خبر واحد

خبر واحد حدیثی است که راویانش به حد تواتر نرسیده اند و مفید ظن است. اگر خبر واحد با قراینی همراه شود، حجت است. این قراین مختلف‌اند و گاهی موجب قطع به صدور حدیث می‌شوند. درباره حجیت خبر واحد به دلایلی از قرآن و سنت و عقل و اجماع تمسک می شود.

تعاریف خبر واحد

• شهید ثانی: آحاد و هو ما لاینتهی الی المتواتر منه، ای عن الخبر، سواء کان الراوی واحدا ام اکثر؛ خبر آحاد، عبارت است از خبری که به حد متواتر نمی‌رسد چه راوی آن یک نفر باشد و یا بیشتر.

• صاحب معالم: خبرالواحد هو مالم یبلغ حد التواتر سواء کثرت رواته ام قلت و لیس شانه افاده العلم بنفسه؛ خبر واحد، خبری است که به حد تواتر نرسد چه راویانش زیاد باشند یا کم و شان آن به تنهایی حصول علم نباشد.

• علامه حلی: خبر الواحد هو ما یفید الظن و ان تعدد المخبر؛ خبر واحد، خبری است که افاده ظن می‌کند، هر چند راویانش متعدد باشند.

منظور شیخ طوسی از خبر واحد

با توجه به مقدمه شیخ طوسی در استبصار منظور ایشان از خبر واحد خبری است که متواتر نباشد یا با قرینه‌ای که موجب علم بدان می‌گردد، همراه نباشد و این قرائن عبارتند از:

1. مطابقت با ادله عقل و مقتضای آن
2. مطابقت با ظاهر قرآن
3. مطابقت با سنت قطعی
4. مطابقت با اجماع مسلمین
5. مطابقت با اجماع فرقه محقه (شیعه اثنی عشری).

حکم خبر واحد

مطابق با گفته فیض کاشانی دارا بودن هر یک از شرایط زیر به تنهایی قرینه‌ای است که اعتماد بر حدیث و وثوق به صدور آن را موجب می‌شود:

1. وجود حدیث در چندین اصل از اصول أربعمأه
2. وجود حدیث در یك اصل به طریق متعدد
3. وجود حدیث در اصلی كه جامع آن از اصحاب اجماع است، مثل: زراره، محمد بن مسلم و...
4. وجود حدیث در كتابی كه بر معصوم علیه‌السلام عرضه شده و امام بر آن ثنا نموده. مانند کتاب عبیدالله حلبی که بر امام صادق علیه‌السلام عرضه نمود و دو کتاب یونس بن عبدالرحمن و فضل بن شاذان که بر امام حسن عسکری علیه‌السلام عرضه شدند.
5. وجود حدیث در كتاب‌های مورد اعتماد سلف شیعه.

این‌ها به انضمام قرائنی که شیخ طوسی ذکر نمود موجب حجیت حدیث در عمل می‌گردد. اما در مورد حدیثی که این قرائن را ندارد اصولیون معتقدند که اگر راوی یا راویان عادل باشند و لااقل اگر اطمینانی به راستگوئی آنان باشد می‌توان روایات آن‌ها را مورد استناد قرار داد.

ادله اصولیون در حجیت خبر واحد

ادله حجیت خبر واحد از قرآن

مشهورترین دلیل قرآنی اصولیون در حجیت خبر واحد آیه «نبا» است که می‌فرماید: «...إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا...»؛ اگر فاسقی خبری به شما داد، درباره خبر او تحقیق کنید و تحقیق نکرده به آن ترتیب اثر ندهید.

مفهوم آیه این است که اگر فرد عادل و مورد اعتمادی خبری به شما داد، ترتیب اثر بدهید. پس مفهوم این آیه دلیل بر حجیت خبر واحد است.

علاوه بر آیه نبا به چهار آیه دیگر استدلال شده كه عبارت ‌اند از:

1. آيه نفر
2. آيه كتمان
3. آيه سؤال
4. آيه اذن

ادله حجیت خبر واحد از سنت

دلیل دوم بر حجیت خبر واحد مجموع روایاتی است حداقل از آنها تواتر اجمالی حاصل می شود. تواتر اجمالى عبارت است از اين كه روايات مختلفه در موضوعات متفرقه ذكر گرديده كه هيچ‌كدام در لفظ اتفاق و تساوى ندارند و در معناى واحد هم شريك نيستند فقط چيزى كه هست آن است كه ما اجمالاً يقين داريم كه بعضى از اين‌ها حتما از معصومين عليهم السلام صادر شده؛ زيرا عادتا محال است كه تمام اين روايات كاذبه باشند.

شيخ انصارى پس از نقل روایاتی از این دست فرموده است: از مجموع روايات استفاده مى‌كنيم كه ائمه عليهم السّلام بر عمل به خبر واحد ولو گمان‌آور راضى بودند به دليل اين اخبار متواتره كه ذكر شد.

دليل حجيت خبر واحد از اجماع‌

شيخ انصارى در رسائل (ص98) فرموده است: انصاف آن است كه در هيچ مسأله‌اى از مسائل به اندازه مسئله حجيت خبر واحد ادعاى اجماع و شهرت عظيمه و امارات كثيره نشده و اگر كسى در اين مورد در تحقق اجماع شك كند، بايد گفت او نمى‌تواند در هيچ مسأله‌اى از مسائل اجماع را بپذيرد مگر در ضروريات مذهب كه آنجا هم نيازى به اجماع نيست.

باز شيخ فرموده است: انصاف آن است كه قدر متيقن از اين قرائن و ادعاهاى‌ اجماع خصوص خبرهاى واحدى است كه مفيد اطمينان و ظن غالب و متاخم به علم باشند اما خبر واحدى كه مفيد ظن ضعيف و 60% باشد حجيت آن از اين قرائن اثبات نمى‌گردد پس مقدار دلالت اجماع با روايات يكى است.

دليل حجيت خبر واحد از بناى عقلا

بناى قطعى عقلا و يا سيره قطعيه عقلاييه ‌چهارمين دليل از ادله ای است که برای حجيت خبر واحد ذکر شده است.