رجال شیخ طوسی (کتاب)

زندگی‌نامه مؤلف

شیخ ابوجعفر محمد بن حسن بن على بن حسن طوسى (385ـ460 ق). کنیه اش ابوجعفر، فقیه، محدّث و متکلم امامی قرن پنجم. طوسی نام و نسب خود را به همین گونه، و نجاشی نیز نام و نسب و کنیۀ وی را به همین صورت درج ‌کرده است. وی در رمضان سال 385 در طوس به دنیا آمد

اظهارنظرها

شیخ طوسى از بى نظیرترین مشاهیر شیعه است . مرحوم علامه سید مهدى بحرالعلوم درباره شیخ می گوید: «شیخ الطائفة المحقه و رافع اعلام الشریفة الحقة امام الفرقة بعد الأئمة المعصومین علیه السلام و عماد الشیعة الامامیة فى كل ما یتعلق بالمذهب والدین محقق الاصول والفروع و مهذب فندق المعقول والمسموع شیخ الطائفة على الاطلاق و ضیف فى جمیع علوم الاسلام و كان القدوة فى ذلك والامام و اما الفقه فهو خریت هذه الضاعة و الملقى الیه زمام الاینقاد والطاعة و كل من تأخر عنه من الفقهاء فقد تفقه على كتبه و...».

استادان شیخ طوسی

شیخ ابوعبدالله احمد بن عبدالواحد بن احمد بزاز (معروف به ابن حاثر و ابن عبدون)

شیخ احمد بن محمد بن موسى (معروف به ابن صلت اهوازى)

شیخ ابوعبدالله حسین بن عبیدالله

شیخ ابوالحسین على بن احمد بن محمد بن جید قمى

شیخ مفید و...

شاگردان

محدث مشهور ابن شهر آشوب

سروى مازندرانى

فرزندش محمد بن حسن طوسى و...

انگيزۀ نگارش کتاب رجال

كتاب حاضر، تنها قصد جمع آورى و شمارش اصحاب معصومين عليهم السلام را دارد. به همين جهت اشاره‌اى به مدح و ذم افراد ننموده مگر در مواردى كه براى رفع شبهه و مانند آن تذكر داده است. شيخ طوسى در مقدمۀ كتاب انگيزه خويش را بر نوشتن اين كتاب چنين بيان نموده كه:

« چون شيخ فاضل چندين بار از من خواسته كتابى مشتمل بر اسامى راويان از پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمۀ بعد از او و كسانى كه از آنها مستقيما روايت نكرده‌اند تهيه كنم، به خاطر اجابت خواستۀ او كتاب حاضر را نوشتم و براى سهولت هر چه بيشتر در بازيابى مطالب كتاب، آن را بر اساس حروف الفباء مرتب كردم...»‌

منظور از فاضل کیست؟

اختلافى واقع شده در اينكه« شيخ فاضل» كيست؟ آنچه قريب به واقع مى‌نمايد اين است كه او شاگرد شيخ و نماينده او در شام، قاضى طرابلس، عبد العزيز بن براج، متوفاى 481 هجرى است. شيخ كتاب« الجمل و العقود» را نيز به درخواست او نگاشته است.

معرفى اجمالى كتاب

از خصوصیات این کتاب می توان به این مسئله اشاره کرد که كمتر توجهى به مذهب يا جرح و تعديل افراد شده و در اكثر موارد تنها نام افراد ذكر شده و هيچ توضيح اضافه‌اى براى آنها نيامده است. البته از امام كاظم عليه السلام به بعد اين سرى نكات بيشتر ذكر شده است.

اعتبار و ارزش

رجال شيخ طوسى كتابى است كه از جهات مختلف داراى اعتبار ويژه‌اى است از جمله آنكه:

1- اين كتاب از اصول پنج گانۀ اوليۀ رجال است و تمام كسانى كه پيرامون رجال مطلب نوشته‌اند ناگزير از رجوع به اين اصول مى‌باشند.

2- نويسندۀ كتاب حاضر، شيخ طوسى است كه وسعت اطلاعات او و تخصص بالاى وى در رشته‌هاى مختلف علوم بر كسى پوشيده نيست. او كسى است كه در بيشتر رشته‌هاى علوم اسلامى كتاب نوشته و كتاب هاى او مرجعى كاملا مطمئن براى محققين در طول هزار سال بوده و هست. شيخ طوسى مؤلف دو كتاب از كتب اربعۀ شيعه است.

3- تاريخ تأليف اين كتاب با توجه به ارجاعات شيخ به فهرست در اين كتاب، در اواخر عمر شيخ بوده و اين ويژگى مهمى براى يك اثر است كه در اوج دوران علمى يك مؤلف نوشته شده باشد.

4- شيخ مطالب اين كتاب را از منابع متعدد و اصول فراوانى كه در اختيار داشته جمع آورى نموده و پس از او منابع مذكور از بين رفته و تنها راه دستيابى ما به مطالبشان همين اصول رجال است.

شروح و تعلیقات

تحقیق و تعلیقه علامه كبیر سید محمدصادق بحرالعلوم.

وضعیت نشر

این اثر به كوشش المكتبة والمطبعة الحیدریه، در نجف اشرف به سال 1389 ق به چاپ رسیده است.

منابع

• محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.

• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع فقه اهل بیت 2 [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی

• دانشنامه جهان اسلام ، موسسه دائره المعارف الفقه الاسلامی ، ج1 ص 7241