمندى نقّاد و جستجوگر است و وسعت اطلاعات و قابلیت وى براى نقد و ارزیابى در آنجا ظاهر مى شود که وى به بیان اوهام علماء و مصنفین گذشته مى‌پردازد و سپس این اوهام را تصحیح مى‌کند. این اوهام یا مربوط به تاریخ وفات افراد و یا مربوط به تاریخ ولادت آنان و نیز شهرهایى که افراد در آن مى زیسته اند مى باشد. | ||
از جمله ویژگى‌هاى کتاب این است که در برگیرنده برخى کتابهاست که در تاریخ [[بغداد]] نگاشته شده و در حال حاضر در دسترسى ما قرار ندارند. خطیب بغدادی با تألیف این کتاب این آثار را براى آیندگان حفظ نموده است. | از جمله ویژگى‌هاى کتاب این است که در برگیرنده برخى کتابهاست که در تاریخ [[بغداد]] نگاشته شده و در حال حاضر در دسترسى ما قرار ندارند. خطیب بغدادی با تألیف این کتاب این آثار را براى آیندگان حفظ نموده است. | ||
| + | |||
| + | == کتب متأثر از تاریخ بغداد == | ||
| + | همه کتاب‌هایی که پس از خطیب در باره تاریخ شهر [[بغداد]] نوشته شده و اغلب تاریخ‌های محلی که در قرن‌های بعد درباره شهرهای مختلف جهان [[اسلام]] تألیف شده است، از تاریخ بغداد متأثر بوده‌اند. | ||
| + | |||
| + | از آ<span class="tooltiptext"></span>ن‌جا که خطیب بغدادی به طورکلی شرح حال غیرمحدّثان را به صورت محدود آورده و بسیاری از آنان را ذکر نکرده است، بر کتاب وی ذیل‌هایی تألیف شده است، از جمله ذیل‌های ابوالبرکات سقطی (متوفی ۵۰۹)، سمعانی (متوفی ۵۶۲) و [[ابن نجّار]] (متوفی ۶۴۳). | ||
| + | |||
| + | همچن<span class="tooltiptext">[http://lib.eshia.ir/22013/1/23/%D9%88%D9%8A%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%B8]<span class="outlink"></span></span>ین تلخیص‌های متعددی از تاریخ بغداد و از برخی ذیل‌های آن نوشته شده است. چندین ردیه نیز بر تاریخ بغداد تألیف شده است، از جمله «السَّهمُ المُصِیبُ فی کَبدِ الخَطیب» تألیف عیسی بن ابی بکر ایوبی (متوفی ۶۲۴). | ||
| + | |||
| + | بزرگان بسیاری نیز در کتاب‌های خود از تاریخ بغداد اقتباس کرده‌اند، از جمله سمعانی در الانساب، ابن ماکولا در الاکمال، ابن ابی یَعْلی در [[طبقات الحنابلة (کتاب)|طبقات الحنابله]]، [[یاقوت حموی]] در [[معجم البلدان (کتاب)|معجم البلدان]] و ارشاد الاریب، [[ابن خلکان|ابن خَلَّکان]] در [[وفیات الاعیان (کتاب)|وَفَیات الاعیان]]، سُبکی در [[طبقات الشافعیة الکبری (کتاب)|طبقات الشافعیة الکبری]]، [[ابن حجرعسقلانی|ابن حَجر عسقلانی]] در تهذیب التهذیب، داودی در طبقات المفسرین، [[جلال الدین سیوطی|سیوطی]] در بغیة الوعاة و ... . | ||
| + | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * [[نرم افزار تراث]] (لوح فشرده). | + | *[[نرم افزار تراث]] (لوح فشرده). |
| − | * | + | *[[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]]، مرتضی دهقان، برگرفته از مقاله "تاریخ بغداد"، شماره ۳۰۸۰. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
[[رده:منابع تاریخ اسلام]] | [[رده:منابع تاریخ اسلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۲۲
 | |
| نویسنده | خطیب بغدادی |
| موضوع | تاریخ و شرح حال |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱۴ |
| تحقیق | مصطفی عبدالقادر عطا |
|
| |
«تاریخ بغداد» یا «مدینة السلام» از مهمترین تألیفات خطیب بغدادی (۳۹۲-۴۶۳ ق)، مشتمل بر شرح حال محدثان و برخی دیگر صاحبان علوم مختلف و رجال اجتماعى است. مؤلف در این کتاب در صدد ارائه شرح حال کاملى از افراد از جمله نام و نسب و کنیه و نیز ذکر مشایخ و شاگردان آنها می باشد.
مؤلف
ابوبکر احمد بن على بن ثابت معروف به «خطیب بغدادى» (۳۹۲- ۴۶۳ ق)، از مورخان و محدثان مشهور اهل سنت در قرن ۵ قمری است. بیشتر همت و تلاش خطیب، مصروف حدیث و علوم مرتبط با آن گشت، هر چند به فقه و اصول و نیز ادبیات و تاریخ و اخبار نیز اهمیت مى داد. وى در اصول پیرو مذهب اشعرى و در فروع پیرو مذهب شافعى بود.
الفقیه و المتفقّه، نهج الصواب، مسألة الکلام فی الصفات، کتاب السنن و الکفایة فی علم الروایة، از دیگر آثار خطیب بغدادی است.
محتوای کتاب
«تاریخ بغداد»، شرح حال ۷۸۳۱ محدث و دیگر صاحبان علوم مختلف و برخی رجال اجتماعى و دولتى را در خود جاى داده است.
اهمیت خاص این کتاب در توجه آن به «حدیث» آشکار مى شود، چرا که مؤلف شرح حال حدود پنج هزار نفر از رجال حدیث را در این کتاب گرد آورده است. خطیب بغدادى به شرح حال ریاضى دانان، منجمین و فلاسفه نپرداخته، چنانکه درباره رجال سیاسى و فرماندهان جنگ و ادیبان و شاعران و مغنى ها نیز بصورت کامل بحث نکرده است. از این رو «تاریخ بغداد» یک کتاب تاریخى فراگیر و شامل به شمار نمى‌آید.
وى معمولاً در شرح حال محدثان، از آنان یک یا چند حدیث نقل کرده؛ ازاین‌رو، مى‌توان کتاب را اثرى روایى نیز به شمار آورد. او در نقل این روایات، از کتاب‌هاى حدیث و فرهنگ‌هاى حدیثى و روایى استفاده برده است.
اهمیت دیگر این کتاب از جهت حیات علمى در این است که این کتاب از روشهاى تدریس و رویه هاى علما در برخورد با شاگردانشان و نیز از مدارسى که در دو قرن ۴ و ۵ هجرى وجود داشته و حلقات علمى و نشست‌هاى دانشمندان در مساجد به جهت حدیث کردن و تدریس، گزارش مى دهد. چنانکه از نشاط علمى موجود در شهرهاى اسلامى آن دوران خبر مى‌دهد.
نکته مهم دیگر، دقتى است که از جانب خطیب نسبت به اسناد روایات صورت مى گیرد، چه این روایات مربوط به حدیث و رجال حدیث باشد و چه مربوط به تاریخ و ادب. با توجه به فقدان تعداد زیادى از مصنفاتى که وى از آنها مطالبى را فرا گرفته است، اهمیت أسانید خطیب به این کتابها روشن مى شود چرا که در واقع خطیب با این أسانید گویى خود آن کتابها را در اختیار ما قرار مى دهد.
پرداختن مؤلف به روایات شاذّ که با اتفاق علماء مخالف است، از دیگر ویژگى هاى کتاب به شمار رفته، از گستره آگاهى وى نسبت به این گونه روایات حکایت مى کند، چرا که شناخت این دسته از روایات مستلزم احاطه و تسلط نسبت به سایر روایات و نیز شناخت اجماع‌هاست.
خطیب در این کتاب به شرح حال دانشمندانى که در بغداد مى‌زیسته و یا از آن دیدار کرده‌اند مى‌پردازد. از اینرو به نوشته‌هایى که قبل از وى در شرح حال محدثین، خلفاء، أدبا و شعراء به رشته تحریر در آمده است اعتماد مى‌ورزد. وى در این کتاب در صدد ارائه شرح حال کاملى از افراد است که شامل معرفى شخصى به وسیله ذکر نام و نسب و کنیه او و نیز یاد کرد شیوخ و شاگردان و برخى ویژگى‌هاى اخلاقى افراد و نیز جرح و تعدیل هایى که نسبت به آنها از جانب منتقدان صورت گرفته و همچنین تاریخ درگذشت و محل دفن آنان مى باشد.
خطیب، دانشمندى نقّاد و جستجوگر است و وسعت اطلاعات و قابلیت وى براى نقد و ارزیابى در آنجا ظاهر مى شود که وى به بیان اوهام علماء و مصنفین گذشته مى‌پردازد و سپس این اوهام را تصحیح مى‌کند. این اوهام یا مربوط به تاریخ وفات افراد و یا مربوط به تاریخ ولادت آنان و نیز شهرهایى که افراد در آن مى زیسته اند مى باشد.
از جمله ویژگى‌هاى کتاب این است که در برگیرنده برخى کتابهاست که در تاریخ بغداد نگاشته شده و در حال حاضر در دسترسى ما قرار ندارند. خطیب بغدادی با تألیف این کتاب این آثار را براى آیندگان حفظ نموده است.
کتب متأثر از تاریخ بغداد
همه کتاب‌هایی که پس از خطیب در باره تاریخ شهر بغداد نوشته شده و اغلب تاریخ‌های محلی که در قرن‌های بعد درباره شهرهای مختلف جهان اسلام تألیف شده است، از تاریخ بغداد متأثر بوده‌اند.
از آنجا که خطیب بغدادی به طورکلی شرح حال غیرمحدّثان را به صورت محدود آورده و بسیاری از آنان را ذکر نکرده است، بر کتاب وی ذیل‌هایی تألیف شده است، از جمله ذیل‌های ابوالبرکات سقطی (متوفی ۵۰۹)، سمعانی (متوفی ۵۶۲) و ابن نجّار (متوفی ۶۴۳).
همچن[۱]ین تلخیص‌های متعددی از تاریخ بغداد و از برخی ذیل‌های آن نوشته شده است. چندین ردیه نیز بر تاریخ بغداد تألیف شده است، از جمله «السَّهمُ المُصِیبُ فی کَبدِ الخَطیب» تألیف عیسی بن ابی بکر ایوبی (متوفی ۶۲۴).
بزرگان بسیاری نیز در کتاب‌های خود از تاریخ بغداد اقتباس کرده‌اند، از جمله سمعانی در الانساب، ابن ماکولا در الاکمال، ابن ابی یَعْلی در طبقات الحنابله، یاقوت حموی در معجم البلدان و ارشاد الاریب، ابن خَلَّکان در وَفَیات الاعیان، سُبکی در طبقات الشافعیة الکبری، ابن حَجر عسقلانی در تهذیب التهذیب، داودی در طبقات المفسرین، سیوطی در بغیة الوعاة و ... .
منابع
- نرم افزار تراث (لوح فشرده).
- دانشنامه جهان اسلام، مرتضی دهقان، برگرفته از مقاله "تاریخ بغداد"، شماره ۳۰۸۰.
