مراح لبيد لكشف معنى القرآن المجيد (کتاب)

نویسنده	محمدبن عمر نووي الجاوي
موضوع	تفسیر اهل سنت
زبان	عربی
تعداد جلد	2
حاشیه نویس	محمدامين الضناوي

اين تفسير كه نام كامل آن« مراح لبيد لكشف معنى القرآن المجيد» است از تفاسير صوفيه به شمار مى‌آيد كه مؤلف در نگارش آن بسيار از فتوحات مكيه محيى الدين بن عربى متأثر بوده است. به رغم ديگر آثار صوفيه، با رويكرد اشاره‌اى نگارش نيافته است، بلكه مؤلف در سراسر تفسير خود كه شامل تمامى سوره‌هاى قرآن است، به معناى ظاهرى مفردات و عبارات قرآنى پايبند است. موجز و در دو جلد، به زبان عربى نگارش يافته است.

اين تفسير با مقدمه‌اى مختصر در بيان اهداف و انگيزه تأليف اثر، آغاز شده و مباحث معمول علوم قرآنى را متعرض نگشته است، مصادر خود و كتب مورد استفاده را بيان مى‌دارد.

انگيزه نگارش تفسير

مفسر در مقدمه مختصر خود در بيان انگيزه نگارش اين اثر مى‌نويسد: دوستان پيشنهاد نوشتن تفسيرى بر قرآن را، مى‌دادند، امّا در اين امر ترديد داشتم و خوف آن بود كه از مصاديق تفسير به رأى گردد، پس از مدتى به جهت اقتدا به علماى سلف در تدوين علم و به يادگار نهادن آن براى مردم، اقدام به نگاشتن تفسير نمودم.

منابع تفسير

مفسر در مقدمه به عمده‌ترين منابع خود اشاره دارد كه از اين قرارند: فتوحات الهيه، مفاتيح الغيب، سراج منير، تنوير المقباس و تفسير ابى السعود. البته اضافه بر اين كتب، از منابع تفسيرى و روايى ديگرى بهره برده است كه محقق اين اثر در پاورقى آنها را ذكر مى‌نمايد. از جمله تفاسير: تفسير طبرى، قرطبى، در المنثور، سيوطى، ابن كثير، اسباب النزول واحدى، زادالمسير ابن جوزى و كتب روايى و غير آنها از قبيل: حلية الاولياء ابو نعيم، فتح البارى ابن حجر، كنز العمال، صحاح مسلم، احمد، نسائى، بخارى، ابن ماجه، ترمذى، معجم صغير طبرانى، مجمع الزوائد هيثمى، دلائل النبوة بيهقى، البداية و النهاية ابن كثير، تاريخ طبرى، تاريخ بغداد خطيب بغدادى، كشف الخفاء عجلونى، مشكاة المصابيح تبريزى، طبقات ابن سعد، اتحاف السادة المتقين زبيدى، تاريخ جرجانى سهمى، جمع الجوامع سيوطى، شرح السنة بغوى، مستدرك حاكم، الاسماء و الصفات بيهقى، المصنف ابن ابى شيبة، السنن الكبرى بيهقى و...

روش تفسير

روش كلى نووى در اين اثر به اين شكل است كه، پس از ذكر نام سوره اطلاعات كلى درباره آن از قبيل، مكى، مدنى بودن، شماره آيات و تعداد كلمات، ارائه مى‌نمايد. آنگاه به شرح و بيان تك واژگان مى‌پردازد. سبك نگارش مؤلف آسان، قابل فهم و موجز است، وى در تطبيق آيات با مصاديق گاه به افراط مى‌گرايد و روايات و شأن نزولهاى غير متقن، بسيار در تفسيرش ديده مى‌شود. در نقل روايات، سند آنها را ذكر نكرده، اشاره‌اى به منبع آنها نيز ندارد، بين صحيح و ضعيف آنها تمييز قائل نمى‌شود، بدين جهت از نقل اسرائيليات و قصه‌هاى جعلى يهود اجتناب نمى‌ورزد. از آن جمله نقل قصه شرك همسر سليمان( ع) و جهل حضرت به آن و عدم تدبر ايشان در اداره حكومت، ذيل آيه 102 سوره بقره جلد 1 صفحه 35- 37. مصنف در مواردى به مسائل حرفى كلمات قرآنى و اعراب و تركيب آنها در جملات مى‌پردازد مانند ج 1 صفحه 370 ذيل آيه 40 سوره اعراف بحث صرفى درباره كلمه« غواش».

در قرائت به وجوه مختلف آن و مرويات از تابعين و غير آنها، مى‌پردازد و بدون ترجيح قرائتى معين، بحث را بسط مى‌دهد. و گاه وجوه قرائت را متذكر مى‌شود. درباره رسم الخط برخى كلمات نيز اشارتى دارد مانند ج 1 صفحه 10 ذيل آيه 9 سوره بقره كلمه« يخادعون».

مباحث فقهى بر اساس مذهب مشخص مؤلف( شافعى) در ذيل آيات احكام قرآن بدون استدلال و بسط آنها و گاهى با نقل ديدگاه ديگر مذاهب اسلامى، بيان شده است، گاهى نيز به ذكر حكمت احكام مبادرت مى‌ورزد، مانند ج 1 صفحه 249 ذيل آيه 3 سوره مائده درباره حرمت گوشت خنزير. در مسائل اعتقادى و كلامى ديدگاه ايشان، ديدگاه اهل سنت و جماعت است مباحثى نظير، رؤيت خداوند، عرش، گناهان كبيره، جبر و اختيار و- بر اساس آن ديدگاه بيان شده است.

با اينكه تفسير نووى، موجز مى‌باشد ولى نقل داستانهاى تاريخ در آن نمايان است مانند جلد 1 صفحه 445 ذيل آيه 30 سوره توبه.

مفسر، ذيل آيه 61 سوره آل عمران( آيه مباهله) در جلد 1 صفحه 130 به نقل داستان مباهله پيامبر صلى الله عليه و آله با مسيحيان نجران پرداخته و نام مبارك پنج تن پيامبر( ص)، امام على( ع)، فاطمه( س) و حسنين( ع) را به عنوان شركت كنندگان در مباهله را ذكر مى‌نمايد. ذيل آيه 33 سوره احزاب نيز در جلد 2 صفحه 254 نام مبارك حضرت على( ع) و فاطمه( س) و حسنين( ع) را به عنوان مصداق اهل بيت، بيان مى‌دارد.

به طور خلاصه بايد گفت كه اين تفسير از تفاسير موجز و مختصرى بوده كه اهتمام مؤلف آن به اين بوده كه از سياق لفظ و بيان مدلول آيه و تفسير آن، ذكر قرائتها و فضل تلاوت آيات و نقل آثار و روايات وارده در معانى آيات و اسباب نزول آنها، خارج نگردد. نووى به سال 1305 ق از نوشتن اين تفسير فراغت يافت.

تحقيق اثر

تفسير مراح لبيد به تحقيق محمد امين الضّناوى انجام گرفته كه ضمن مقدمه‌اى كوتاه روش خود را بيان داشته است، ضبط نص كتاب، تصحيح آن و ارائه توضيحات در پاورقى به همراه ذكر منابع اقوال و روايات، و بيان شرح مختصرى از مؤلف و آثار ايشان، از تلاشهاى محقق گرانقدر در احياء اين اثر مى‌باشد.

نسخه شناسى

تفسير مراح لبيد در سال 1400 ق 1980 م در حاشيه كتاب« الوجيز فى تفسير القرآن العزيز» تأليف ابو الحسن على بن احمد واحدى 4682 ق) در بيروت، دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع به طبع رسيده است. و به سال 1405 ق در چاپخانه عبد الرزاق افست گرديد. نسخه حاضر با تحقيق محمد امين الصناوى توسط منشورات محمد على بيضون، دارالكتب العلمية در بيروت، لبنان در دو جلد به قطع وزيرى به سال 1417 ه- 1997 م، به عنوان چاپ اول به دوستداران قرآن عرضه شده است. در پايان هر جلد فهرستى از آيات و سوره‌هاى تفسير شده ارائه شده است.

منابع مقاله

1- مقدمه تحقيق تفسير و دو مجلد آن

2- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى به كوشش بهاء الدين خرمشاهى جلد 1 ص 755 و جلد 2 ص 2284

3- المفسرون حياتهم و منهجهم سيد محمد على ايازى صفحه 69

منبع

نرم افزار جامع التفاسیر ، بخش کتابشناسی

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی