شیخ عبدالرحیم نهاوندی
«شیخ عبدالرحیم نهاوندی» (۱۳۰۴-۱۲۳۷ ق)، عالم ربانی، فقیه اصولی، ادیب و شاعر نامدار شیعه در قرن سیزدهم هجری و از شاگردان ممتاز شیخ محمدحسن نجفی و شیخ انصارى بود. وی از مدرسان حوزه نجف و تهران بود و علمای بزرگی چون شیخ علی‌اکبر نهاوندى را تربیت نمود.
| نام کامل | میرزا عبدالرحیم نهاوندی |
| زادروز | ۱۲۳۷ قمری |
| زادگاه | نهاوند |
| وفات | ۱۳۰۴ قمری |
| مدفن | قم، حرم حضرت معصومه علیها السلام |
|
| |
| اساتید |
شیخ محمدحسن نجفی، شیخ مرتضی انصارى، شیخ اسدالله حجت الاسلام،... |
| شاگردان |
شیخ علی اکبر نهاوندی، شیخ علی قمی، سید محمد بحرالعلوم، سید مهدی گلستانه، میرزا محمود تهرانى،... |
| آثار |
حاشیه بر قوانین الاصول، حاشیه بر رسائل، کتاب العتق، کتاب الوقف، دیوان شعر،... |
محتویات
ولادت
میرزا عبدالرحیم نهاوندی در سال ۱۲۳۷ قمری در خاندان دانش و تقوا در شهر نهاوند دیده به جهان گشود و تحت نظارت پدرش میرزا نجف مستوفی که از عالمان برجسته عصر خویش و از مروجین مکتب اهل بیت علیهم‌السلام در منطقه بود، تربیت و رشد نمود.
تحصیل و استادان
میرزا عبدالرحیم در جوانی زادگاهش نهاوند را به مقصد بروجرد ترک کرد و با جدیت تمام به تحصیل علوم دینی پرداخت. پس از اتمام دروس سطح، برای تکمیل اندوخته‌های علمی خویش به نجف اشرف عزیمت کرد و سال‌ها نزد اساتید برجسته آن حوزه مبارکه به تحصیل علم و تهذیب نفس پرداخت و سرانجام تلاش بی‌وقفه‌اش به ثمر نشست و خود در ردیف فقیهان بزرگ و پژوهشگران ژرف‌اندیش قرار گرفت.
آیت الله نهاوندی در فقه و اصول ید طولایی داشت و از شاگردان ممتاز صاحب جواهر به شمار می‌رفت و استاد نیز عنایت خاصی به ایشان داشته و چنانچه نقل شده، صاحب جواهر روزی بر فراز کرسی درس به اجتهاد چهار نفر از شاگردانش اشاره کرد که یکی از آن‌ها شیخ عبدالرحیم نهاوندى بود.
به جز پدر بزرگوارش میرزا نجف مستولی و شیخ محمدحسن نجفی (صاحب جواهر)، شیخ مرتضی انصارى و شیخ اسدالله حجت الاسلام، از دیگر اساتید او هستند.
تدریس و شاگردان
مهم‌ترین فعالیت علمی و فرهنگی آیت الله نهاوندی، تدریس علوم دینی و تربیت طلاب و فضلا در حوزه‌های علمیه بود. ایشان در زمان حیات استادش شیخ مرتضی انصارى و بعد از وفات ایشان، به تدریس فقه و اصول اشتغال داشت که بعد از رحلت مرحوم شیخ، حوزه درسی آیت الله نهاوندی یکی از معتبرترین و پربارترین حوزه‌های درسی نجف به شمار می‌رفت و روزانه بسیاری از مشتاقان علوم و معارف اهل بیت علیهم‌السلام، از آن محضر نورانی و پربار، بهره‌مند می‌شدند.
این فقیه متقی در سال ۱۲۸۱ قمری به قصد زیارت امام رضا (علیه السلام) به مشهد مقدس عزیمت کرد و یک سال از سکونتش در آن دیار قدسی نگذشته بود که با دعوت علمای برجسته تهران مبنی بر سکونت در تهران مواجه شد، بنابراین به مرکز کشور عزیمت نمود و تا پایان عمر شریفش در مدرسه مروی به تدریس و تربیت شاگردان ادامه داد.
دوران تدریس ایشان در نجف و تهران، حدود ۲۰ سال به طول انجامید و در این مدت، بزرگان زیادی از جویبار علم و معرفت وی سیراب شده و به مدارج عالی علم و کمال دست یافتند، از جمله:
سید محمد بحرالعلوم، سید مهدی گلستانه، علامه میرزا محمود تهرانى، شیخ علی‌اکبر نهاوندى، شیخ علی قمی.
آثار و تألیفات
کتاب العتق، کتاب الوقف، حاشیه بر القوانین فی الاصول، حاشیه بر رسائل شیخ انصارى، دیوان شعر و...
آیت الله نهاوندی در عرصه شعر و ادب نیز صاحب نظر بود و در زمره ادیبان و شاعران بزرگ قرار داشت. اشعار و دیوان شعر به یادگار مانده ایشان گویای این حقیقت است. در این جا به گزیده‌ای از اشعار آن فقیه دلسوخته در رثای سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام اشاره می‌شود:
ای آه راه به ناله ده، ای ناله راه به آه که افتاد راه دختر زهرا به قتلگاه
در بر کشیده پیکر پاک برادرش وز دل کشید ناله جانسوز وا اخاه
گفت ای به خون تپیده که در آفتاب گرم خوش خفته‌ای که نیست امیدت به انتباه
ناید ز من، رعایت اطفال بی‌‌پدر ناید ز من، حمایت زن‌های بی‌پناه
از لطمه طپانچه، ببین عارضم کبود وز ضرب تازیانه، نگر پیکرم سیاه...
از نگاه عالمان
ارباب تراجم از آیت الله شیخ عبدالرحیم نهاوندی با تعابیری که حاکی از مقام بلندش در دانش و فضل است، یاد کرده‌اند:
- مؤلف ریحانةالادب می‌نویسد: شیخ عبدالرحیم نهاوندى، از عالمان بزرگ اوایل قرن چهاردهم است. وی فقیهی اصولى، ادیبی شاعر و زاهدی متقی بود و در احاطه بر مسایل فقه و اصول مشهور و در فنون شعر و ادب، کم‌نظیر بود.
- شیخ عباس قمی نیز در فوائدالرضویه در مورد آیت الله نهاوندی چنین می‌نویسد: در علم اصول و فقه، شهره آفاق و در زهد و تقوا، محل اتفاق و در شعر و ادب، یگانه و طاق بوده... .
وفات
این فقیه پارسا پس از سال‌ها تحصیل و تدریس و تربیت شاگردان بزرگ و تأثیرگذار در جهان اسلام، در نهم ربیع الاول سال ۱۳۰۴ قمری به سرای جاوید پرکشید. پیکر پاک آن عالم وارسته پس از تجلیل از تهران به قم انتقال یافت و در جوار مرقد منور حضرت فاطمه معصومه علیها السلام به خاک سپرده شد.
منابع
- "آیت‌اللّه شیخ عبدالرحیم نهاوندی"، مجله افق حوزه، ۲۴ اسفند ۱۳۸۷، شماره ۲۲۲، در دسترس در پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- تفسیر و مفسران قرآن، حسن رضا رضايي، پایگاه اندیشه قم، بازیابی: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۳.
