سید جلال الدین آشتیانی

سید جلال الدین میری آشتیانی (۱۳۰۴ - ۱۳۸۴ ش)، استاد فلسفه و عرفان اسلامی معاصر و از شاگردان علامه طباطبایى بود. وی حکمت و فلسفه الهى در مشهد مقدس را که به خاموشى گراییده بود، جانى دوباره بخشید و به تألیفات گسترده ای در این زمینه پرداخت.

نام کامل	سید جلال الدین میری آشتیانی
زادروز	۱۳۰۴ شمسی
زادگاه	آشتیان
وفات	۱۳۸۴ شمسی
مدفن	مشهد، حرم امام رضا (علیه‌السلام)
اساتید	آیت الله بروجردی، علامه طباطبایی، سید محمد حسن بجنوردی، سید ‌‎ابوالحسن رفیعى قزوینى،...
شاگردان	حجة الاسلام حسینی شریف، سید هادی رستگار، سید مسیح حسینی، حجة الاسلام آیتی بیرجندی، حجة الاسلام حسینی شاهرودی،...
آثار	هستى از نظر فلسفه و عرفان، شرح بر زاد المسافر ملاصدرا، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى،...

تحصیلات و استادان

سید جلال الدین میری آشتیانی سال ۱۳۰۴ شمسى در آشتیان استان مرکزی به دنیا آمد. او در دوازده سالگى دوره ابتدایى را در دبستان خاقانى آشتیان به پایان رساند و چند سالى هم نزد دو تن از روحانیان آن دیار، گلستان سعدى، بوستان، منشآت قائم مقام، دیوان حافظ، منشآت امیرنظام گرّوسى، نصاب الصبیان و جامع المقدمات و قسمتى از شرح سیوطى و دره نادرى و خط و مقدارى ریاضیات را فراگرفت.

پس از این دوران، جهت ادامه تحصیل در دبیرستان عازم تهران می‌شود، ولى میرزا احمد آشتیانى او را از این کار بازمى دارد و می فرماید: (عمر خود را ضایع نکن، شایسته است که به قم بروید و به تحصیل علوم قدیمه بپردازید).استاد بنا به سفارش میرزا احمد سال ۱۳۲۳ (در سن نوزده سالگى) عازم حوزه علمیه قم شد و پس از پایان دوره سطح، در درس خارج فقه و اصول حضرت آیت‌الله بروجردى حاضر شد.

او همزمان، مدت هشت سال تمام از حکیم الهى حضرت علامه طباطبایى، الهیات شفا و اسفار الأربعه و قریب یک دوره اصول فقه و قسمتى از تفسیر قرآن را فراگرفت. پس از این دوره به سفر انفس و آفاق پرداخت. در قزوین از محضر پر فیض آیت‌الله سید ‌‎ابوالحسن رفیعى قزوینى سفر اسفار را آموخت و سپس در سال ۱۳۳۶ جهت تکمیل علوم نقلى راهى نجف شد. مدت دو سال از محضر آیات عظام سید محسن حکیم، عبدالهادى شیرازى و به ویژه آیت‌الله سید‌‎ حسن بجنوردى بهره مند شد. پس از چندی در تهران مدتى به حوزه درس اسفار حکیم محقق میرزا احمد آشتیانى و مدتى نیز به طور متفرقه به درس میرزا مهدى آشتیانى راه یافت.

تدریس و شاگردان

استاد آشتیانى سال ۱۳۳۸ شمسی آهنگ مشهد مقدس کرد و در آن دیار در حدود پنجاه سال به تصنیف و تدریس فلسفه و عرفان در حوزه و دانشگاه فردوسى مشهد (دانشکده الهیات) پرداخت و این دوره بحق دوره پر بار عمر آن حکیم الهى است که حاصل آن صدها کتاب و مقاله فلسفى - عرفانى، و نیز تربیت شاگردانى است که در کشور پهناور ایران پراکنده‌اند و حتى از کشورهاى دیگر نیز به درس آموزى به خدمت استاد مى رسیدند. او به آن دیار پا مى گذارد تا چراغ حکمت علوى و فلسفه الهى را که در آن ارض اقدس به خاموشى گراییده بود با تدریس منظومه، اسفار، شواهد الربوبیه و شرح فصوص قیصرى جانى دوباره بخشد. چنانکه سفارش استادش مرحوم علامه طباطبایى بود مبنى بر اینکه «چراغ فلسفه سنتى را روشن نگه دارد.»

علامه آشتیانى در تبیین سیر تاریخى ماجراى ضد فلسفه در مشهد چنین مى نویسد: «الآن در حوزه قم زمینه مناسب برای تدریس و کار در فلسفه هست، در مشهد این طور نیست. مرحوم آقاى میلانى را به جهت این که شاگرد مرحوم آقا محمدحسین غروی اصفهانی فیلسوف بوده، با این که او از زهاد درجه اول زمان خودش بوده است، مورد توهین و اذّیت قرار دادند. این مخالفت با فلسفه در مشهد تاریخچه‌اى دارد و آن بر مى گردد به زمان آقا میرزا مهدى اصفهانى که شاگرد میرزا حسین نائینى بوده است. او ابتدا همان طریقه آخوند ملا حسینقلى همدانى و ... را انتخاب مى‌کند. او پیش میرزا احمد آشتیانى شواهد الربوبیه مى خواند، امّا فهم مطالب فلسفى برای او از اصعب امور بود، پس از همه این مراحل به دلیل فاقد توانایى فهم این متون از عرفان و فلسفه سرخورده می‌شود و به جان فلسفه مى افتد».

در جایى دیگر می‌گوید: «الآن مشهد شش هزار نفر طلبه دارد، ولى عده‌اى هم منع می‌کنند و مى گویند فلسفه نروید کفر است و یک مکتب خاصى برای خودشان دارند و هر چیز جز آن را طرد و تخطئه می‌کنند. حقیر در ضمنِ نقد و ردّ تهافت الفلاسفه، آثار رب النوع آنها را مورد نقد قرار مى دهم تا معلوم شود این جماعت با چیزى که آشنا نیستند معارف ائمه است.»

به هر حال، علامه آشتیانى نزدیک به پنجاه سال در چنین حوزه‌اى به تدریس فلسفه و عرفان اشتغال داشت و آن هم، تدریس آن حکیم الهى که به حق عنوانِ مدرس عرفان و فلسفه تنها بر او شایسته و بایسته است. او تنها و یک تنه در مقابل این افراد ایستاد و اگر نبود عظمت و جامعیت و اخلاص علمى آن درخت تناورِ فلسفه و عرفان، مقاومت و ادامه راه ممکن نمى شد. او فلسفه را در آن حوزه مبارک از غربت نجات داد، همان گونه که سقراط در یونان چنین کرد. استاد با آن وضع اسفناک، حدود دویست عنوان کتاب، رساله یا مقاله تصنیف و تألیف یا احیا مى‌کند و در دو مرکز علم و دانش، دانشکده الهیات دانشگاه فردوسى و مدرسه علمیه امام جعفر صادق به تدریس می‌پردازد.

برخی از شاگردان ایشان در حکمت و عرفان عبارتند از:

۱- مرحوم حجة الاسلام والمسلمین غلامی

۲- مرحوم حجة الاسلام والمسلمین سالم

۳- حجة الاسلام والمسلمین حسینی شریف، از اساتید دانشکده الهیات

۴- حجة الاسلام والمسلمین سید هادی رستگار، صاحب شرح اشعه اللمعات جامی

۵- حجة الاسلام والمسلمین سید مسیح حسینی، مسئول حوزه علمیه شهرکرد اصفهان

۶- حجة الاسلام والمسلمین آیتی بیرجندی، از اساتید حوزه علمیه مشهد

۷- حجة الاسلام والمسلمین حسینی شاهرودی، از اساتید دانشکده الهیات.

آثار و تألیفات

سید ‌‎جلال‌الدین آشتیانى تمامى عمر با برکت خود را صرفِ تحقیق و پژوهش در آثار، افکار و احوال حکیمان و فیلسوفان بزرگ اسلامی و احیاى آثار و تصنیفات فلسفى و عرفانى ‌نمود.

علامه آشتیانى شارح بزرگ و بى بدیل حکمت و عرفان در بین نحله‌هاى موجود مکتب صدرایى را کامل تر از بقیه مکتب هاى فلسفى مى دانست. اگر روزگارى همه آن نظریات عمیق و دقیق و اصولى که در فلسفه و عرفان تبیین و تأسیس کرده در یک کتاب تدوین شود خود نمایانگر عُمق اندیشه و مکتب فلسفى و عرفانى استاد خواهد بود و آنگه مکتب و استقلالِ فکر و اندیشه خود را نشان خواهد داد و روش ذوقى و عرفانى و فلسفى او نمایان خواهد شد. او با شرح و نقد عالمانه سه مکتب فلسفى مشاء، اشراق، حکمت متعالیه و شرح و نقد عرفان نظرى که همه نشان دهنده تسلط کامل او بر مبانى همه مکاتب فلسفى و عرفانى است، ثابت کرد که در پى کشف و وصول به حقیقتى است که نظام معنوى عالم هستى بر آن استوار است.

نزدیک به دویست اثر نوشتارى، اعم از تصنیف، تألیف، تصحیح و تحقیق و تعلیق در قالب کتاب، رساله، مقدمه، مقاله، پیشگفتار، مصاحبه و نامه از علامه آشتیانى به یادگار مانده است. البته بیشتر این آثار را تصحیحات، تألیفات و مقدماتى تشکیل می‌دهند که آن استاد عظیم الشأن بر حسب وظیفه و در پى احیاى آثار ارزشمند فلسفى و عرفانى نوشته‌اند. از این تعداد حدود ۱۸۰ عنوان چاپ و منتشر شده است.

المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیه - یکی از آثار آیت الله آشتیانی

الف) تصنیفات مستقل عرفانى و فلسفى:

1. تفسیر سوره توحید؛ عنوان رساله‌اى است در تفسیر عرفانى و فلسفى و بیان اسرار سوره توحید، به زبان فارسی.
2. شرح رساله نوریه در عالم مثال؛ عنوان کتابى است درباره عالم مُثُل و مِثال براساس آموزه‌هاى حکمت متعالیه و عرفان از بهائى لاهیجى به زبان فارسی.
3. شرح بر زاد المسافر؛ شرحى است تحقیقى و توضیحى بر رساله زاد المسافر ملاصدرا درباره معاد جسمانى براساس آموزه‌هاى حکمت متعالیه به زبان فارسی.
4. شرح حال و آراى فلسفى ملاصدرا؛ عنوان کتابى است درباره آثار، احوال، آرا و نظریات فلسفى ملاصدراى شیرازى به زبان فارسی.
5. شرح مقدمه قیصرى بر فصوص الحکم؛ عنوان کتابى است تحقیقى، انتقادى، تکمیلى در شرح و تبیین مبانى عرفان نظرى به زبان فارسی.
6. نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى؛ عنوان کتابى است در نقد افکار و اندیشه فلسفى و کلامى غزالى و رد مطالب کتاب تهافت غزالى.
7. هستى از نظر فلسفه و عرفان؛ عنوان کتابى است درباره مباحث وجود براساس کتاب المشاعر، به زبان فارسی.

ب) مقدمات، تعلیقات و تصحیحات بر آثار فلسفى و عرفانى:

1. اثولوجیا؛ عنوان کتابى است درباره الهیات براساس آموزه‌هاى فلسفه یونان باستان از افلوطین به زبان عربى.
2. اساس التوحید؛ عنوان کتابى است در بررسى قاعده «الواحد» از میرزا مهدى آشتیانى به زبان فارسی.
3. اصل الأصول؛ عنوان کتابى است درباره معناى مفهوم وجود و مسائل پیرامونى آن از ملا نعیماى طالقانى به زبان عربى.
4. اصول المعارف؛ عنوان کتابى است که در بردارنده یک دوره مختصر فلسفه اسلامى از ملا محسن فیض کاشانى به زبان عربى.
5. اعجاز البیان فی تفسیر أم القرآن؛ عنوان کتابى است درباره تفسیر عرفانى و تأویل سوره حمد به زبان عربى از صدرالدین قونیوى.
6. انوار جلیه در کشف اسرار حقیقت علویه؛ عنوان کتابى است در شرح حدیث حقیقت از ملا عبدالله مدرس زنوزى، به زبان فارسی.
7. تمهید القواعد؛ عنوان کتابى است در عرفان نظرى و وجودشناسى از صائن الدین على بن محمد ترکه اصفهانى به زبان عربى با حواشى آقا محمدرضا قمشه‌اى و میرزا محمود قمى.
8. رسالۀ النصوص؛ عنوان رساله مختصرى است در۱۳۴ عرفان نظرى از محمد بن اسحاق قونیوى به زبان عربى با تعلیقات میرزا هاشم اشکورى.
9. شرح دعاى عرفه؛ منسوب به امام حسین(ع)، ملا محمدعلى فاضل.
10. شرح رسالۀ مشاعر ملاصدرا؛ عنوان کتابى است درباره وجود از ملاصدراى شیرازى با شرح محمد جعفر لاهیجى.
11. شرح فصوص الحکم؛ عنوان کتابى است در تبیین و شرح اصول و قواعد عرفانى براساس مشرب عرفانى محیى‌الدین عربى از محمد داوود قیصرى رومى ساوجى به زبان عربى.
12. شرح فصوص الحکم؛ عنوان کتابى است در عرفان نظرى در شرح فصوص از مؤید الدین جَندى، به زبان عربى.
13. الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه؛ عنوان کتابى است درباره هستى شناختى فلسفى از صدرالمتألهین شیرازى به زبان عربى.
14. قرة العیون؛ عنوان کتابى است در تبیین احکام وجود و ماهیت از ملا محمد مهدى نراقى به زبان عربى.
15. لمعات الهیة؛ عنوان کتابى است درباره الهیات فلسفى به زبان فارسی از ملا عبدالله زنوزى.
16. المبدأ والمعاد؛ عنوان کتابى است از صدرالدین محمد شیرازى به زبان عربى.
17. مشارق الدّرارى؛ عنوان کتابى است در شرح تائیه ابن فارض از سعید الدین سعید فرغانى به زبان فارسی.
18. مشرع الخصوص إلى معانى النصوص؛ عنوان کتابى است در شرح و تبیین مشکلات کتاب النصوص صدرالدین قونیوى از على بن احمد مهائمى به زبان عربى.
19. مصباح الهدایة الى الخلافة والولایة؛ عنوانِ کتابى عرفانى است درباره حقیقت خلافت محمدیه و ولایت علویه به زبان عربى از امام خمینى.
20. المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیه؛ عنوان کتابى است از صدرالمتألهین صدرالدین شیرازى، درباره مبدأ و معاد به زبان عربى.
21. مکاتبات عرفانى؛ عنوان نامه‌هایى است درباره دو بیت از عطار از سید ‌‎احمد حائرى و محمدحسین غروى.

ج) مقدمات، تعلیقات و تصحیحات آثار فلسفى و عرفانى:

1. تفسیر سوره فاتحةالکتاب؛ عنوان کتابى است در تفسیر عرفانى، تأویلى و بیان اسرار سوره حمد به زبان فارسی از مؤلفى ناشناخته.
2. فى تفسیر سورة فاتحة الکتاب و تأویلها على طریق أرباب الحق والیقین؛ عنوان رساله‌اى است در ۳۳ صفحه به زبان عربى از مؤلفى ناشناخته.
3. مرآة العارفین؛ عنوان رساله‌اى است در سیزده صفحه وزیرى از مؤلفى ناشناخته به زبان عربى.
4. رسائل حکیم سبزوارى؛ عنوان مجموعه رساله‌هایى است کلامى، فلسفى، عرفانى و اعتقادى از ملا هادى سبزوارى به زبان عربى و فارسی.
5. رسائل فلسفى؛ عنوان مجموعه‌اى است که شامل رساله‌هاى بسیط الحقیقة کل الأشیاء و وحدت وجود، از خاتم الحکما ملا على نورى و تحفه از ملا نظرعلى گیلانى به زبان عربى.
6. رسائل قیصرى؛ عنوان مجموعه‌اى است در عرفان اسلامى شامل التوحید و النبوة والولایة، اساس الوحدانیة؛ نهایة البیان فی درایة الزمان از داوود بن محمود قیصرى با حواشى آقا محمدرضا قمشه‌اى و رساله‌اى در مباحث ولایة کلیه از آقا محمدرضا قمشه اى.
7. سه رساله فلسفى؛ عنوان کتاب و مجموعه‌اى است بر سه رساله (متشابهات القرآن، المسائل القدسیة، و اجوبة المسائل) از صدرالدین محمد شیرازى به زبان عربى.
8. اللمعة الالهیة فی الحکمة المتعالیه و الکلمات الوجیزة؛ عنوان دو رساله‌اى است از ملا محمدمهدى نراقى به زبان عربى.
9. مجموعه آثار عصّار؛ عنوان مجموعه‌اى است بر شش رساله از سید ‌‎محمدکاظم عصّار درباره علم تفسیر و حدیث و مسائل اعتقادى به زبان فارسی و عربى.
10. منتخباتى از آثار حکماى الهى (جلد اول)؛ شامل هشت رساله از هفت فیلسوف عصر صفوى است که علامه آشتیانى ضمن تصحیح رساله‌ها و تعلیقه نگارى در مقدمه‌اى به معرفى آنها پرداخته است.
11. منتخباتى از آثار حکماى الهى (جلد دوم)؛ شامل هشت رساله منتخب و کامل فلسفى از هفت تن از فیلسوفان شیعه دوره صفوى است، این مجموعه بى نظیر در واقع یک تاریخ مفصل فلسفه اسلامى در یک محدوده زمانى است.
12. منتخباتى از آثار حکماى الهى (جلد سوم)؛ این۱۳۵ مجموعه شامل پنج رساله فلسفى از پنج فیلسوف بزرگ ایران زمین دوره صفویه است.
13. منتخباتى از آثار حکماى الهى جلد چهارم؛ این جلد از این مجموعه شامل شش رساله از شش فیلسوف ایرانى است.

د) پیشگفتارها:

1. تحفة المراد؛ عنوان شرحى است بر قصیده میرفندرسکى از حکیم عباس شریف دارابى به زبان فارسی.
2. شرح مثنوى معنوى مولوى؛ رینولد الین نیکلسون، ترجمه و تعلیق حسن لاهوتى، ویراسته بهاء الدین خرمشاهى.
3. شُکوه شمس؛ عنوان کتابى است در بررسى آثار و افکار مولانا جلال‌الدین بلخى از آن مارى شمیل، ترجمه حسن لاهوتى.
4. نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص؛ عنوان شرحى است نقدگونه از عبدالرحمان جامى به زبان عربى.

ه‍) مقالات؛ پیرامون مسائل عرفانى و فلسفى:

1. اجوبه مسائل میرزا ابوالحسن رضوى؛ مشهد، (نشریه دانشکده علوم معقول و منقول)، شماره اول، ۱۳۴۷ش، فارسی، ص۲۳-۵۰.
2. اصالة الوجود عند صدرالدین شیرازى؛ (الفکر الإسلامیة) مجلۀ فصلیۀ، العدد الثانى، السنة الاولى، ۱۴۱۴، ص۱۲۴- ۱۲۵.
3. انتقاد بر انتقاد از رساله سه اصل؛ تهران، (مجله راهنماى کتاب)، شماره سوم، سال پنجم، خرداد ۱۳۴۱ش، فارسی، ص۲۳۹-۲۴۲.
4. انتقاد بر انتقاد؛ تهران، (مجله راهنمایى کتاب)، شماره چهارم و پنجم سال ششم، تیر و مرداد، ۱۳۴۲ش، فارسی.
5. انتقاد بر انتقاد بر انتقاد؛ تهران، (مجله راهنماى کتاب)، شماره اوّل، دوم سال ششم، فارسی، فروردین و اردیبهشت ۱۳۴۲ش.
6. تفسیر سوره فاتحة الکتاب؛ ناشناخته، مشهد، (نشریه دانشکده الهیات)، شماره‌ بیست ودوم، ۱۳۵۶ش، فارسی، سلسله مقالات.
7. تصوف در اسلام؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره سوم - ششم.
8. توضیح درباره سید‌‎احمد تهرانى؛ تهران، (وحید)، سال ششم، شماره دوم - سوم (۱۳۴۸ش)، ص۱۷۳- ۱۷۸.
9. تحقیق درحقیقت معاد؛ مشهد، (نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامى)، شماره‌ پنجم (زمستان ۱۳۵۱ش).
10. پاسخ به چند سؤال؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست ودوم، بهمن و اسفند ۱۳۶۷ش، فارسی، ص۵۵ - ۶۶.
11. پیرامون تفکر عقلى و فلسفى در اسلام؛ قم (اندیشه حوزه)، سال پنجم، شماره سوم، آذر و دى ۱۳۷۸، ص۱۰۶-۱۳۰ (ویژه مکتب تفکیک).
12. حکیم محقق حاج ملا هادى سبزوارى؛ مشهد، (نشریه دانشکده علوم معقول و منقول)، شماره اول (۱۳۴۷ش)، فارسی، ص۹-۲۲.
13. ختم ولایت در اندیشه ابن عربى؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست وششم، مهر و آبان ۱۳۶۸ش، فارسی، ص۱۰-۱۱.
14. چهره‌هاى درخشان (میرزا حسن بجنوردى)؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره ششم ۱۳۴۷ش، فارسی، ص۳۱-۳۳.
15. چهره‌هاى درخشان سید‌‎کاظم عصّار؛ تهران، (وحید)، شماره۵۸، سال پنجم ۱۳۴۷، فارسی، ص۹۵۰- ۹۵۸.
16. چهره‌هاى درخشان (مختصرى در شرح احوال و آثار استاد بزرگوار آقاى حاج میرزا سید‌‎محمدحسین طباطبایى)؛ تهران، (معارف اسلامى)، شماره پنجم، ۱۳۴۷، فارسی، ص۴۸-۵۰.
17. در رثاى امام عارفان؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست وچهارم، خرداد و تیر ۱۳۶۸، فارسی، ص۳-۷.
18. دیدارى با هانرى کربن؛ تهران، (در احوال و اندیشه‌هاى هانرى کربن، مجموعه مقالات)، چاپ هرمس، ۱۳۷۹، فارسی، ص۸ -۱۰.
19. رساله نوریه در عالم مثال؛ بهایى لاهیجى، مشهد، (نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامى) شماره‌هاى دوم، سوم و چهارم، ۱۳۵۱ش.
20. شخصیات لامعه؛ (العلامة الجلیل السید‌‎محمدحسین الطباطبائى التبریزى) تهران، (الفکر الاسلامى)، السنة الاولى، شوال ۱۳۹۲، ص۶۲ -۶۴.
21. شوارق الالهام و اصالت وجود، برهان صدیقین؛ تهران، (وقف میراث جاویدان)، شماره چهارم، سال اول ۱۳۷۲ش، فارسی، ص۷۴-۷۹.
22. شوارق اثر تحقیقى ملا عبدالرزاق لاهیجى؛ تهران، (وقف میراث جاویدان)، شماره اول، سال اول، بهار ۱۳۷۲ش، فارسی، ص۳۸-۴۳.
23. شوارق الإلهام و اصالت وجود با نگاهى به اساتید مکتب فلسفى اصفهان؛ تهران، شماره دوم، سال اول تابستان ۱۳۷۲ش، ص۹۸-۱۰۳.
24. فصوص الحکمة؛ ابونصر محمد بن محمد فارابى، مشهد، (دانشکده الهیات)، شماره‌هاى ۱۳ و ۱۴، زمستان ۱۳۵۳ش و بهار ۱۳۵۴ش.
25. قرة العیوم؛ ملا محمدمهدى نراقى، (نشریه دانشکده الهیات).
26. معرفت و علم در کتاب و سنت؛ تهران، (کتاب فرهنگ)، شماره دوم - سوم، بهار و پاییز ۱۳۶۷.
27. میرداماد و میرفندرسکى؛ تهران، (خردنامه صدرا)، شماره یازدهم، بهار ۱۳۷۳ش، فارسی، ص۸۶ - ۸۸
28. نصج الهیات مستند به بحث و درس و توجه به سلطان وجود است؛ تهران، (نامه فرهنگ)، سال پنجم، شماره دوم، ۱۳۷۴، ص۴۱- ۴۵.
29. نقد اندیشه غزالى در اثبات مبدأ وجود؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست وسوم، فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۸، فارسی، ص۴۵- ۵۸.
30. نکاتى درباره فلسفه و عرفان؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره هفدهم، فروردین - اردیبهشت ۱۳۶۷ش، فارسی، ص۲۷-۳۶.
31. یادى از آیت‌الله خاتمى؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره بیست ویکم، آذر و دى ۱۳۶۷، فارسی، ص۵۰ - ۵۳.
32. نقد تهافت غزالى؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره دوم، مهر و آبان ۱۳۶۴؛ شماره سوم، آذرو دى ۱۳۶۴.

و) مصاحبه‌ها (با چندین نشریه علمى)

1. استاد سید‌‎جلال‌الدین آشتیانى شارح و مورخ حکمت و عرفان؛ تهران، (کیهان فرهنگى)، سال دوم، شماره ششم، (پیاپى۱۸)، شهریور ۱۳۶۴.
2. پیرامون تفکر عقلى و فلسفى در اسلام؛ قم، (کیهان اندیشه)، شماره اول، مرداد و شهریور ۱۳۶۴ش، فارسی، ص۱۳- ۲۵.
3. دیدار با استاد سید‌‎جلال‌الدین آشتیانى؛ تهران، (پژوهشنامه متین)، سال اول، شماره دوم، بهار ۱۳۷۸ش، فارسی، ص۲۵۷-۲۶۷.
4. شخصیت حکیم و عارف (اسرار)؛ تهران، (کیهان فرهنگى)، سال دهم، شماره اول، فروردین ۱۳۷۲ش، ص۵ -۱۱.
5. عارفانه ترین اعجاز آفرینش؛ مشهد، (روزنامه خراسان) ۱۳۷۸/۴/۱۴.
6. عرفان و فلسفه در آفاق تشیع؛ تهران، (روزنامه همشهرى)، شماره‌هاى۲۰۶، ۲۰۷، ۲۰۸، تاریخ ۲۱و ۲۲و ۲۳ شهریور ۱۳۷۲.
7. مصاحبه با استاد محقق و فیلسوف عالیقدر سید‌‎جلال‌الدین آشتیانى؛ قم، (حوزه)، شماره۸۱ - ۸۲، سال چهارم، ۱۳۷۶ش، فارسی، ص۱۶-۳۲.
8. ملاصدرا، حکیمى متأله، فرید در برهانیات و ناظر هوشمند در عرفانیات؛ تهران، (خردنامه صدرا)، شماره دوم، شهریور ۱۳۷۴ش، ص۱۳-۱۹.

وفات

مرحوم سید جلال الدین میری آشتیانی، سرانجام پس از هشتاد سال عمر پر برکت و تلاش بى وفقه و خدمتهاى بى نظیر خود، روز چهارشنبه سوم فروردین ماه ۱۳۸۴ شمسی دار فانى دنیا را وداع گفت و بدن مطهر آن اندیشمند در حرم امام رضا (علیه السلام) به خاک سپرده شد.

منابع

• ویکی نور
• پایگاه استاد سید جلال الدین آشتیانی

آرشیو عکس و تصویر

• 

  سید جلال الدین میری آشتیانی در جوانی

• 

  سید جلال الدین میری آشتیانی در جوانی

• 

  کلاس درس سید جلال الدین میری آشتیانی در دانشکده الهیات مشهد (دهم بهمن ۱۳۴۳)

• 

  1. مهدی مجتهدی، 2. صلاح ساوی، 3. محمود یزدی مطلق (فاضل)، 4. محمود مهدوی دامغانی و 5. سید جلال الدین میری آشتیانی

• 

  از راست: سید جلال الدین میری آشتیانی، محمدرضا مهدوی دامغانی، احمد مهدوی دامغانی و علی مهدوی دامغانی

• 

  از راست: ناشناسان، کریستین بونو (یحیی علوی)، سید جلال الدین میری آشتیانی و ناشناس

• 

  از راست: حسن لاهوتی، غلامرضا اعوانی، سید جلال الدین مجتبوی و سید جلال الدین میری آشتیانی

• 

  ردیف جلو از راست: سید جلال الدین میری آشتیانی، ناشناس و حسن لاهوتی

• 

  سید جلال الدین میری آشتیانی

• 

  آخرین روزهای عمر سید جلال الدین میری آشتیانی

• 

  اقامه نماز میت سید جلال الدین میری آشتیانی توسط سید محمد عزالدین حسینی موسوی زنجانی در حرم امام رضا علیه السلام