الشیعه و فنون الاسلام (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
(رده ها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | [[پرونده:Ketab107.jpg|بندانگشتی|الشیعه و فنون الاسلام]] | + | [[پرونده:Ketab107.jpg|270px|بندانگشتی|الشیعه و فنون الاسلام]] |
| − | ''' | + | کتاب '''«الشیعة و فنون الإسلام»'''، اثر آیت‌الله [[سید حسن صدر|سید حسن صدر]] (م، ۱۳۵۴ هـ.ق)، کتابى است که در آن، تقدم [[شیعه|شیعه]] در بسیارى از [[علوم اسلامی|علوم اسلامى]] مطرح و اثبات شده است. کتاب، به زبان عربى و در سال ۱۳۳۰ق، نوشته شده است. ترجمه هایی از این کتاب نیز موجود است از جمله «[[شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی (کتاب)|شیعه و پایه‌گذارى علوم اسلامی]]»، اثر سید محمد مختارى. |
| − | + | ==ساختار کتاب== | |
| − | + | کتاب با دو مقدمه از محقق (سید مرتضى میرسجادى) و نویسنده آغاز و مطالب در پانزده فصل، تنظیم شده است. در مقدمه محقق، پس از اشاره به روش تحقیق و اقدامات صورت‌گرفته در مورد کتاب، زندگى‌نامه نویسنده، ذکر شده است.<ref>مقدمه محقق، ص ۱۱</ref> و در مقدمه نویسنده، به این نکته اشاره شده که این کتاب، خلاصه‌اى از مطالب اثر قبلى نویسنده، تحت عنوان «[[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعة لفنون الإسلام]]» مى‌باشد.<ref>صدر، سید حسن، ص ۲۱</ref> | |
| − | + | لازم به ذکر اسست که نویسنده قبل از این اثر، کتابى تحت عنوان «تأسیس الشیعة لفنون الإسلام» را نوشته و آن را بر فصل‌هایى مرتب ساخته که مشتملند بر علومى که [[شیعه|شیعه]]، در بنیان‌گذارى آنها پیش‌گام بوده است، اما ترتیب اشخاص در آن، به ترتیب حروف نبوده، بلکه به ترتیب طبقات ذکر شده است و از آنجا که آن کتاب تا اندازه‌اى مفصل و بزرگ شده بود، لذا آن کتاب را به نام «الشیعة و فنون الإسلام» مختصر کرده است. وى در این اثر، مطالب را به ترتیب شرافت علوم فصل‌بندى نموده است.<ref>صدر، سید حسن، ص ۲۱</ref> | |
| − | + | فهارس کتاب، از جمله فهرست مطالب؛ مصادر؛ اعلام؛ [[کنیه|کنیه‌ها]] و القاب، در انتهاى کتاب آمده است. پاورقى‌ها نیز بسیار مفصل بوده و در آنها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیحاتى پیرامون برخى از کلمات، عبارات و اعلام مذکور در متن پرداخته شده است. | |
| − | == گزارش محتوا == | + | ==گزارش محتوا== |
| + | '''الف)-''' در فصل اول، به تقدم [[شیعه|شیعه]] در [[علوم قرآن]] پرداخته شده است. نویسنده، معتقد است [[امام علی علیه السلام|حضرت على]](ع) نخستین کسى بود که علوم قرآن را به چندین نوع تقسیم کرد و شصت نوع آن را دیکته فرمود و براى هر نوع، مثال ویژه‌اى ذکر کرد و این در کتابى است که تا امروز، در دسترس ما قرار دارد و به طرق متعددى از آن روایت مى‌کنیم و همین کتاب، اصل است براى کسانى که در انواع علوم قرآن، چیزى نوشته‌اند.<ref>متن کتاب، ص ۶۱</ref> | ||
| − | در | + | '''ب)-''' در فصل دوم، در ضمن ده بحث، از تقدم شیعه در [[علوم حدیث|علوم حدیث]] بحث شده است. نویسنده بر این باور است که مسلمانان صدر [[اسلام]]، اعم از [[صحابه]] و [[تابعین|تابعین]]، در نوشتن [[حدیث|حدیث]] اختلاف داشتند و درحالى‌که بیشترشان آن را بد و ناروا مى‌پنداشتند، گروهى آن را خوب و جایز مى‌دانستند و حدیث بسیارى هم نوشتند که [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]](ع) و فرزند بزرگوارش [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]](ع) از همین گروه بودند؛ چنان‌که [[سیوطى]] در «تدریب الراوی» این معنا را نوشته است.<ref>همان، ص ۱۴۵ - ۱۵۰</ref> |
| − | در | + | '''ج)-''' در فصل سوم، به تقدم [[شیعه|شیعه]] در [[فقه|علم فقه]]، در ضمن چهار بحث زیر اشاره شده است: |
| − | + | * نخستین کسى که فقه را به ترتیب ابواب تدوین کرد: وى [[علی بن ابی رافع|على بن ابی رافع]] مولاى [[پیامبر اسلام|رسول خدا]](ص) بود.<ref>همان، ص ۲۴۱</ref> | |
| + | * مشاهیر فقهاى شیعه در صدر اول: که عبارتند از: [[زرارة بن اعین|زراره]]؛ [[معروف بن خربوذ]]؛ [[برید بن معاویه|برید]]؛ [[ابوبصیر اسدی|ابوبصیر اسدى]]؛ [[فضیل بن یسار|فضیل بن یسار]] و [[محمد بن مسلم ثقفی کوفی|محمد بن مسلم طائفى]] و گفته شده که در بین اینان، زراره از همه فقیه‌تر بوده است و بعضى به‌جاى ابوبصیر اسدى، [[ابوبصیر مرادی|ابوبصیر مرادى]] را ذکر کرده‌اند که نامش لیث بن بخترى است.<ref>همان، ص ۲۴۶</ref> | ||
| + | * فقهائى که در صدر اول، طبق [[مذهب جعفری|مذهب جعفرى]] کتاب نوشته‌اند: شیخ ابوالقاسم جعفر بن سعید که معروف به «محقق» است در اول کتاب «معتبر» که [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]](ع) را ذکر مى‌کند، چنین مى‌نویسد: «امام صادق(ع) در سایه تعلیم و تربیتش بسى فقهاى نامدار و دانشمندان بزرگ، پروراند که از پاسخ‌هاى مسائل و بهره‌بردارى از خرمن علم حضرتش چهارصد کتاب ارزنده نوشتند»، ولى نویسنده، معتقد است این تعداد، از مؤلفات بزرگان و نامداران شاگردان امام صادق(ع) است؛ وگرنه شیخ شمس‌الدین محمد بن مکى، معروف به [[شهید اول]] در آغاز کتاب «[[ذکری الشیعه فی احکام الشریعه (کتاب)|ذکرى]]» با صراحت گوید: از پاسخ‌هائى که امام صادق(ع) به مسائل مى‌داد روشن مى‌شود که چهار هزار نفر، کتاب نوشتند که بعضى از آنان، [[عراق|عراقى]] و برخى [[حجاز|حجازى]] و عده‌اى [[خراسان|خراسانى]] و گروهى [[شام|شامى]] بودند.<ref>همان، ص ۲۴۸ و ۲۴۹</ref> | ||
| + | * مجموعه‌هاى بزرگ فقهى اصحاب [[ائمه اطهار|ائمه]](ع): برخى از آنها عبارتند از: | ||
| − | + | # «جامع الفقه» که ثابت بن هرمز ابوالمقدام، آن را از [[امام سجاد علیه السلام|امام سجاد]](ع) آموخته و روایت کرده است. | |
| + | # «شرائع الإیمان» که محمد بن معافى ابوجعفر مولاى [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]](ع) آن را از [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم]](ع) و [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]](ع) فراگرفته و روایت کرده است. | ||
| + | # «جامع أبواب الفقه» على بن حمزه که شاگرد امام صادق(ع) است. | ||
| + | # تعداد سى کتاب در ابواب [[فقه]]، تألیف عبداللّه بن مغیره که از اصحاب امام کاظم(ع) است؛ چنان‌که در فهرست [[احمد بن علی نجاشی|نجاشى]] ذکر شده است. | ||
| + | # «الفقه و الأحکام» که تألیف [[ابراهیم بن محمد ثقفی|ابراهیم بن محمد ثقفى]] متوفاى ۲۸۳ق، است. | ||
| + | # «المبوب فی الحلال و الحرام» که تألیف ابراهیم بن محمد بن ابویحیى مدنى اسلمى متوفاى ۱۸۴ق، است. | ||
| + | # «الجامع فی أبواب الفقه» که تألیف حسن بن على ابومحمد حجال است. | ||
| + | # «الجامع الکبیر فی الفقه»، تألیف على بن محمد بن شیره کاشانى ابوالحسن که کتاب‌هاى بسیار نوشته است. | ||
| + | # «المشیخة» نوشته [[حسن بن محبوب|حسن بن محبوب ابوعلى سراد]] که از بزرگان شیعه و از اصحاب [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]](ع) بود و در سال ۲۲۴ق، از دنیا رفت.<ref>همان، ص ۲۵۱ - ۲۵۵</ref> | ||
| − | در فصل | + | '''د)-''' در فصل چهارم، در سه بحث زیر، به تقدم [[شیعه]] در [[علم کلام|علم کلام]] اشاره شده است: |
| − | + | * نخستین کسى که در علم کلام به تألیف و تدوین پرداخت: وى عیسى بن روضه تابعى بود که در [[امامت]] کتاب نوشت و تا زمان [[منصور (خلیفه عباسی)|ابوجعفر منصور]] زنده بود و از خاصان وى شد و او همو است که باب علم کلام را گشود و نقاب از چهره این علم برگرفت.<ref>همان، ص ۲۵۹</ref> | |
| + | * نخستین کسى که در [[تشیع]] وارد مناظره شد: وى [[کمیت اسدی|کمیت بن زیاد]] شاعر بود که بر حقانیت تشیع دلیل و [[برهان]] آورد و اگر او نبود، شیعه به روش استدلال بر حقانیت مذهب خود آشنا نمى‌شد.<ref>همان، ص ۲۶۲</ref> | ||
| + | * مشاهیر پیشوایان علم کلام که شیعه بوده‌اند: در این قسمت، پنج طبقه ذکر شده است که از جمله افراد معرفى‌شده، عبارتند از: [[کمیل بن زیاد نخعی|کمیل بن زیاد]]، [[سلیم بن قیس هلالی|سلیم بن قیس هلالی]]، [[حارث همدانی|حارث اعور همدانى]]، [[جابر بن یزید جعفی]].<ref>همان، ص ۲۷۴ - ۳۲۲</ref> | ||
| − | + | '''هـ)-''' در پنجمین فصل، به تقدم شیعه در [[اصول فقه|علم اصول]] پرداخته شده است. نویسنده، معتقد است نخستین کسى که درب این علم را به روى مردم گشود و مسائلش را از هم باز و جدا نمود، [[امام باقر علیه السلام|امام باقر]](ع) و پس از وى [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]](ع) بود. نویسنده بر این باور است که این دو بزرگوار، قواعد و مسائل [[اصول فقه|اصول فقه]] را بر گروهى از شاگردانشان، دیکته فرمودند و آنان هم این گفته‌ها را جمع‌آورى نموده و مسائلى از این علم را پرداختند که متأخرین بر طبق مباحث علم اصول، آنها را مرتب ساخته و در این باره کتاب‌ها نوشتند.<ref>همان، ص ۳۲۵</ref> | |
| − | + | '''و)-''' از دیگر علومى که نویسنده به تقدم شیعه در آنها اشاره نموده، عبارتند از: فرقه‌شناسى؛ مکارم [[اخلاق]]؛ سیره‌نگارى؛ [[تاریخ اسلام|تاریخ اسلامى]]؛ جغرافیا در صدر [[اسلام]]؛ [[علم لغت|لغت]]؛ انشاء؛ [[علم معانی|معانى]] و [[علم بیان|بیان]]؛ [[علم عروض|عروض]]؛ فنون [[شعر]] در اسلام؛ [[صرف]] و [[علم نحو|نحو]]. | |
| − | + | ==پانویس== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<references /> | <references /> | ||
| − | == منابع مقاله == | + | ==منابع مقاله== |
| − | |||
| − | |||
| − | + | * مقدمه و متن کتاب. | |
| + | * صدر، سید حسن، «[[شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی (کتاب)|شیعه و پایه‌گذارى علوم اسلامی]]»، ترجمه سید محمد مختارى سبزوارى، انتشارات روزبه، شهریورماه ۱۳۷۵. | ||
| − | == منبع == | + | ==منبع== |
ویکی نور | ویکی نور | ||
| + | == متن کتاب == | ||
| + | '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/37963/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%B9%D8%A9-%D9%88-%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85/&from=search&&query=%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%B9%D8%A9%20%D9%88%20%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86%20%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&count=20&execute=true الشیعه و فنون الاسلام]''' | ||
[[رده:منابع تاریخ تشیع]] | [[رده:منابع تاریخ تشیع]] | ||
[[رده:منابع تاریخ علوم]] | [[رده:منابع تاریخ علوم]] | ||
نسخهٔ ۱۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۵:۲۴
کتاب «الشیعة و فنون الإسلام»، اثر آیت‌الله سید حسن صدر (م، ۱۳۵۴ هـ.ق)، کتابى است که در آن، تقدم شیعه در بسیارى از علوم اسلامى مطرح و اثبات شده است. کتاب، به زبان عربى و در سال ۱۳۳۰ق، نوشته شده است. ترجمه هایی از این کتاب نیز موجود است از جمله «شیعه و پایه‌گذارى علوم اسلامی»، اثر سید محمد مختارى.
ساختار کتاب
کتاب با دو مقدمه از محقق (سید مرتضى میرسجادى) و نویسنده آغاز و مطالب در پانزده فصل، تنظیم شده است. در مقدمه محقق، پس از اشاره به روش تحقیق و اقدامات صورت‌گرفته در مورد کتاب، زندگى‌نامه نویسنده، ذکر شده است.[۱] و در مقدمه نویسنده، به این نکته اشاره شده که این کتاب، خلاصه‌اى از مطالب اثر قبلى نویسنده، تحت عنوان «تأسیس الشیعة لفنون الإسلام» مى‌باشد.[۲]
لازم به ذکر اسست که نویسنده قبل از این اثر، کتابى تحت عنوان «تأسیس الشیعة لفنون الإسلام» را نوشته و آن را بر فصل‌هایى مرتب ساخته که مشتملند بر علومى که شیعه، در بنیان‌گذارى آنها پیش‌گام بوده است، اما ترتیب اشخاص در آن، به ترتیب حروف نبوده، بلکه به ترتیب طبقات ذکر شده است و از آنجا که آن کتاب تا اندازه‌اى مفصل و بزرگ شده بود، لذا آن کتاب را به نام «الشیعة و فنون الإسلام» مختصر کرده است. وى در این اثر، مطالب را به ترتیب شرافت علوم فصل‌بندى نموده است.[۳]
فهارس کتاب، از جمله فهرست مطالب؛ مصادر؛ اعلام؛ کنیه‌ها و القاب، در انتهاى کتاب آمده است. پاورقى‌ها نیز بسیار مفصل بوده و در آنها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیحاتى پیرامون برخى از کلمات، عبارات و اعلام مذکور در متن پرداخته شده است.
گزارش محتوا
الف)- در فصل اول، به تقدم شیعه در علوم قرآن پرداخته شده است. نویسنده، معتقد است حضرت على(ع) نخستین کسى بود که علوم قرآن را به چندین نوع تقسیم کرد و شصت نوع آن را دیکته فرمود و براى هر نوع، مثال ویژه‌اى ذکر کرد و این در کتابى است که تا امروز، در دسترس ما قرار دارد و به طرق متعددى از آن روایت مى‌کنیم و همین کتاب، اصل است براى کسانى که در انواع علوم قرآن، چیزى نوشته‌اند.[۴]
ب)- در فصل دوم، در ضمن ده بحث، از تقدم شیعه در علوم حدیث بحث شده است. نویسنده بر این باور است که مسلمانان صدر اسلام، اعم از صحابه و تابعین، در نوشتن حدیث اختلاف داشتند و درحالى‌که بیشترشان آن را بد و ناروا مى‌پنداشتند، گروهى آن را خوب و جایز مى‌دانستند و حدیث بسیارى هم نوشتند که امیرالمؤمنین(ع) و فرزند بزرگوارش امام حسن(ع) از همین گروه بودند؛ چنان‌که سیوطى در «تدریب الراوی» این معنا را نوشته است.[۵]
ج)- در فصل سوم، به تقدم شیعه در علم فقه، در ضمن چهار بحث زیر اشاره شده است:
- نخستین کسى که فقه را به ترتیب ابواب تدوین کرد: وى على بن ابی رافع مولاى رسول خدا(ص) بود.[۶]
- مشاهیر فقهاى شیعه در صدر اول: که عبارتند از: زراره؛ معروف بن خربوذ؛ برید؛ ابوبصیر اسدى؛ فضیل بن یسار و محمد بن مسلم طائفى و گفته شده که در بین اینان، زراره از همه فقیه‌تر بوده است و بعضى به‌جاى ابوبصیر اسدى، ابوبصیر مرادى را ذکر کرده‌اند که نامش لیث بن بخترى است.[۷]
- فقهائى که در صدر اول، طبق مذهب جعفرى کتاب نوشته‌اند: شیخ ابوالقاسم جعفر بن سعید که معروف به «محقق» است در اول کتاب «معتبر» که امام صادق(ع) را ذکر مى‌کند، چنین مى‌نویسد: «امام صادق(ع) در سایه تعلیم و تربیتش بسى فقهاى نامدار و دانشمندان بزرگ، پروراند که از پاسخ‌هاى مسائل و بهره‌بردارى از خرمن علم حضرتش چهارصد کتاب ارزنده نوشتند»، ولى نویسنده، معتقد است این تعداد، از مؤلفات بزرگان و نامداران شاگردان امام صادق(ع) است؛ وگرنه شیخ شمس‌الدین محمد بن مکى، معروف به شهید اول در آغاز کتاب «ذکرى» با صراحت گوید: از پاسخ‌هائى که امام صادق(ع) به مسائل مى‌داد روشن مى‌شود که چهار هزار نفر، کتاب نوشتند که بعضى از آنان، عراقى و برخى حجازى و عده‌اى خراسانى و گروهى شامى بودند.[۸]
- مجموعه‌هاى بزرگ فقهى اصحاب ائمه(ع): برخى از آنها عبارتند از:
- «جامع الفقه» که ثابت بن هرمز ابوالمقدام، آن را از امام سجاد(ع) آموخته و روایت کرده است.
- «شرائع الإیمان» که محمد بن معافى ابوجعفر مولاى امام صادق(ع) آن را از امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) فراگرفته و روایت کرده است.
- «جامع أبواب الفقه» على بن حمزه که شاگرد امام صادق(ع) است.
- تعداد سى کتاب در ابواب فقه، تألیف عبداللّه بن مغیره که از اصحاب امام کاظم(ع) است؛ چنان‌که در فهرست نجاشى ذکر شده است.
- «الفقه و الأحکام» که تألیف ابراهیم بن محمد ثقفى متوفاى ۲۸۳ق، است.
- «المبوب فی الحلال و الحرام» که تألیف ابراهیم بن محمد بن ابویحیى مدنى اسلمى متوفاى ۱۸۴ق، است.
- «الجامع فی أبواب الفقه» که تألیف حسن بن على ابومحمد حجال است.
- «الجامع الکبیر فی الفقه»، تألیف على بن محمد بن شیره کاشانى ابوالحسن که کتاب‌هاى بسیار نوشته است.
- «المشیخة» نوشته حسن بن محبوب ابوعلى سراد که از بزرگان شیعه و از اصحاب امام رضا(ع) بود و در سال ۲۲۴ق، از دنیا رفت.[۹]
د)- در فصل چهارم، در سه بحث زیر، به تقدم شیعه در علم کلام اشاره شده است:
- نخستین کسى که در علم کلام به تألیف و تدوین پرداخت: وى عیسى بن روضه تابعى بود که در امامت کتاب نوشت و تا زمان ابوجعفر منصور زنده بود و از خاصان وى شد و او همو است که باب علم کلام را گشود و نقاب از چهره این علم برگرفت.[۱۰]
- نخستین کسى که در تشیع وارد مناظره شد: وى کمیت بن زیاد شاعر بود که بر حقانیت تشیع دلیل و برهان آورد و اگر او نبود، شیعه به روش استدلال بر حقانیت مذهب خود آشنا نمى‌شد.[۱۱]
- مشاهیر پیشوایان علم کلام که شیعه بوده‌اند: در این قسمت، پنج طبقه ذکر شده است که از جمله افراد معرفى‌شده، عبارتند از: کمیل بن زیاد، سلیم بن قیس هلالی، حارث اعور همدانى، جابر بن یزید جعفی.[۱۲]
هـ)- در پنجمین فصل، به تقدم شیعه در علم اصول پرداخته شده است. نویسنده، معتقد است نخستین کسى که درب این علم را به روى مردم گشود و مسائلش را از هم باز و جدا نمود، امام باقر(ع) و پس از وى امام صادق(ع) بود. نویسنده بر این باور است که این دو بزرگوار، قواعد و مسائل اصول فقه را بر گروهى از شاگردانشان، دیکته فرمودند و آنان هم این گفته‌ها را جمع‌آورى نموده و مسائلى از این علم را پرداختند که متأخرین بر طبق مباحث علم اصول، آنها را مرتب ساخته و در این باره کتاب‌ها نوشتند.[۱۳]
و)- از دیگر علومى که نویسنده به تقدم شیعه در آنها اشاره نموده، عبارتند از: فرقه‌شناسى؛ مکارم اخلاق؛ سیره‌نگارى؛ تاریخ اسلامى؛ جغرافیا در صدر اسلام؛ لغت؛ انشاء؛ معانى و بیان؛ عروض؛ فنون شعر در اسلام؛ صرف و نحو.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- صدر، سید حسن، «شیعه و پایه‌گذارى علوم اسلامی»، ترجمه سید محمد مختارى سبزوارى، انتشارات روزبه، شهریورماه ۱۳۷۵.
منبع
ویکی نور
متن کتاب
