علی بن ابراهیم قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
سطر ۱: سطر ۱:
−
از راویان بزرگ و موثق [[شیعه]] است که زمان [[امام هادی]] علیه السلام و امام حسن عسگری علیه السلام را درک کرده است. <ref> محمدرضا ضميري، کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، ص494-495. </ref> به او [[تفسير قمی]] منتسب است که تفسیر روایی مشهوری است.
+
'''على بن ابراهیم بن هاشم قمى''' از راویان بزرگ و موثق [[شیعه]] است که زمان [[امام هادی]] علیه السلام و [[امام حسن عسکری علیه السلام|امام حسن عسکری]] علیه السلام را درک کرده است.<ref> محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص۴۹۴-۴۹۵. </ref> [[تفسیر قمی]] که از تفاسیر روایی مشهور است از آثار می باشد.
  
−
==زندگی نامه==
+
==زندگی‌نامه==
  
−
از چگونگى و تاریخ زندگى ابوالحسن على بن ابراهیم بن هاشم قمى (زنده در 307 ق) اطلاع زیادى در دست نیست،اما از راویان بزرگ و موثق [[شیعه]] به حساب مى آید و علماى رجال همواره وى را تعظیم و تجلیل كرده اند و محمد بن یعقوب كلینى از وى روایت مى كند. قمى، حضرت [[امام حسن عسكرى]] علیه السلام و امام علی النقی علیه السلام را درك كرده است. ref> محمدرضا ضميري، کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، ص494-495. </ref>
+
از چگونگى و تاریخ زندگى ابوالحسن على بن ابراهیم بن هاشم قمى (زنده در ۳۰۷ ق) اطلاع زیادى در دست نیست، اما مسلما او از راویان بزرگ و موثق [[شیعه]] به حساب مى آید و علماى [[علم رجال|رجال]] همواره وى را تعظیم و تجلیل کرده اند و [[شیخ کلینی|محمد بن یعقوب کلینى]] از وى روایت مى کند. قمى، حضرت [[امام حسن عسکرى]] علیه السلام و [[امام هادی علیه السلام|امام علی النقی]] علیه السلام را درک کرده است.<ref>محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص۴۹۴-۴۹۵.</ref>
  
−
ابراهيم بن هاشم پدر بزرگوار على بن ابراهيم كنيه اش ابواسحاق قمى است وى در اصل از بزرگان شيعيان [[كوفه]] بوده است و سپس به شهر [[قم]] مهاجرت كرده است. او از اصحاب [[امام رضا]] علیه‌السلام و [[امام جواد]] علیه‌السلام است.
+
[[ابراهیم بن هاشم قمی|ابراهیم بن هاشم]] پدر بزرگوار على بن ابراهیم قمى است. وى در اصل از بزرگان شیعیان [[کوفه]] بوده و سپس به شهر [[قم]] مهاجرت کرده است. او از اصحاب [[امام رضا]] علیه‌السلام و [[امام جواد]] علیه‌السلام است. درباره ‌اش گفته اند: ابراهیم بن هاشم اولین کسى بود که [[احادیث]] [[ائمه اطهار|ائمه]] بزرگوار تشیع را که در میان کوفه رایج بود، به شهر قم نقل و منتشر کرده است.<ref> رجال النجاشى، ص  ۱۶، مؤسسه النشر الاسلامى.</ref> او روایات متعددى را از [[امام جواد]] علیه‌السلام نقل کرده است<ref> معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم خویى، ج  ۱، ص  ۳۱۷-۳۱۸.</ref> که در کتب حدیث معروف تشیع به ثبت رسیده است.<ref> التهذیب، ج  ۴، کتاب الزکات، حدیث ۳۹۷؛ معجم رجال الحدیث، ج  ۱، ص  ۳۲۱.</ref> مجموع روایاتى که از ابراهیم بن هاشم قمى نقل شده است و در کتاب‌هاى معتبر وجود دارد، ۶۴۱۶ مورد مى باشد.<ref> همان.</ref> [[آیت الله سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویى]] در مورد او مى گوید: سزاوار نیست درباره موثق بودن ابراهیم بن هاشم شک و تردید به خود راه داد.<ref> معجم رجال الحدیث، ج  ۱، ص  ۳۱۷.</ref>
  
−
درباره ‌اش گفته اند: ابراهيم بن هاشم اولين كسى بود كه [[احاديث]] ائمه بزرگوار تشيع را كه در ميان كوفى رايج بود، به شهر قم نقل و منتشر كرده است.<ref> رجال النجاشى، ص  16، مؤسسه النشر الاسلامى.</ref> او روايات متعددى را از [[امام جواد]] علیه‌السلام نقل كرده است<ref> معجم رجال الحديث، سيد ابوالقاسم خويى، ج  1، ص  317-318.</ref> كه در كتب حديث معروف تشيع به ثبت رسيده است.<ref> التهذيب، ج  4، كتاب الزكات، حديث 397؛ معجم رجال الحديث، ج  1، ص  321.</ref> مجموع رواياتى كه از ابراهيم بن هاشم قمى نقل شده است و در كتاب‌هاى معتبر وجود دارد، 6416 مورد مى باشد.<ref> همان.</ref> آيت الله خويى در مورد او مى گويد: سزاوار نيست درباره موثق بودن ابراهيم بن هاشم شك و ترديد به خود راه داد.<ref> معجم رجال الحديث، ج  1، ص 317.</ref>
+
=== صحابی ائمه ===
 +
نام علی بن ابراهیم قمی، در شمار اصحاب حضرت [[امام هادى]] علیه‌السلام قرار گرفته و [[شیخ طوسى]] به این مسئله اشاره کرده است.<ref> الامام الهادى علیه‌السلام، السید محمدکاظم القزوینى، ص  ۳۰۸، مرکز نشر آثار شیعه.</ref> سپس [[احمد بن علی نجاشی|نجاشى]] به پیروى از شیخ طوسى درباره على بن ابراهیم مى گوید: او از افراد مورد وثوق و قابل اعتماد در احادیث و روایات مى باشد و مذهب و افکار اعتقادى او کاملا صحیح است.<ref> رجال النجاشى، ص ۲۶۰.</ref>
  
−
نام علی بن ابراهیم قمی، در شمار اصحاب حضرت [[امام هادى]] علیه‌السلام قرار گرفته است. [[شيخ طوسى]] به اين مسئله اشاره كرده است.<ref> الامام الهادى عليه‌السلام، السيد محمدكاظم القزوينى، ص  308، مركز نشر آثار شيعه.</ref> سپس نجاشى به پيروى از شيخ طوسى درباره على بن ابراهيم مى گويد: او از افراد مورد وثوق و قابل اعتماد در [[احاديث]] و روايات مى باشد و مذهب و افكار اعتقادى او كاملا صحيح است.<ref> رجال النجاشى، ص 260.</ref>
+
على بن ابراهیم علاوه بر عصر امام هادى علیه‌السلام، در دوران حیات پربرکت [[امام حسن عسکرى]] علیه‌السلام<ref> الذریعة، آقا بزرگ تهرانى، ج  ۴، ص  ۳۰۲.</ref> و نیز زمان [[غیبت صغرى]] زندگى مى کرده است. البته در کتاب‌هاى معتبر تشیع هیچ روایتى از امام هادى علیه‌السلام و نیز دیگر [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام به نقل از على بن ابراهیم یافت نشده است. آیت الله خویى در این باره مى گوید: نبودن روایت مستقیم از ائمه علیهم‌السلام منافاتى با این مطلب ندارد که نامش در زمره اصحاب امام هادى علیه‌السلام باشد.<ref> معجم رجال الحدیث، ج  ۱۱، ص ۱۸۹.</ref>
  
−
على بن ابراهيم علاوه بر عصر امام هادى علیه‌السلام، در دوران حيات پربركت [[امام حسن عسكرى]] علیه‌السلام<ref> الذريعة، آقا بزرگ تهرانى، ج  4، ص  302.</ref> و نيز زمان [[غيبت صغرى]] زندگى مى كرده است. البته در كتاب‌هاى معتبر تشيع هيچ روايتى از امام هادى علیه‌السلام و نيز ديگر امامان معصوم عليهم‌السلام به نقل از على بن ابراهيم يافت نشده است. آيت الله خويى در اين باره مى گويد: نبودن روايت مستقيم از ائمه عليهم‌السلام منافاتى با اين مطلب ندارد كه نامش در زمره اصحاب امام هادى علیه‌السلام باشد.<ref> معجم رجال الحديث، ج  11، ص  189.</ref>
+
علاقه و دلدادگى او نسبت به سرچشمه هاى زلال [[امامت]] به اندازه اى بود که نه تنها شیعیان، بلکه دانشمندان [[اهل سنت]] نیز به این مسأله اشاره کرده اند. [[ابن حجرعسقلانی|ابن حجر عسقلانى]] که از دانشمندان نامدار اهل سنت در [[علم رجال]] است، از على بن ابراهیم در کتاب خویش نام برده، سپس مى گوید: او از شیعیان سرسخت است.<ref> لسان المیزان، ج  ۴، ص  ۱۹۱.</ref> سرسختى و ارادت او نسبت به پیشوایان [[معصوم]] در لابلاى روایاتى که على بن ابراهیم نقل کرده به خوبى آشکار است.
  
−
علاقه و دلدادگى او نسبت به سرچشمه هاى زلال امامت به اندازه اى بود كه نه تنها شيعيان، بلكه دانشمندان اهل سنت نيز به اين مسأله اشاره كرده اند. ابن حجر عسقلانى كه از دانشمندان نامدار [[اهل سنت]] در علم رجال است، از على بن ابراهيم در كتاب خويش نام برده، سپس مى گويد: او از شيعيان سرسخت است.<ref> رسال الميزان، ج  4، ص  191.</ref> سرسختى و ارادت او نسبت به پيشوايان معصوم در لابلاى روايتى كه على بن ابراهيم نقل كرده به خوبى آشكار است.
+
=== فرزندان علی ابن ابراهیم ===
 +
'''<I>۱. احمد بن على بن ابراهیم:</I>''' وى از بزرگان [[شیعه]] بوده و [[شیخ صدوق]] با عبارت رضى الله عنه از او به نیکى نام برده و روایات بسیارى از وى نقل کرده است.<ref> الکنى والالقاب، شیخ عباس قمى، ج  ۳، ص  ۸۴، مکتب الصدر، تهران - طبقات اعلام الشیعه، شیخ آقا بزرگ تهرانى، ج  ۱، ص  ۳۲، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.</ref> روایات این فرزانه قمى، در کتاب [[بحارالانوار]] به چشم مى خورد.<ref> بحارالانوار، ج  ۳، ص  ۳۹ - ج  ۱۸، ص  ۳۱۵ - ج ۲۵، ص  ۱۹۳.</ref>
  
−
همچنين تلاش بى‌وقفه و زحمات طاقت فرساى او در شنيدن، بدست آوردن، يادگيرى و منتشر ساختن روايات و احاديث، اين محبت و علاقمندى را شفاف‌تر ساخته است. اين تلاش بى‌وقفه به حدى بوده است كه على بن ابراهيم توفيق يافته تا تعداد 7140 روايت را نقل كند.<ref> معجم رجال الحديث، ج  12، ص  213.</ref>
+
'''<I>۲. محمد بن على:</I>''' او از استادان شیخ صدوق به شمار مى آید به گونه اى که آن فقیه بزرگ شیعه از محمد بن على بن ابراهیم قمى روایاتى را نقل کرده است. محمد کتاب‌هایى را مشتمل بر احادیث [[ائمه اطهار|ائمه]] معصومین تنظیم و تهیه کرده است.<ref> طبقات اعلام الشیعة، ج  ۱، ص  ۱۶۷، ۱۶۸.</ref> [[علامه مجلسى]] پس از نام على بن ابراهیم، آورده است... والکتاب العلل لولده الجلیل محمد<ref> بحارالانوار، ج  ۱، ص  ۸.</ref> و بدین طریق از کتاب وى به نام العلل یاد شده است.
  
−
كتاب كافى تأليف حديث شناس بزرگ ثقة الاسلام كلينى، مملو از روايات و احاديث على بن ابراهيم است به گونه اى كه مى توان آن كتاب را مسند على بن ابراهيم به شمار آورد.  
+
'''<I>۳. ابراهیم بن على:</I>''' او از دیگر فرزندان فرزانه مفسر - على بن ابراهیم - است و روایاتى را به نقل از پدرش بیان و منتشر کرده است.<ref> بحارالانوار، ج  ۸۲، ص  ۱۲ و ج  ۱۰۸، ص ۶۳.</ref> [[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمى]] مى گوید: از مقدمه کتاب [[بحارالانوار]]، چنین برمى آید که ابراهیم بن على از محدثانى بوده است که روایات زیادى را نقل نموده است.<ref> فوائد الرضویه، ص  ۲۶۴.</ref>
  
−
كلينى خود در اين باره مى گويد: تمام احاديثى را كه در كتب خود (كافى) آورده ام به نقل از بزرگانى چون على بن ابراهيم، محمد بن يحيى، على بن موسى كميدانى، داوود بن كوره و احمد بن ادريس است.<ref> رجال النجاشى، ص  378.</ref>
+
===وفات===
  
−
از اين تعداد (7140) رواياتى كه وى نقل كرده است، تعداد 6214 مورد از آن را از پدرش ابراهيم بن هاشم و او نيز از محمد بن ابى عمير نقل كرده است. تعداد بى‌شمار روايات على بن ابراهيم، ستايش و تمجيد همگان را بار آورده است. از اين رو عمر رضا كحاله - از دانشمندان اهل سنت - ضمن معرفى او مى گويد: على بن ابراهيم شخصيتى فقيه، مفسر قرآن و اخبارى است (كسى كه [[احاديث]] بسيارى را نقل مى كند) و كلينى از او روايت برگرفته است.<ref> معجم المؤلفين، ج  7، ص  9.</ref>
+
از تاریخ وفات على بن ابراهیم قمى اطلاع دقیقى یافت نشده است، اما پژوهشگران بر اساس روایتى که [[شیخ صدوق]] درباره وى در کتاب [[عیون اخبارالرضا]] نقل کرده است، چنین استفاده کرده اند که على بن ابراهیم تا سال ۳۰۷ قمرى زنده بوده است و وفاتش پس از این تاریخ واقع شده است.<ref> الذریعة، ج  ۴، ص  ۳۰۲.</ref> هم‌اکنون مقبره آن فقیه بزرگ و مفسر دانشمند در پارک ملى، روبروى مدرسه آیت الله العظمى [[سید محمدرضا موسوی گلپایگانی|گلپایگانى]]، واقع در خیابان ارم [[قم]] قرار دارد.
  
−
به يقين فقيه قمى، براى بدست آوردن و گردآورى اين حجم بسيار زياد از احاديث و سخنان پيشوايان دين، به نقاط مختلفى مسافرت كرده است و در راه رسيدن به اين مهم زحمات زيادى را بر خود هموار كرده است. او در اين راه علاوه بر استفاده از محضر بزرگان شيعه، نزد حافظان راويان اهل سنت رفته و از آنان احاديثى را ثبت و ضبط كرده است.
+
== تلاش در جمع و نشر احادیث ==
 +
بزرگترین امتیاز على بن ابراهیم و زرین ترین صفحه زندگى اش را مى بایست گردآورى، تدوین، تألیف و نقل و نشر روایات [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام برشمرد. تلاش بى‌وقفه و زحمات طاقت فرساى او در شنیدن، بدست آوردن، یادگیرى و منتشر ساختن روایات و [[حدیث|احادیث]]، محبت و علاقمندى وی به ائمه را شفاف‌تر ساخته است. این تلاش بى‌وقفه به حدى بوده است که على بن ابراهیم توفیق یافته تا تعداد ۷۱۴۰ روایت را نقل کند.<ref> معجم رجال الحدیث، ج  ۱۲، ص  ۲۱۳.</ref>
  
−
ابن حجر عسقلانى در اين باره مى گويد: على بن ابراهيم از برخى علماى اهل سنت چون ابوداود سيستانى، ابن عقده و افراد ديگر روايت نقل كرده است.<ref> لسان الميزان، ج  4، ص  191.</ref>
+
کتاب [[الکافی (کتاب)|کافى]] تألیف حدیث شناس بزرگ، [[شیخ کلینی|ثقة الاسلام کلینى]]، مملو از روایات و احادیث على بن ابراهیم است، به گونه اى که مى توان آن کتاب را [[مسند]] على بن ابراهیم به شمار آورد. کلینى خود در این باره مى گوید: تمام احادیثى را که در کتب خود (کافى) آورده ام به نقل از بزرگانى چون على بن ابراهیم، [[محمد بن یحیی عطار قمی|محمد بن یحیى]]، على بن موسى کمیدانى، داوود بن کوره و [[احمد ابن ادریس|احمد بن ادریس]] است.<ref> رجال النجاشى، ص  ۳۷۸.</ref>  
  
−
مفسر قمى در اواسط زندگى پرافتخارش، نعمت بينايى خود را از دست داد<ref> رجال النجاشى، ص  260.</ref> و تا پايان عمر با دلى روشن و قلبى حق بين به حيات بابركت خويش ادامه داد اما او با اين حالت جسمانى خويش، از پاى ننشست و همچنان در درياى عميق روايت و [[حديث]] شنا مى كرد تا از اين طريق معارف انسان‌ساز شريعت را به كمك و يارى امامت گردآورده و آن را به آيندگان بسپارد.
+
از این تعداد روایاتى که على بن ابراهیم نقل کرده است (۷۱۴۰)، تعداد ۶۲۱۴ مورد از آن را از پدرش [[ابراهیم بن هاشم قمی|ابراهیم بن هاشم]] و او نیز از [[محمد بن ابی عمیر|محمد بن ابى عمیر]] نقل کرده است. تعداد بى‌شمار روایات على بن ابراهیم، ستایش و تمجید همگان را به بار آورده است. از این رو عمر رضا کحاله - از دانشمندان اهل سنت - ضمن معرفى او مى گوید: على بن ابراهیم شخصیتى [[فقیه|فقیه]]، مفسر [[قرآن]] و اخبارى است (کسى که [[احادیث]] بسیارى را نقل مى کند) و کلینى از او روایت برگرفته است.<ref> معجم المؤلفین، ج  ۷، ص  ۹.</ref>
−
 
 
−
بنابراين بزرگترين امتياز وب و زرين ترين صفحه زندگى اش را مى بايست، گردآورى، تدوين،تأليف و نقل و نشر روايات امامان معصوم عليهم‌السلام برشمرد. از اين رو بر ما سيراب شدگان از زمزم زلال كافى وظيفه است تا اين تلاش عظيم و مقدس را ارج نهيم.
 
  
 +
به یقین فقیه قمى، براى بدست آوردن و گردآورى این حجم بسیار زیاد از احادیث و سخنان پیشوایان دین، به نقاط مختلفى مسافرت کرده است و در راه رسیدن به این مهم زحمات زیادى را بر خود هموار کرده است. او در این راه علاوه بر استفاده از محضر بزرگان [[شیعه|شیعه]]، نزد حافظان راویان [[اهل سنت]] رفته و از آنان احادیثى را ثبت و ضبط کرده است. [[ابن حجرعسقلانی|ابن حجر عسقلانى]] در این باره مى گوید: على بن ابراهیم از برخى علماى اهل سنت چون ابوداود سیستانى، [[ابن عقده]] و افراد دیگر روایت نقل کرده است.<ref> لسان المیزان، ج  ۴، ص  ۱۹۱.</ref>
  
 +
مفسر قمى در اواسط زندگى پرافتخارش، نعمت بینایى خود را از دست داد،<ref> رجال النجاشى، ص  ۲۶۰.</ref> اما او با این حالت جسمانى خویش، از پاى ننشست و همچنان در دریاى عمیق روایت و [[حدیث]] شنا مى کرد تا از این طریق معارف انسان‌ساز [[شریعت|شریعت]] را به کمک و یارى [[امامت]] گردآورده و آن را به آیندگان بسپارد.
 
==تألیفات==
 
==تألیفات==
  
−
على بن ابراهیم در نگارش و تألیف زبردست بوده و آثار بسیارى از خود برجاى گذاشته كه گویا به جز کتاب تفسیر او، آثار دیگرش در گذر زمان از بین رفته است. از جمله آثاری که برای او ذکر شده:  
+
على بن ابراهیم در نگارش و تألیف زبردست بوده و آثار متعددى از خود برجاى گذاشته که گویا به جز کتاب [[تفسیر قرآن|تفسیر]] او، آثار دیگرش در گذر زمان از بین رفته است. از جمله آثاری که برای او ذکر شده:  
−
 
 
−
* 1- [[التفسير]]؛
 
−
 
 
−
* 2- الناسخ والمنسوخ؛
 
−
 
 
−
* 3- قرب الاسناد؛
 
−
 
 
−
* 4- الشرايع؛
 
−
 
 
−
* 5- المغازى.
 
−
 
 
−
ابن النديم  در كتاب خويش، از على بن ابراهيم قمى، تحت عنوان فقهاء و محدثان و علماى شيعه نام برده و علاوه بر قرب الاسناد نام دو كتاب ديگر وى را چنين مى نويسد:
 
−
 
 
−
* 1- المناقب؛
 
−
 
 
−
* 2- اختيار القرآن.<ref> الفهرست، محمد بن اسحاق النديم، ص  312؛ دارالمعرفة بيروت - معجم الادباء، ياقوت حموى، ج  12، ص  215. </ref>
 
−
 
 
−
دانشمند بزرگ علم رجال ابوالعباس نجاشى علاوه بر هفت كتاب نامبرده فوق از ديگر كتاب‌هاى وى چنين نام مى برد:
 
−
 
 
−
* 1- التوحيد والشرك؛
 
−
 
 
−
* 2- فضائل اميرالمؤمنين علیه‌السلام؛
 
−
 
 
−
* 3- الانبياء علیه‌السلام؛
 
  
−
* 4- المشذر؛
+
*۱- [[تفسیر قمی (کتاب)|التفسیر]]؛
  
−
* 5- الحيض؛
+
*۲- الناسخ والمنسوخ؛
  
−
* 6- رساله اى در معناى هشام و يونس؛
+
*۳- قرب الاسناد؛
  
−
* 7- جواب مسائل محمد بن بلال.<ref> رجال النجاشى، ص  260. </ref>
+
*۴- الشرایع؛
  
−
==فرزندان علی ابن ابراهیم قمی==
+
*۵- المغازى.
  
−
'''<I>1. احمد بن على بن ابراهيم :</I>'''
+
[[ابن ندیم|ابن الندیم]] در کتاب خویش، از على بن ابراهیم قمى، تحت عنوان فقهاء و [[محدث|محدثان]] و علماى [[شیعه|شیعه]] نام برده و علاوه بر قرب الاسناد نام دو کتاب دیگر وى را چنین مى نویسد:
  
−
وى از بزرگان [[شيعه]] بوده و [[شيخ صدوق]] با عبارت رضى الله عنه از او به نيكى نام برده و روايات بسيارى از وى نقل كرده است.<ref> الكنى والالقاب، [[شيخ عباس قمى]]، ج  3، ص  84، مكتب الصدر، تهران - طبقات اعلام الشيعه، شيخ [[آقا بزرگ تهرانى]]، ج  1، ص  32، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان.</ref>
+
*۱- المناقب؛
  
−
شأن و مقام والاى او به حدى است كه يكى از دانشمندان اهل سنت در كتاب خود - لسان الميزان - از وى ياد كرده مى گويد: احمد بن على در رى سكونت داشته است و كنيه اش ابوعلى بوده است. او از پدرش و نيز چند تن ديگر از بزرگان همچون سعد بن عبدالله بن جعفر حميرى و احمد بن ادريس، احاديثى شنيده و نقل كرده است.<ref> همان، ص  85.</ref> روايات اين فرزانه قمى، در كتاب [[بحارالانوار]] به چشم مى خورد.<ref> بحارالانوار، ج  3، ص  39 - ج  18، ص  315 - ج 25، ص  193.</ref>
+
*۲- اختیار القرآن.<ref> الفهرست، محمد بن اسحاق الندیم، ص  ۳۱۲؛ دارالمعرفة بیروت - معجم الادباء، یاقوت حموى، ج  ۱۲، ص  ۲۱۵. </ref>
  
−
'''<I>2. محمد بن على :</I>'''
+
دانشمند بزرگ علم رجال [[احمد بن علی نجاشی|ابوالعباس نجاشى]] علاوه بر هفت کتاب نامبرده فوق از دیگر کتاب‌هاى وى چنین نام مى برد:
  
−
او از استادان شيخ صدوق به شمار مى آيد به گونه اى كه آن فقيه بزرگ شيعه از محمد بن على بن ابراهيم قمى رواياتى را نقل كرده است. محمد كتاب‌هايى را مشتمل بر احاديث ائمه معصومين تنظيم و تهيه كرده است.<ref> طبقات اعلام الشيعة، ج  1، ص  167، 168.</ref>
+
*۱- التوحید والشرک؛
  
−
[[علامه مجلسى]] پس از نام على بن ابراهيم، آورده است... والكتاب العلل لولده الجليل محمد<ref> بحارالانوار، ج  1، ص  8.</ref> و بدين طريق از كتاب وى به نم العلل ياد شده است.
+
*۲- فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام؛
  
−
'''<I>3. ابراهيم بن على :</I>'''
+
*۳- الانبیاء علیهم‌السلام؛
  
−
او از ديگر فرزندان فرزانه مفسر - على بن ابراهيم - است و رواياتى را به نقل از پدرش بيان و منتشر كرده است.<ref> بحارالانوار، ج  82، ص  12 و ج  108، ص 63.</ref> شيخ عباس قمى مى گويد: از مقدمه كتاب [[بحارالانوار]]، چنين برمى آيد كه ابراهيم بن على از محدثانى بوده است كه روايات زيادى را نقل نموده است.<ref> فوائد الرضويه، ص  264.</ref>
+
*۴- المشذر؛
  
−
==وفات==
+
*۵- الحیض؛
  
−
از تاريخ وفات على بن ابراهيم قمى اطلاع دقيقى يافت نشده است اما پژوهشگران بر اساس روايتى كه [[شيخ صدوق]] درباره وى در كتاب [[عيون اخبارالرضا]] نقل كرده است، چنين استفاده كرده اند كه على بن ابراهيم تا سال 307 قمرى زنده بوده است و وفاتش پس از اين تاريخ واقع شده است.<ref> الذريعة، ج  4، ص  302.</ref>
+
*۶- رساله اى در معناى هشام و یونس؛
  
−
هم‌اكنون مقبره آن فقیه بزرگ و مفسر دانشمند در پارك ملى، روبروى مدرسه آيت الله العظمى گلپايگانى، واقع در خيابان ارم (آيت الله العظمى نجفى مرعشى) قرار دارد.
+
*۷- جواب مسائل محمد بن بلال.<ref> رجال النجاشى، ص  ۲۶۰. </ref>
  
−
==پانویس ==
+
==پانویس==
 
<references />
 
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
  
−
* محمدرضا ضميري، کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، ص494-495.
+
*محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص۴۹۴-۴۹۵.
  
−
* ستارگان حرم، جلد 1، زندگی نامه "علی بن ابراهیم" از سید سیف‌الله نحوی
+
*[[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد ۱، زندگی نامه "علی بن ابراهیم" از سید سیف‌الله نحوی.
  
 
[[رده:علمای قرن چهارم]]
 
[[رده:علمای قرن چهارم]]

نسخهٔ ‏۱۷ مهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۷:۲۲

على بن ابراهیم بن هاشم قمى از راویان بزرگ و موثق شیعه است که زمان امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام را درک کرده است.[۱] تفسیر قمی که از تفاسیر روایی مشهور است از آثار می باشد.

زندگی‌نامه

از چگونگى و تاریخ زندگى ابوالحسن على بن ابراهیم بن هاشم قمى (زنده در ۳۰۷ ق) اطلاع زیادى در دست نیست، اما مسلما او از راویان بزرگ و موثق شیعه به حساب مى آید و علماى رجال همواره وى را تعظیم و تجلیل کرده اند و محمد بن یعقوب کلینى از وى روایت مى کند. قمى، حضرت امام حسن عسکرى علیه السلام و امام علی النقی علیه السلام را درک کرده است.[۲]

ابراهیم بن هاشم پدر بزرگوار على بن ابراهیم قمى است. وى در اصل از بزرگان شیعیان کوفه بوده و سپس به شهر قم مهاجرت کرده است. او از اصحاب امام رضا علیه‌السلام و امام جواد علیه‌السلام است. درباره ‌اش گفته اند: ابراهیم بن هاشم اولین کسى بود که احادیث ائمه بزرگوار تشیع را که در میان کوفه رایج بود، به شهر قم نقل و منتشر کرده است.[۳] او روایات متعددى را از امام جواد علیه‌السلام نقل کرده است[۴] که در کتب حدیث معروف تشیع به ثبت رسیده است.[۵] مجموع روایاتى که از ابراهیم بن هاشم قمى نقل شده است و در کتاب‌هاى معتبر وجود دارد، ۶۴۱۶ مورد مى باشد.[۶] آیت الله خویى در مورد او مى گوید: سزاوار نیست درباره موثق بودن ابراهیم بن هاشم شک و تردید به خود راه داد.[۷]

صحابی ائمه

نام علی بن ابراهیم قمی، در شمار اصحاب حضرت امام هادى علیه‌السلام قرار گرفته و شیخ طوسى به این مسئله اشاره کرده است.[۸] سپس نجاشى به پیروى از شیخ طوسى درباره على بن ابراهیم مى گوید: او از افراد مورد وثوق و قابل اعتماد در احادیث و روایات مى باشد و مذهب و افکار اعتقادى او کاملا صحیح است.[۹]

على بن ابراهیم علاوه بر عصر امام هادى علیه‌السلام، در دوران حیات پربرکت امام حسن عسکرى علیه‌السلام[۱۰] و نیز زمان غیبت صغرى زندگى مى کرده است. البته در کتاب‌هاى معتبر تشیع هیچ روایتى از امام هادى علیه‌السلام و نیز دیگر امامان معصوم علیهم‌السلام به نقل از على بن ابراهیم یافت نشده است. آیت الله خویى در این باره مى گوید: نبودن روایت مستقیم از ائمه علیهم‌السلام منافاتى با این مطلب ندارد که نامش در زمره اصحاب امام هادى علیه‌السلام باشد.[۱۱]

علاقه و دلدادگى او نسبت به سرچشمه هاى زلال امامت به اندازه اى بود که نه تنها شیعیان، بلکه دانشمندان اهل سنت نیز به این مسأله اشاره کرده اند. ابن حجر عسقلانى که از دانشمندان نامدار اهل سنت در علم رجال است، از على بن ابراهیم در کتاب خویش نام برده، سپس مى گوید: او از شیعیان سرسخت است.[۱۲] سرسختى و ارادت او نسبت به پیشوایان معصوم در لابلاى روایاتى که على بن ابراهیم نقل کرده به خوبى آشکار است.

فرزندان علی ابن ابراهیم

۱. احمد بن على بن ابراهیم: وى از بزرگان شیعه بوده و شیخ صدوق با عبارت رضى الله عنه از او به نیکى نام برده و روایات بسیارى از وى نقل کرده است.[۱۳] روایات این فرزانه قمى، در کتاب بحارالانوار به چشم مى خورد.[۱۴]

۲. محمد بن على: او از استادان شیخ صدوق به شمار مى آید به گونه اى که آن فقیه بزرگ شیعه از محمد بن على بن ابراهیم قمى روایاتى را نقل کرده است. محمد کتاب‌هایى را مشتمل بر احادیث ائمه معصومین تنظیم و تهیه کرده است.[۱۵] علامه مجلسى پس از نام على بن ابراهیم، آورده است... والکتاب العلل لولده الجلیل محمد[۱۶] و بدین طریق از کتاب وى به نام العلل یاد شده است.

۳. ابراهیم بن على: او از دیگر فرزندان فرزانه مفسر - على بن ابراهیم - است و روایاتى را به نقل از پدرش بیان و منتشر کرده است.[۱۷] شیخ عباس قمى مى گوید: از مقدمه کتاب بحارالانوار، چنین برمى آید که ابراهیم بن على از محدثانى بوده است که روایات زیادى را نقل نموده است.[۱۸]

وفات

از تاریخ وفات على بن ابراهیم قمى اطلاع دقیقى یافت نشده است، اما پژوهشگران بر اساس روایتى که شیخ صدوق درباره وى در کتاب عیون اخبارالرضا نقل کرده است، چنین استفاده کرده اند که على بن ابراهیم تا سال ۳۰۷ قمرى زنده بوده است و وفاتش پس از این تاریخ واقع شده است.[۱۹] هم‌اکنون مقبره آن فقیه بزرگ و مفسر دانشمند در پارک ملى، روبروى مدرسه آیت الله العظمى گلپایگانى، واقع در خیابان ارم قم قرار دارد.

تلاش در جمع و نشر احادیث

بزرگترین امتیاز على بن ابراهیم و زرین ترین صفحه زندگى اش را مى بایست گردآورى، تدوین، تألیف و نقل و نشر روایات امامان معصوم علیهم‌السلام برشمرد. تلاش بى‌وقفه و زحمات طاقت فرساى او در شنیدن، بدست آوردن، یادگیرى و منتشر ساختن روایات و احادیث، محبت و علاقمندى وی به ائمه را شفاف‌تر ساخته است. این تلاش بى‌وقفه به حدى بوده است که على بن ابراهیم توفیق یافته تا تعداد ۷۱۴۰ روایت را نقل کند.[۲۰]

کتاب کافى تألیف حدیث شناس بزرگ، ثقة الاسلام کلینى، مملو از روایات و احادیث على بن ابراهیم است، به گونه اى که مى توان آن کتاب را مسند على بن ابراهیم به شمار آورد. کلینى خود در این باره مى گوید: تمام احادیثى را که در کتب خود (کافى) آورده ام به نقل از بزرگانى چون على بن ابراهیم، محمد بن یحیى، على بن موسى کمیدانى، داوود بن کوره و احمد بن ادریس است.[۲۱]

از این تعداد روایاتى که على بن ابراهیم نقل کرده است (۷۱۴۰)، تعداد ۶۲۱۴ مورد از آن را از پدرش ابراهیم بن هاشم و او نیز از محمد بن ابى عمیر نقل کرده است. تعداد بى‌شمار روایات على بن ابراهیم، ستایش و تمجید همگان را به بار آورده است. از این رو عمر رضا کحاله - از دانشمندان اهل سنت - ضمن معرفى او مى گوید: على بن ابراهیم شخصیتى فقیه، مفسر قرآن و اخبارى است (کسى که احادیث بسیارى را نقل مى کند) و کلینى از او روایت برگرفته است.[۲۲]

به یقین فقیه قمى، براى بدست آوردن و گردآورى این حجم بسیار زیاد از احادیث و سخنان پیشوایان دین، به نقاط مختلفى مسافرت کرده است و در راه رسیدن به این مهم زحمات زیادى را بر خود هموار کرده است. او در این راه علاوه بر استفاده از محضر بزرگان شیعه، نزد حافظان راویان اهل سنت رفته و از آنان احادیثى را ثبت و ضبط کرده است. ابن حجر عسقلانى در این باره مى گوید: على بن ابراهیم از برخى علماى اهل سنت چون ابوداود سیستانى، ابن عقده و افراد دیگر روایت نقل کرده است.[۲۳]

مفسر قمى در اواسط زندگى پرافتخارش، نعمت بینایى خود را از دست داد،[۲۴] اما او با این حالت جسمانى خویش، از پاى ننشست و همچنان در دریاى عمیق روایت و حدیث شنا مى کرد تا از این طریق معارف انسان‌ساز شریعت را به کمک و یارى امامت گردآورده و آن را به آیندگان بسپارد.

تألیفات

على بن ابراهیم در نگارش و تألیف زبردست بوده و آثار متعددى از خود برجاى گذاشته که گویا به جز کتاب تفسیر او، آثار دیگرش در گذر زمان از بین رفته است. از جمله آثاری که برای او ذکر شده:

  • ۲- الناسخ والمنسوخ؛
  • ۳- قرب الاسناد؛
  • ۴- الشرایع؛
  • ۵- المغازى.

ابن الندیم در کتاب خویش، از على بن ابراهیم قمى، تحت عنوان فقهاء و محدثان و علماى شیعه نام برده و علاوه بر قرب الاسناد نام دو کتاب دیگر وى را چنین مى نویسد:

  • ۱- المناقب؛
  • ۲- اختیار القرآن.[۲۵]

دانشمند بزرگ علم رجال ابوالعباس نجاشى علاوه بر هفت کتاب نامبرده فوق از دیگر کتاب‌هاى وى چنین نام مى برد:

  • ۱- التوحید والشرک؛
  • ۲- فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام؛
  • ۳- الانبیاء علیهم‌السلام؛
  • ۴- المشذر؛
  • ۵- الحیض؛
  • ۶- رساله اى در معناى هشام و یونس؛
  • ۷- جواب مسائل محمد بن بلال.[۲۶]

پانویس

  1. ↑ محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص۴۹۴-۴۹۵.
  2. ↑ محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص۴۹۴-۴۹۵.
  3. ↑ رجال النجاشى، ص ۱۶، مؤسسه النشر الاسلامى.
  4. ↑ معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم خویى، ج ۱، ص ۳۱۷-۳۱۸.
  5. ↑ التهذیب، ج ۴، کتاب الزکات، حدیث ۳۹۷؛ معجم رجال الحدیث، ج ۱، ص ۳۲۱.
  6. ↑ همان.
  7. ↑ معجم رجال الحدیث، ج ۱، ص ۳۱۷.
  8. ↑ الامام الهادى علیه‌السلام، السید محمدکاظم القزوینى، ص ۳۰۸، مرکز نشر آثار شیعه.
  9. ↑ رجال النجاشى، ص ۲۶۰.
  10. ↑ الذریعة، آقا بزرگ تهرانى، ج ۴، ص ۳۰۲.
  11. ↑ معجم رجال الحدیث، ج ۱۱، ص ۱۸۹.
  12. ↑ لسان المیزان، ج ۴، ص ۱۹۱.
  13. ↑ الکنى والالقاب، شیخ عباس قمى، ج ۳، ص ۸۴، مکتب الصدر، تهران - طبقات اعلام الشیعه، شیخ آقا بزرگ تهرانى، ج ۱، ص ۳۲، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
  14. ↑ بحارالانوار، ج ۳، ص ۳۹ - ج ۱۸، ص ۳۱۵ - ج ۲۵، ص ۱۹۳.
  15. ↑ طبقات اعلام الشیعة، ج ۱، ص ۱۶۷، ۱۶۸.
  16. ↑ بحارالانوار، ج ۱، ص ۸.
  17. ↑ بحارالانوار، ج ۸۲، ص ۱۲ و ج ۱۰۸، ص ۶۳.
  18. ↑ فوائد الرضویه، ص ۲۶۴.
  19. ↑ الذریعة، ج ۴، ص ۳۰۲.
  20. ↑ معجم رجال الحدیث، ج ۱۲، ص ۲۱۳.
  21. ↑ رجال النجاشى، ص ۳۷۸.
  22. ↑ معجم المؤلفین، ج ۷، ص ۹.
  23. ↑ لسان المیزان، ج ۴، ص ۱۹۱.
  24. ↑ رجال النجاشى، ص ۲۶۰.
  25. ↑ الفهرست، محمد بن اسحاق الندیم، ص ۳۱۲؛ دارالمعرفة بیروت - معجم الادباء، یاقوت حموى، ج ۱۲، ص ۲۱۵.
  26. ↑ رجال النجاشى، ص ۲۶۰.

منابع

  • محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص۴۹۴-۴۹۵.
  • ستارگان حرم، جلد ۱، زندگی نامه "علی بن ابراهیم" از سید سیف‌الله نحوی.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=علی_بن_ابراهیم_قمی&oldid=122759»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا