روشهای تفسیری قرآن

انواع روش‌ها و گرایش‌ها در تفسیر قرآن

گاهی مفسر بر اساس عقل یا نقل (روایات) یا به کمک خود قرآن به تفسیر می پردازد:

روش تفسیری عبارت است از طریق و شیوه‌ای كه هر مفسر برای تفسیر یك یا چند آیه انتخاب می‌كند و غالباً بستگی دارد به ابزاری كه در تفسیر بكار می‌برد.

روشهای متداول تفسیر قرآن

روشهای تفسیری متداول صرف نظر از درستی یا نادرستی آنها عبارتند از:

1. تفسیر اجتهادی
2. تفسیر قرآن به قرآن
3. تفسیر قرآن به عقل
4. تفسیر قرآن به روایات
5. تفسیر قرآن به رأی
6. تفسیر علمی
7. تفسیر موضوعی
8. تفسیر رمزی

تفاوت روشها و گرایش های تفسیری

گاهی مفسران بر اساس علاقه و گرایش کلامی، فقهی، تاریخی یا فلسفی یا... قرآن را تفسیر می‌کنند؛ یعنی جنبه کلامی و اعتقادات قرآن، احکام یا مسائل تاریخی یا فلسفی آن را بیان می‌کنند؛ این‌ها گرایش‌های تفسیری است و روش تفسیری شیوه مفسر در بیان و تفسیر آیه است با هر گرایشی که دارد. به دیگر سخن تفاوتی نمود که مفسر از چه دریچه ای به آیه نگاه می کند در هر صورت او برای تفسیر آیه به ناچار این کار را به یک روش از روشهای پیش گفته - یا چند مورد آنها به صورت توامان - انجام می دهد.

در برخی از کتابهایی که به بررسی روشهای تفسیر قرآن می پردازد بین روشهای تفسیری و گرایش های تفسیری تمایز چندانی داده نشده و روشهای تفسیر قرآن در کنار گرایشهای تفسیری مورد بررسی قرار گرفته اند.

علت پیدایش شیوه‌های مختلف در قرآن

در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله مردم مستقیماً از منبع متصل به وحی الهی استفاده می‌كردند و هر مشكلی را از ایشان سئوال می‌كردند و تفسیر از این قاعده مستثنی نبود ولذا بسیاری از روایات اسلامی، تفسیر آیات قرآن است كه از پیامبر صلی الله علیه و آله سئوال شده و ایشان مطلب آیه را توضیح داده‌اند.

در زمان ائمه معصومین علیهم السلام تا حدودی وضع بر همین منوال بود، خصوصاً برای شیعه كه قول آنها را حجت می‌دانند و در مورد تفسیر آیات هم از ایشان سئوال می‌شد.

اما در زمانهای بعد در قرون اولیه اسلام كم‌كم بحث‌های كلامی زیاد شد و این به علت فتح كشورهای جدید و برخورد مسلمانان با فرقه‌های مختلف اوج گرفت و در زمان خلفاء فلسفه یونانی به عربی منتقل شد ولذا در عهد عباسیان (اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری قمری) بحث های عقلی و فلسفی رشد كرد و در هیمن زمان هم تصوف ظاهر شد و بعضی مردم به ریاضت و مجاهده نفس و... روی آوردند و در این میان گروه سومی از مردم اهل حدیث شدند كه بر تعبد محض به ظواهر دینی پایبند بودند و به خاطر همین اختلاف آراء اختلاف روشهای تفسیری هم بوجود آمد.

محدثین از روش تفسیر با روایات سلف صالح و صحابه و... پیروی می‌كردند و متكلمین و فلاسفه هم آیات را طبق مذهب مختار خودشان تفسیر می‌كردند و آیات مخالف را تأویل می‌كردند و متصوفه به تأویل آیات روی آوردند و به همین ترتیب شیوه‌های تفسیری متعدد بوجود آمد.

روشهای تفسیر عقلی و نقلی قرآن

گاهی مفسر بر اساس عقل به تفسیر می‌پردازد که به آن روش «تفسیر عقلی» می‌گویند. «تفسیر نقلی» نیز یا تفسیر با الهام از روایات است، که به آن «تفسیر روایی» یا «مأثور» می‌گویند و یا تفسیر با آیات دیگر است، که به آن «تفسیر قرآن به قرآن» می‌گویند.

منابع

• محمدعلي رضائي اصفهاني، روشهای تفسیری، سایت اندیشه قم
• روشهای تفسیری، ویکی علوم اسلامی

پیوندهای مفید

• مقالاتی با موضوع روشهای تفسیر قرآن و تاویل، پورتال جامع علوم انسانی
• ترمینولوژی مبانی و روشهای تفسیر قرآن، محمدکاظم شاکر
• پاسخ به پرسش روشهای تفسیر قران را نام ببرید؟، سایت اندیشه قم.

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی