میرزا محمد ارباب قمی: تفاوت بین نسخهها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | ''' | + | '''«آیتالله میرزا محمد ارباب قمی»''' (۱۳۴۱-۱۲۷۳ ق)، از فقها و علمای بزرگ [[شیعه]] در قرن ۱۴ هجری و از شاگردان [[میرزا حبیب الله رشتی|میرزا حبیبالله رشتى]] و [[آخوند خراسانى|آخوند خراسانى]] بود. مرحوم ارباب قمی در شهر [[قم]]، به تدریس و اقامه [[نماز جماعت|جماعت]] و [[موعظه]] و حلّ و فصل دعاوى و مخاصمات مردم اشتغال داشت. او صاحب تألیفات متعددی در [[فقه]]، [[حدیث]]، [[فلسفه]]، [[شعر]]، [[تاریخ]] و [[کلام]] بود، که «الاربعین الحسینیة» از جمله این آثار است. |
{{شناسنامه عالم | {{شناسنامه عالم | ||
||نام کامل = میرزا محمد ارباب قمی | ||نام کامل = میرزا محمد ارباب قمی | ||
| سطر ۱۴: | سطر ۱۴: | ||
==ولادت و خاندان == | ==ولادت و خاندان == | ||
| − | میرزا محمد ارباب قمی در سال ۱۲۷۳ ق، در بیت علم و فضل در شهر [[قم]] چشم به جهان گشود.<ref>اشراقى، مقدمه اربعین الحسینیة، ص «ب».</ref> پدر بزرگوارش، مرحوم محمدتقى بیک ارباب (م، ۱۳۱۱ ق) از فاضلان و ادیبان و شاعران قم بشمار مى رفت و از او دو کتاب | + | میرزا محمد ارباب قمی در سال ۱۲۷۳ ق، در بیت علم و فضل در شهر [[قم]] چشم به جهان گشود.<ref>اشراقى، مقدمه اربعین الحسینیة، ص «ب».</ref> پدر بزرگوارش، مرحوم محمدتقى بیک ارباب (م، ۱۳۱۱ ق) از فاضلان و ادیبان و شاعران قم بشمار مى رفت و از او دو کتاب «[[مقتل]] منظوم [[امام حسین]] علیه السلام» و «تاریخ دارالایمان قم» به یادگار مانده است.<ref>مهدى عباسى، تاریخ تکایا و عزادارى قم، ص ۲۵۹-۲۶۰.</ref> عبدالله مستوفى درباره اش مى نویسد: «محمدتقى بیک ارباب، با داشتن اطلاعات وسیعى از فلاحت و ساختمان و... که قول و تصدیق او در نزد تمام استادان این متون رهان قاطع بشمار مى رفت، ادیب و شاعر و نویسنده و خوش خط و بذله گو و مجلس آرا هم بود... شعر را بسیار خوب مى گفت، در نویسندگى و اسلوب خط سبک قائم مقام را پیروى مى کرد، هم ساده و روان و هم ادیبانه، سهل و ممتنع چیز مى نوشت... هیچ کس نمى توانست تصور کند که در این قباى راسته و (لباس) رعیتى... این قدر اطلاع و فضل و ادب باشد... حاجى میرزا محمد مجتهد، پسرش هم ملاى جامع خوش محضر تام العیارى بود که در عالم خود هیچ دست کمى از پدرش نداشت...».<ref> مدرسى طباطبایى، کتابشناسى آثار مربوط به قم، ص ۷۳-۷۸.</ref> |
==تحصیل و استادان== | ==تحصیل و استادان== | ||
| − | میرزا محمد ارباب، در ایام جوانى به تحصیل ادبیات همت گمارد و پس از آن به [[تهران]] رفت و نزد اساتید هر فن از هنر علمى توشه اى و از هر خرمن خوشه اى برچید تا | + | میرزا محمد ارباب، در ایام جوانى به تحصیل ادبیات همت گمارد و پس از آن به [[تهران]] رفت و نزد اساتید هر فن از هنر علمى توشه اى و از هر خرمن خوشه اى برچید تا مُشار بالبَنان گردید.<ref> شیخ آقا بزرگ تهرانى، نقباءالبشر، ج ۳، ص ۱۱۸۶ و هدیة الرازى، ذیل شماره ۲۹۰.</ref> البته به نام اساتیدش در تهران تصریح نشده، ولى در آن زمان مدار تدریس علوم نقلى و عقلى بر عهده آیات عظام: [[شیخ عبدالرحیم نهاوندی|شیخ عبدالرحیم نهاوندى]]، [[میرزا ابوالحسن جلوه]] و آقا محمدرضا قمشه اى بوده است. |
| − | حاج میرزا محمد ارباب، به همراه دوستان گرانقدرش آیت الله حاج ملا آقا حسین قمى (م ۱۳۲۷ ق) و آیت الله مولى عبدالله قمى به [[سامرا]] مهاجرت کردند و چندى در درسهاى آیت الله | + | حاج میرزا محمد ارباب، به همراه دوستان گرانقدرش آیت الله حاج ملا آقا حسین قمى (م ۱۳۲۷ ق) و آیت الله مولى عبدالله قمى به [[سامرا]] مهاجرت کردند و چندى در درسهاى آیت الله [[میرزا محمدحسن شیرازی|میرزاى شیرازى]] شرکت نمود. پس از آن به همراه ملا عبدالله قمى به [[نجف]] کوچید.<ref> شریف رازى محمد، گنجینه دانشمندان، ج ۱، ص ۱۵۲ به نقل از: شیخ حسین ارده شیره قمى، تحفة الفاطمیین. ج ۱.</ref> و سالیان بسیار در درسهاى آیات عظام [[میرزا حبیب الله رشتی|میرزا حبیب الله رشتى]] و [[آخوند خراسانى|آخوند ملا محمدکاظم خراسانى]] حضور یافت، تا آن که پس از تحصیل و تکمیل علوم دینى، به درجه رفیع [[اجتهاد]] نائل آمد و با اخذ [[اجازه (علم الحدیث)|اجازات]] متعدد روایى (از آیات عظام: [[محدث نورى]] و [[شیخ الشریعه اصفهانی|شریعت اصفهانى]] و [[میرزا حسین خلیلی تهرانی]]) و اجتهادى (از آخوند خراسانى و میرزا حبیب الله رشتى) به زادگاهش بازگشت.<ref> تحفة الفاطمیین، ج ۱؛ مدرس خیابانى، ریحانة الادب، ج ۳، ص ۳۲۰.</ref> |
==تدریس و شاگردان== | ==تدریس و شاگردان== | ||
| سطر ۲۶: | سطر ۲۶: | ||
آن فقیه بزرگ، همه روز به تدریس [[فقه]] و [[حدیث]] اشتغال داشت و از مجلس درس وى گروهى بسیار به مدارج عالیه نائل آمدند. برخى از آنان عبارتند از: | آن فقیه بزرگ، همه روز به تدریس [[فقه]] و [[حدیث]] اشتغال داشت و از مجلس درس وى گروهى بسیار به مدارج عالیه نائل آمدند. برخى از آنان عبارتند از: | ||
| − | *آیت الله [[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمى]] (۱۲۹۴-۱۳۵۹ ق) نویسنده «[[سفینة البحار (کتاب)|سفینةالبحار]]» و | + | *آیت الله [[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمى]] (۱۲۹۴-۱۳۵۹ ق) نویسنده «[[سفینة البحار (کتاب)|سفینةالبحار]]» و «الکُنى والالقاب»؛ |
*آیت الله [[میرزا محمد فیض قمی|میرزا محمد فیض قمى]] (۱۲۹۳-۱۳۷۰ ق) نویسنده «کتاب الفیض» و «ذخیرةالعباد»؛ | *آیت الله [[میرزا محمد فیض قمی|میرزا محمد فیض قمى]] (۱۲۹۳-۱۳۷۰ ق) نویسنده «کتاب الفیض» و «ذخیرةالعباد»؛ | ||
| سطر ۳۷: | سطر ۳۷: | ||
*[[میرزا محمدتقی اشراقی|میرزا محمدتقى اشراقى]] (۱۳۱۳-۱۳۶۸ ق) نویسنده «تفسیر [[سوره یوسف]]» و «تفسیر [[سوره قلم]]»؛ | *[[میرزا محمدتقی اشراقی|میرزا محمدتقى اشراقى]] (۱۳۱۳-۱۳۶۸ ق) نویسنده «تفسیر [[سوره یوسف]]» و «تفسیر [[سوره قلم]]»؛ | ||
| − | *شیخ على محمد باغ | + | *شیخ على محمد باغ پنبهاى قمى؛ |
*شیخ ابوالحسن فقیهى قمى. | *شیخ ابوالحسن فقیهى قمى. | ||
| سطر ۴۳: | سطر ۴۳: | ||
==آثار و تألیفات== | ==آثار و تألیفات== | ||
| − | + | میرزا محمد ارباب، تمام اوقات خویش را به خدمت به [[دین]] مصروف داشت. او به غیر از تدریس و منبر و اقامه [[نماز جماعت|جماعت]]، صاحب کتابهایى فراوان در [[فقه]]، [[حدیث]]، [[فلسفه]]، [[شعر]]، [[تاریخ]] و [[کلام]] است که عبارتند از: | |
| − | #الاربعین الحسینیة؛ | + | #الاربعین الحسینیة؛ مؤلف در این کتاب شریف که معروفترین نوشتار اوست، چهل حدیث درباره [[امام حسین]] علیه السلام را شرح نموده و در آن از مطالب بسیار در فنون حدیث، [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، تاریخ، کلام، شعر عربى و فارسى، لغت و فقه سخن گفته است.<ref>ناصرالدین انصارى، مجله مسجد.</ref> این کتاب، آکنده از فوائد گوناگون و مطالب خواندنى بوده و مؤلف بزرگوار، بسیارى از اشعار عربى و فارسى خود را در این کتاب - به تناسب مقام - ذکر نموده و چیره دستى خود را در فن [[قصیده]] سرایى نشان داده است. در سبب تألیف این کتاب، آورده اند: از مرحوم [[محدث نورى]] مى خواهند که [[بحارالانوار]] را براى چاپ، مقابله و تصحیح نماید و ایشان، این کار را به مرحوم آیت الله ارباب حواله مى دهد. معظم له نیز مى پذیرد، اما در اثر انجام این کار سنگین و طاقت فرسا، نور چشم خود را از دست مى دهد و کم دید مى شود. لذا [[نذر]] مى کند که اگر خداوند او را شفا دهد، کتاب اربعین را بنویسد. و خداوند متعال او را شفا داد و او هم این کتاب را در سال ۱۳۲۸ ق. نگاشت و در سال ۱۳۳۰ به چاپ رسید.<ref>حاج شیخ عباس قمى، سفینةالبحار، ج ۲، ص ۱۷.</ref> مؤلف محترم، در آغاز سلسله [[سند حدیث|سند]] خویش را به [[ائمه اطهار]] علیهم السلام از طریق [[محدث نورى]]، و در حدیث ۴۰، از طریق آیات عظام: [[میرزا حسین خلیلى تهرانى]]، سید محمد هندى نجفى، [[شیخ الشریعه اصفهانی|شیخ الشریعه اصفهانى]] و محدث نورى بازگو کرده است. |
| − | #[[دیوان (شعر)|دیوان]] اشعار (مجموعه اى از اشعار عربى و فارسى، که برخى از آنها بسیار معروف است و اگر گردآورى شود، دیوانى بزرگ خواهد شد | + | #[[دیوان (شعر)|دیوان]] اشعار (مجموعه اى از اشعار عربى و فارسى، که برخى از آنها بسیار معروف است و اگر گردآورى شود، دیوانى بزرگ خواهد شد)؛ |
| − | #شرح کتاب «بیان» [[شهید اول|شهید اول]] | + | #شرح کتاب «بیان» [[شهید اول|شهید اول]] (یک دوره [[فقه]])؛ |
#شرح قصیده عینیه [[سید اسماعیل حمیری|سید حمیرى]] (لامّ عمرو باللوى مربع)؛ | #شرح قصیده عینیه [[سید اسماعیل حمیری|سید حمیرى]] (لامّ عمرو باللوى مربع)؛ | ||
| − | #رجوم الشیاطین، در | + | #رجوم الشیاطین، در ردّ فرقه ضاله [[بابیه]] و [[بهائیه]]؛ |
#حاشیه بر کتاب «[[جواهر الکلام (کتاب)|جواهر الکلام]]»؛ | #حاشیه بر کتاب «[[جواهر الکلام (کتاب)|جواهر الکلام]]»؛ | ||
| − | #حاشیه بر کتاب «[[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار]]»؛ | + | #حاشیه بر کتاب «[[اسفار اربعه (کتاب)|اسفار اربعه]]»؛ |
| − | #تصحیح و مقابله کتابهاى: «[[بحارالانوار]]»، | + | #تصحیح و مقابله کتابهاى: «[[بحارالانوار]]»، «[[الغیبة (نعمانى) (کتاب)|الغیبة]]» [[محمد بن ابراهیم نعمانی|نعمانى]] (چاپ ۱۳۱۸ ق)، «اثبات الوصیة» [[مسعودی|مسعودى]] (چاپ ۱۳۲۰ ق)، «[[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنزالعرفان]]» [[فاضل مقداد]] و «منهاج النجاة» [[فیض کاشانی|فیض کاشانى]]. |
==ویژگیهاى اخلاقى== | ==ویژگیهاى اخلاقى== | ||
| − | آن فقیه بزرگ داراى سجایا و صفاتى بود که از دیگران، متمایزش ساخته بود. از جمله | + | آن فقیه بزرگ داراى سجایا و صفاتى بود که از دیگران، متمایزش ساخته بود. از جمله ویژگیهایش، دستگیرى از مستمندان و کمک به مردم بود. جود و [[احسان]]، شیوه او بود، چنان که درباره اش نوشته اند: «وى از آیات الهیه و از براهین قاطعه طریقه جعفریه، در فقاهت و [[اجتهاد]] مقامى بسیار بلند و رتبه اى ارجمند داشت. به مقام بزرگوارى و بسط ید و نفاذ حکم و قبول عامه که او داشت کمتر کسى رسیده است...».<ref> محدث قمى، فوائد الرضویة، ص ۶۰۲.</ref> |
| − | مهربانى و دوستى اش با مردم به اندازه اى بود که حتى مجرمین آن زمان به خود اجازه مى دادند بدو پناهنده شوند و در منزلش | + | مهربانى و دوستى اش با مردم به اندازه اى بود که حتى مجرمین آن زمان به خود اجازه مى دادند بدو پناهنده شوند و در منزلش در امان باشند. بسیار [[تهجد|متهجد]] و شب زنده دار بود و در سفر و حضر تهجدش ترک نمى شد. به عزادارى [[اهل بیت]] علیهم السلام اهمیت بسیار مى داد و در مجالس ماتم ایشان با صداى بلند مى گریست. چنانکه شاگرد نامدارش مرحوم [[شیخ عباس قمى]] مى نویسد: «وى مانند محمد بن احمد بن عبدالله بصرى، ملقب به مفجع و معروف به کثرت بکاء و [[گریه]] و زارى بر اهل بیت بود».<ref> على دوانى، مفاخر اسلام، ج ۱۱، ص ۲۴۰. در آن متن پاسخ محدث قمى و اشعارى در مدح مرحوم آیت الله ارباب - که سروده محدث قمى است - ذکر شده.</ref> |
معظم له در دهه [[عاشورا]] و آخر ماه [[صفر]] و روز بیست و پنجم ماه [[رجب]] - سالروز شهادت [[امام موسی کاظم علیه السلام|حضرت موسى بن جعفر]] - در مسجد بالاسر حرم [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها منبر مى رفت و مردم را موعظه و ارشاد مى فرمود. در تفقد و دلجویى از [[سادات]] بسیار کوشا بود و به محرومان، فراوان رسیدگى مى کرد. [[تواضع|متواضع]] و خوش مجلس و خوش برخورد بود و از علماى معاصر خود، تجلیل فراوان مى نمود.<ref>شریف رازى. آثار الحجة، ج ۱، ص ۱۶.</ref> | معظم له در دهه [[عاشورا]] و آخر ماه [[صفر]] و روز بیست و پنجم ماه [[رجب]] - سالروز شهادت [[امام موسی کاظم علیه السلام|حضرت موسى بن جعفر]] - در مسجد بالاسر حرم [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها منبر مى رفت و مردم را موعظه و ارشاد مى فرمود. در تفقد و دلجویى از [[سادات]] بسیار کوشا بود و به محرومان، فراوان رسیدگى مى کرد. [[تواضع|متواضع]] و خوش مجلس و خوش برخورد بود و از علماى معاصر خود، تجلیل فراوان مى نمود.<ref>شریف رازى. آثار الحجة، ج ۱، ص ۱۶.</ref> | ||
| سطر ۶۴: | سطر ۶۴: | ||
منبرى داشت شیرین و متین و محضرى بس نمکین، در [[نهی از منکر|نهى از منکر]] و منع اهل فجور قلبى قوى و قدمى راسخ داشت و در حفظ [[حدود|حدود]] شرعیه دقیقه اى فرونگذاشت... جماعت علما در محضر وى، خود را کوچک مى شمردند و بزرگان دین و دنیا نامش را به حرمت تمام مى بردند.<ref> شیخ آقا بزرگ تهرانى، الذریعة، ج ۱، ص ۴۲۵.</ref> او وجود منکرات را در [[قم]] برنمى تافت و با آن شدیداً به مبارزه مى پرداخت. به گونه اى که صاحب تحفة الفاطمیین مىنویسد: «...در حفظ حماى شریعت مصطفوى دقیقه اى فرونگذاشت و در این باب اقدام و اهتمام او را دیگرى نداشت». | منبرى داشت شیرین و متین و محضرى بس نمکین، در [[نهی از منکر|نهى از منکر]] و منع اهل فجور قلبى قوى و قدمى راسخ داشت و در حفظ [[حدود|حدود]] شرعیه دقیقه اى فرونگذاشت... جماعت علما در محضر وى، خود را کوچک مى شمردند و بزرگان دین و دنیا نامش را به حرمت تمام مى بردند.<ref> شیخ آقا بزرگ تهرانى، الذریعة، ج ۱، ص ۴۲۵.</ref> او وجود منکرات را در [[قم]] برنمى تافت و با آن شدیداً به مبارزه مى پرداخت. به گونه اى که صاحب تحفة الفاطمیین مىنویسد: «...در حفظ حماى شریعت مصطفوى دقیقه اى فرونگذاشت و در این باب اقدام و اهتمام او را دیگرى نداشت». | ||
| − | آن مرحوم، هماره در دفاع از حقوق عامه پیشقدم بود. در جنگ جهانى اول که قواى روس وارد [[ایران|ایران]] شده و همه جا را دستخوش ناامنى و چپاول و ناراحتى مردم ساخته بودند، شهر قم نیز از این مصیبت در رنج و آزار بود. به گونهاى که قواى روسى به غیر از غارت و چپاول اموال مردم، کار را به جایى رساندهاند که دست تعدى به ناموس مردم دراز کرده و امنیت را از شهر سلب نموده بودند. لذا مرحوم حاج میرزا محمد ارباب -بزرگ علماى قم - به همراه چند تن از محترمین شهر به دیدن ژنرال «باراتف» روسى رفت و پس از گفتگوهاى | + | آن مرحوم، هماره در دفاع از حقوق عامه پیشقدم بود. در جنگ جهانى اول که قواى روس وارد [[ایران|ایران]] شده و همه جا را دستخوش ناامنى و چپاول و ناراحتى مردم ساخته بودند، شهر قم نیز از این مصیبت در رنج و آزار بود. به گونهاى که قواى روسى به غیر از غارت و چپاول اموال مردم، کار را به جایى رساندهاند که دست تعدى به ناموس مردم دراز کرده و امنیت را از شهر سلب نموده بودند. لذا مرحوم حاج میرزا محمد ارباب -بزرگ علماى قم- به همراه چند تن از محترمین شهر به دیدن ژنرال «باراتف» روسى رفت و پس از گفتگوهاى بسیار، ژنرال روسى را تحت تأثیر قرار داد و او گفت: «من در خدمت شما هستم و دستور داد که هیچ سربازى حق ندارد به کسى از مردم تعرض کند، و با این کار هوشمندانه او مردم قم از تعرض سربازان روس در امان مىمانند».<ref> آثار الحجة، ج ۱، ص ۱۳۵-۱۳۷؛ گنجینه دانشمندان، ج ۲، ص ۳۳۸.</ref> |
==وفات== | ==وفات== | ||
| − | سرانجام | + | مرحوم میرزا محمد ارباب قمی، سرانجام پس از عمرى تلاش و کوشش در ترویج [[دین|دین]] و بزرگداشت شعایر الهى، در سال ۱۳۴۱ ق. در ۶۸ سالگى چشم از جهان فروبست. پیکر پاکش پس از یک [[تشییع جنازه|تشییع]] باشکوه، در [[قبرستان شیخان قم]] - در جوار مرقد [[میرزای قمی|میرزاى قمى]] - به خاک سپرده شد. |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| سطر ۷۵: | سطر ۷۵: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | * [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، ناصرالدین انصارى، جلد ۹. |
| − | [[رده:علمای قرن | + | [[رده:علمای قرن چهاردهم]][[رده:علماء شیعه]][[رده:فقیهان]][[رده:متکلمان]][[رده:شعرای پارسی گو]][[رده:مدفونین در قبرستان نو]] |
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۴:۵۷
«آیتالله میرزا محمد ارباب قمی» (۱۳۴۱-۱۲۷۳ ق)، از فقها و علمای بزرگ شیعه در قرن ۱۴ هجری و از شاگردان میرزا حبیبالله رشتى و آخوند خراسانى بود. مرحوم ارباب قمی در شهر قم، به تدریس و اقامه جماعت و موعظه و حلّ و فصل دعاوى و مخاصمات مردم اشتغال داشت. او صاحب تألیفات متعددی در فقه، حدیث، فلسفه، شعر، تاریخ و کلام بود، که «الاربعین الحسینیة» از جمله این آثار است.
| |
| نام کامل | میرزا محمد ارباب قمی |
| زادروز | ۱۲۷۳ قمری |
| زادگاه | قم |
| وفات | ۱۳۴۱ قمری |
| مدفن | قم، قبرستان شیخان |
|
| |
| اساتید | |
| شاگردان |
شیخ عباس قمى، میرزا محمد فیض قمى، میرزا محمد کبیر قمى، میرزا محمدتقى اشراقى،... |
| آثار |
الاربعین الحسینیة، رجوم الشیاطین، حاشیه بر جواهر الکلام، حاشیه بر اسفار،... |
محتویات
ولادت و خاندان
میرزا محمد ارباب قمی در سال ۱۲۷۳ ق، در بیت علم و فضل در شهر قم چشم به جهان گشود.[۱] پدر بزرگوارش، مرحوم محمدتقى بیک ارباب (م، ۱۳۱۱ ق) از فاضلان و ادیبان و شاعران قم بشمار مى رفت و از او دو کتاب «مقتل منظوم امام حسین علیه السلام» و «تاریخ دارالایمان قم» به یادگار مانده است.[۲] عبدالله مستوفى درباره اش مى نویسد: «محمدتقى بیک ارباب، با داشتن اطلاعات وسیعى از فلاحت و ساختمان و... که قول و تصدیق او در نزد تمام استادان این متون رهان قاطع بشمار مى رفت، ادیب و شاعر و نویسنده و خوش خط و بذله گو و مجلس آرا هم بود... شعر را بسیار خوب مى گفت، در نویسندگى و اسلوب خط سبک قائم مقام را پیروى مى کرد، هم ساده و روان و هم ادیبانه، سهل و ممتنع چیز مى نوشت... هیچ کس نمى توانست تصور کند که در این قباى راسته و (لباس) رعیتى... این قدر اطلاع و فضل و ادب باشد... حاجى میرزا محمد مجتهد، پسرش هم ملاى جامع خوش محضر تام العیارى بود که در عالم خود هیچ دست کمى از پدرش نداشت...».[۳]
تحصیل و استادان
میرزا محمد ارباب، در ایام جوانى به تحصیل ادبیات همت گمارد و پس از آن به تهران رفت و نزد اساتید هر فن از هنر علمى توشه اى و از هر خرمن خوشه اى برچید تا مُشار بالبَنان گردید.[۴] البته به نام اساتیدش در تهران تصریح نشده، ولى در آن زمان مدار تدریس علوم نقلى و عقلى بر عهده آیات عظام: شیخ عبدالرحیم نهاوندى، میرزا ابوالحسن جلوه و آقا محمدرضا قمشه اى بوده است.
حاج میرزا محمد ارباب، به همراه دوستان گرانقدرش آیت الله حاج ملا آقا حسین قمى (م ۱۳۲۷ ق) و آیت الله مولى عبدالله قمى به سامرا مهاجرت کردند و چندى در درسهاى آیت الله میرزاى شیرازى شرکت نمود. پس از آن به همراه ملا عبدالله قمى به نجف کوچید.[۵] و سالیان بسیار در درسهاى آیات عظام میرزا حبیب الله رشتى و آخوند ملا محمدکاظم خراسانى حضور یافت، تا آن که پس از تحصیل و تکمیل علوم دینى، به درجه رفیع اجتهاد نائل آمد و با اخذ اجازات متعدد روایى (از آیات عظام: محدث نورى و شریعت اصفهانى و میرزا حسین خلیلی تهرانی) و اجتهادى (از آخوند خراسانى و میرزا حبیب الله رشتى) به زادگاهش بازگشت.[۶]
تدریس و شاگردان
آن فقیه بزرگ، همه روز به تدریس فقه و حدیث اشتغال داشت و از مجلس درس وى گروهى بسیار به مدارج عالیه نائل آمدند. برخى از آنان عبارتند از:
- آیت الله شیخ عباس قمى (۱۲۹۴-۱۳۵۹ ق) نویسنده «سفینةالبحار» و «الکُنى والالقاب»؛
- آیت الله میرزا محمد فیض قمى (۱۲۹۳-۱۳۷۰ ق) نویسنده «کتاب الفیض» و «ذخیرةالعباد»؛
- آیت الله میرزا محمد کبیر قمى (۱۲۹۰-۱۳۶۹ ق) نویسنده «مطالع الشموس» در علم اصول؛
- آیت الله شیخ حسن نویسى قمى (۱۲۹۱-۱۳۷۱ ق)؛
- سید علىاکبر برقعى قمى (۱۳۱۷-۱۴۰۷ ق) نویسنده «راهنماى دانشوران» و «کانون احساسات»؛
- میرزا محمدتقى اشراقى (۱۳۱۳-۱۳۶۸ ق) نویسنده «تفسیر سوره یوسف» و «تفسیر سوره قلم»؛
- شیخ على محمد باغ پنبهاى قمى؛
- شیخ ابوالحسن فقیهى قمى.
آثار و تألیفات
میرزا محمد ارباب، تمام اوقات خویش را به خدمت به دین مصروف داشت. او به غیر از تدریس و منبر و اقامه جماعت، صاحب کتابهایى فراوان در فقه، حدیث، فلسفه، شعر، تاریخ و کلام است که عبارتند از:
- الاربعین الحسینیة؛ مؤلف در این کتاب شریف که معروفترین نوشتار اوست، چهل حدیث درباره امام حسین علیه السلام را شرح نموده و در آن از مطالب بسیار در فنون حدیث، تفسیر، تاریخ، کلام، شعر عربى و فارسى، لغت و فقه سخن گفته است.[۷] این کتاب، آکنده از فوائد گوناگون و مطالب خواندنى بوده و مؤلف بزرگوار، بسیارى از اشعار عربى و فارسى خود را در این کتاب - به تناسب مقام - ذکر نموده و چیره دستى خود را در فن قصیده سرایى نشان داده است. در سبب تألیف این کتاب، آورده اند: از مرحوم محدث نورى مى خواهند که بحارالانوار را براى چاپ، مقابله و تصحیح نماید و ایشان، این کار را به مرحوم آیت الله ارباب حواله مى دهد. معظم له نیز مى پذیرد، اما در اثر انجام این کار سنگین و طاقت فرسا، نور چشم خود را از دست مى دهد و کم دید مى شود. لذا نذر مى کند که اگر خداوند او را شفا دهد، کتاب اربعین را بنویسد. و خداوند متعال او را شفا داد و او هم این کتاب را در سال ۱۳۲۸ ق. نگاشت و در سال ۱۳۳۰ به چاپ رسید.[۸] مؤلف محترم، در آغاز سلسله سند خویش را به ائمه اطهار علیهم السلام از طریق محدث نورى، و در حدیث ۴۰، از طریق آیات عظام: میرزا حسین خلیلى تهرانى، سید محمد هندى نجفى، شیخ الشریعه اصفهانى و محدث نورى بازگو کرده است.
- دیوان اشعار (مجموعه اى از اشعار عربى و فارسى، که برخى از آنها بسیار معروف است و اگر گردآورى شود، دیوانى بزرگ خواهد شد)؛
- شرح کتاب «بیان» شهید اول (یک دوره فقه)؛
- شرح قصیده عینیه سید حمیرى (لامّ عمرو باللوى مربع)؛
- رجوم الشیاطین، در ردّ فرقه ضاله بابیه و بهائیه؛
- حاشیه بر کتاب «جواهر الکلام»؛
- حاشیه بر کتاب «اسفار اربعه»؛
- تصحیح و مقابله کتابهاى: «بحارالانوار»، «الغیبة» نعمانى (چاپ ۱۳۱۸ ق)، «اثبات الوصیة» مسعودى (چاپ ۱۳۲۰ ق)، «کنزالعرفان» فاضل مقداد و «منهاج النجاة» فیض کاشانى.
ویژگیهاى اخلاقى
آن فقیه بزرگ داراى سجایا و صفاتى بود که از دیگران، متمایزش ساخته بود. از جمله ویژگیهایش، دستگیرى از مستمندان و کمک به مردم بود. جود و احسان، شیوه او بود، چنان که درباره اش نوشته اند: «وى از آیات الهیه و از براهین قاطعه طریقه جعفریه، در فقاهت و اجتهاد مقامى بسیار بلند و رتبه اى ارجمند داشت. به مقام بزرگوارى و بسط ید و نفاذ حکم و قبول عامه که او داشت کمتر کسى رسیده است...».[۹]
مهربانى و دوستى اش با مردم به اندازه اى بود که حتى مجرمین آن زمان به خود اجازه مى دادند بدو پناهنده شوند و در منزلش در امان باشند. بسیار متهجد و شب زنده دار بود و در سفر و حضر تهجدش ترک نمى شد. به عزادارى اهل بیت علیهم السلام اهمیت بسیار مى داد و در مجالس ماتم ایشان با صداى بلند مى گریست. چنانکه شاگرد نامدارش مرحوم شیخ عباس قمى مى نویسد: «وى مانند محمد بن احمد بن عبدالله بصرى، ملقب به مفجع و معروف به کثرت بکاء و گریه و زارى بر اهل بیت بود».[۱۰]
معظم له در دهه عاشورا و آخر ماه صفر و روز بیست و پنجم ماه رجب - سالروز شهادت حضرت موسى بن جعفر - در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه سلام الله علیها منبر مى رفت و مردم را موعظه و ارشاد مى فرمود. در تفقد و دلجویى از سادات بسیار کوشا بود و به محرومان، فراوان رسیدگى مى کرد. متواضع و خوش مجلس و خوش برخورد بود و از علماى معاصر خود، تجلیل فراوان مى نمود.[۱۱]
منبرى داشت شیرین و متین و محضرى بس نمکین، در نهى از منکر و منع اهل فجور قلبى قوى و قدمى راسخ داشت و در حفظ حدود شرعیه دقیقه اى فرونگذاشت... جماعت علما در محضر وى، خود را کوچک مى شمردند و بزرگان دین و دنیا نامش را به حرمت تمام مى بردند.[۱۲] او وجود منکرات را در قم برنمى تافت و با آن شدیداً به مبارزه مى پرداخت. به گونه اى که صاحب تحفة الفاطمیین مىنویسد: «...در حفظ حماى شریعت مصطفوى دقیقه اى فرونگذاشت و در این باب اقدام و اهتمام او را دیگرى نداشت».
آن مرحوم، هماره در دفاع از حقوق عامه پیشقدم بود. در جنگ جهانى اول که قواى روس وارد ایران شده و همه جا را دستخوش ناامنى و چپاول و ناراحتى مردم ساخته بودند، شهر قم نیز از این مصیبت در رنج و آزار بود. به گونهاى که قواى روسى به غیر از غارت و چپاول اموال مردم، کار را به جایى رساندهاند که دست تعدى به ناموس مردم دراز کرده و امنیت را از شهر سلب نموده بودند. لذا مرحوم حاج میرزا محمد ارباب -بزرگ علماى قم- به همراه چند تن از محترمین شهر به دیدن ژنرال «باراتف» روسى رفت و پس از گفتگوهاى بسیار، ژنرال روسى را تحت تأثیر قرار داد و او گفت: «من در خدمت شما هستم و دستور داد که هیچ سربازى حق ندارد به کسى از مردم تعرض کند، و با این کار هوشمندانه او مردم قم از تعرض سربازان روس در امان مىمانند».[۱۳]
وفات
مرحوم میرزا محمد ارباب قمی، سرانجام پس از عمرى تلاش و کوشش در ترویج دین و بزرگداشت شعایر الهى، در سال ۱۳۴۱ ق. در ۶۸ سالگى چشم از جهان فروبست. پیکر پاکش پس از یک تشییع باشکوه، در قبرستان شیخان قم - در جوار مرقد میرزاى قمى - به خاک سپرده شد.
پانویس
- ↑ اشراقى، مقدمه اربعین الحسینیة، ص «ب».
- ↑ مهدى عباسى، تاریخ تکایا و عزادارى قم، ص ۲۵۹-۲۶۰.
- ↑ مدرسى طباطبایى، کتابشناسى آثار مربوط به قم، ص ۷۳-۷۸.
- ↑ شیخ آقا بزرگ تهرانى، نقباءالبشر، ج ۳، ص ۱۱۸۶ و هدیة الرازى، ذیل شماره ۲۹۰.
- ↑ شریف رازى محمد، گنجینه دانشمندان، ج ۱، ص ۱۵۲ به نقل از: شیخ حسین ارده شیره قمى، تحفة الفاطمیین. ج ۱.
- ↑ تحفة الفاطمیین، ج ۱؛ مدرس خیابانى، ریحانة الادب، ج ۳، ص ۳۲۰.
- ↑ ناصرالدین انصارى، مجله مسجد.
- ↑ حاج شیخ عباس قمى، سفینةالبحار، ج ۲، ص ۱۷.
- ↑ محدث قمى، فوائد الرضویة، ص ۶۰۲.
- ↑ على دوانى، مفاخر اسلام، ج ۱۱، ص ۲۴۰. در آن متن پاسخ محدث قمى و اشعارى در مدح مرحوم آیت الله ارباب - که سروده محدث قمى است - ذکر شده.
- ↑ شریف رازى. آثار الحجة، ج ۱، ص ۱۶.
- ↑ شیخ آقا بزرگ تهرانى، الذریعة، ج ۱، ص ۴۲۵.
- ↑ آثار الحجة، ج ۱، ص ۱۳۵-۱۳۷؛ گنجینه دانشمندان، ج ۲، ص ۳۳۸.
منابع
- ستارگان حرم، ناصرالدین انصارى، جلد ۹.
