المنجد فی اللغة (کتاب)

قاموس عربی به عربی المنجد اثر لویس معلوف از معروفترین و پراستفاده ترین قاموسهای زبان عربی تألیف شده در قرن بیستم است و معرَّف اصحاب علم و دانش است.

نویسنده	ل‍وی‍س‌ م‍ع‍ل‍وف‌
موضوع	واژه نامه ها/ زبان عربی
زبان	عربی-فارسی
تعداد جلد	2
ت‍رج‍م‍ه‌	م‍ح‍م‍د ب‍ن‍درری‍گ‍ی‌

نویسنده

لویس معلوف متولد 1876 و متوفی 1946 است. لویس بن نقولا (نیکولا) معلوف مسیحی در شهر زحله لبنان متولد شد و در بیروت و سپس اروپا تحصیل کرد. وی از دانشمندان زبان عربی و از رهبران نهضت تجددخواهی است که به مدت سی سال در مجله «البشیر» مقاله می نوشت.

امتیازات منجد

المنجد از جمله فرهنگهای خوش دست و سهل الوصول است که در بین فرهنگهای عربی جدید رواج و رونق زیادی دارد و دارای مدخلهای بسیار است و در بین دیگر فرهنگها از نظر محتوا و نیز تعداد مدخل، فرهنگ برجسته و قابل اعتنایی است. در چاپهای اخیر آن از نظر رنگ و تصاویر و جدولها و انواع نقشه کارهایی برای جذابتر شدن، روی آن انجام گرفته است.

انگیزه نگارش

درباره انگیزه تألیف این کتاب، مؤلف می گوید که احساس نیاز می کرد که کتاب قابل دسترس و سهل الوصولی برای دانش آموزان مدارس و دانشجویان تهیه کند که زیاد هم حجیم و ملال آور نباشد و روش فرهنگهای غربی را نیز از نظر روش و متد و وضوح دلالت دارا باشد. لذا برای رسیدن به این هدف شروع به مطالعه و تحقیق در منابع مهم در این باره و نیز مشورت خواهی با اهل علم و ادب و زبان نمود و تلاش فراوان نمود و عبارات و جملات محکم قدما را جمع آوری و فیش برداری نمود و کلماتی را که ارزش زبانی بالایی نداشتند کنار زد.

روش نگارش

روش ترتیب مدخل های این قاموس بر اساس الفبا و ریشه ای است و در هر مدخل انواع مشتقات مربوط به مدخل مزبور همراه با شواهد زبانی آمده اند. ابتدا شکل مجرد کلمه آمده سپس بابهای مزید و اشتقاقات مختلف و اسمهای مکان و زمان و اسم آلت و اسم فاعل و اسم مفعول و صفت مشبهه و افعل التفضیل و غیره آمده اند. همچنین مولف علائمی اختصاری برای بعضی رموز وضع نموده مانند «فا» برای اسم فاعل و «مف» برای اسم مفعول و «مص» برای مصدر و «م» برای مؤنث و «هـ» برای مفعول و غیره.

و راهب مسیحی دیگر به نام فرنارد توتل در سال 1956 م پیوستی را به عنوان "المنجد فی الاعلام" به آن افزود که در آن شخصیت های علمی و ادبی سراسر جهان معرفی شده است. این فرهنگ آراسته به تصاویر و نقشه ها می باشد و برای نشان دادن ریشه کلمات از رنگ قرمز بهره گرفته شده است.

نشرو ترجمه

کتاب برای نخستین بار در سال 1907 تحت عنوان المنجد منتشر شد چاپ این فرهنگ لغت و تدوینش در چاپخانه کاتولیکی لبنان انجام گرفت ناشر آن دارالمشرق بيروت و محل نشر آن همچنین المكتبة الشرقية در بيروت است. لویس معلوف در چاپهای بعدی تجدید نظرهایی در آن انجام داد و بخش جدیدی با عنوان فرائد الأدب والأقوال السائرة عندالعرب را که حاوی امثال بود، بدان اضافه نمود.

این فرهنگ لغت در ايران و كشورهاي همجوار رواج فراوان يافته و شاید پرفروش ترین فرهنگهای عربی به عربی است و به خاطر چاپ خوبش مشهور و وضوح و کاربرد آسان و قیمت ارزان سبب رواج آنست و نزدیک به صد بار چاپ شده است.

قاموس المنجد را (با اضافات) احمد سیاح با عنوان لغت نامه يا فرهنگ بزرگ جامع نوين با مقدمه آقایان حسن زاده آملي و محمدتقي جعفری به زبان فارسی ترجمه کرده است.

نقد

گفتنی است در این کتاب خطاها و اغلاطی در شرح لغات وجود دارد و نیز اِعمال بعضی دیدگاههای مسیحیت و غرض ورزی های مستشرقین در خصوص مسائلی که با دین اسلام مرتبط است. از این رو مورد نقد پاره ای از لغویون قرار گرفته و عنوان شده که از بکارگیری منابع اصلی مراجع اصلی عربی غفلت ورزیده است.

در بخش لغاتگاه واژه هایی را که مربوط به حوزه اَعلام است مانند أهواز یا بغداد و... آورده است حال آن که جداگانه نیز بخش اعلام را دارد. ایراداتی هم در شناساندن هویت بعضی واژه ها وجود دارد برای مثال در مورد واژه «إبریز» یا «جِص» که ریشه فارسی دارند را "یونانی" گفته است.

امتیازات کتاب

از جمله امتیازات و ویژگی های این فرهنگ عبارتند از: اهمیتی که این قاموس دارد یکی به لحاظ تازه بودن نسبی آن است که این سبب شده که واژه های عربی شده و فارسی الأصل بیشتری نسبت به واژه های معرب قدیمی که در قاموس های قدیمی تر مانند لسان العرب ابن منظور، تهذیب اللغه ازهری، قاموس فیروزآبادی، تاج العروس زبیدی و غیره در آن راه یابد.

تعداد زیادی از واژه های معرب در دیگر قاموسهای قدیمی هم آمده اند اما تعداد واژه های معربی هستند که تازه اند و مربوط به دوران بعدی است که در این حوزه کاری هنوز انجام نگرفته است. ضبط واژه های جدیدی که وارد زبان عربی شده اند چه آنهایی که عربی اند و از طریق اشتقاق جدیداً ساخته شده اند و چه آنهایی که از دیگر زبانها از جمله فارسی یا زبانهای اروپایی وارد زبان عربی شده اند که قبلاً در قاموس های قدیمی تر نبود. بعضی واژه های هندی یا یونانی را ذکر کرده است که ابتدا وارد زبان فارسی شده بودند و از طریق فارسی وارد عربی شده اند که وی به این سابقه اشاره نکرده است.

واژه های معرب فارسی و دخیل را غالباً آورده است و به فارسی بودن اصل واژه ها در اکثر موارد اشاره می کند لیکن بعضی را نگفته است که به احتمال فراوان نمی دانسته اما فارسی بودن اصل آنها امر مسلمی است. وقتی این قاموس را برای جستجوی واژه ای در دست مطالعه قرار می دهیم کم پیش می آید که در صفحه ای از آن متوجه حضور واژه یا واژه هایی فارسی که معرب شده و تغییراتی در آهنگ و ریخت کلمه داده شده نشویم.

مجموعه های مختصر از منجد

1. المنجد الأبجدي 1968
2. فؤاد البستانی "خلاصه ای از این کتاب را با افزودن واژه ها و اصطلاحات نوین با نام" منجد الطلاب منجد الطلاب سال 1968.
3. المنجد الإعدادي سال 1969
4. المنجد المصور برای کودکان

منابع

• مجلة البحوث الإسلامية، ج46، الصفحة: 243-250.
• الأعلام، موسوعة شبکة المعرفة الریفية. الزرکلی، خیرالدین، لویس معلوف.
• موسوعة المورد، موسوعة شبکة المعرفة الریفية.

منابع مرجع
دائره المعارف ها	* دانشنامه جهان اسلام * دائرة المعارف بزرگ اسلامی * دائرة المعارف قرآن کریم * دانشنامه فرهنگ فاطمی * دانشنامه امام حسین علیه السلام * دانشنامه امیرالمومنین علیه السلام * دانشنامه قرآن و حدیث * دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی * دایرة المعارف فارسی
فرهنگ های تخصصی	*فرهنگ قرآن * فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام * فرهنگ عاشورا * قاموس قرآن * نثر طوبی * سفینه البحار
واژه نامه ها	* المنجد * تاج العروس * جمهرة اللغة * قاموس المحیط * لسان العرب * مجمع البحرین * مفردات قرآن راغب * معجم مقاییس اللغة
سرگذشت نامه ها	*ريحانة الادب * روضات الجنات * طبقات اعلام الشیعه‌ * اعیان الشیعه * مجالس المؤمنین * گلشن ابرار * ستارگان حرم * اثر آفرینان
کتابشناسی ها	* الذریعه الی تصانیف الشیعه * کشف الظنون * الفهرست ابن ندیم * فهرست کتاب های چاپی فارسی
منابع مرجع الکترونیکی	* ویکی شیعه * دانشنامه اسلامی