کاظمین: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز |
|||
| (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | این شهر سومین شهر مقدس [[عراق]] پس از [[نجف]] و [[کربلا]] است و در شمال غربی [[بغداد]] و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته که تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا می‌کند. [[حرم كاظمين|حرم امام کاظم و امام جواد علیهماالسلام]]، و مزار برخی از علمای بزرگ [[شیعه]] از جمله [[شیخ مفید]] و [[خواجه نصیرالدین طوسی]]، در این شهر قرار دارد. کتاب «تاریخ المشهد الکاظمی» اثر شیخ محمدحسن آل یاسین، در مورد شهر کاظمین نوشته شده است. | |
| + | |||
| + | [[پرونده:Kazemain.jpg|left|thumb|حرم مطهر امامین جوادین، امام موسی بن جعفر و امام جواد علیهماالسلام در کاظمین]] | ||
==وجه تسمیه کاظمین== | ==وجه تسمیه کاظمین== | ||
| − | نام | + | نام این شهر برگرفته از نام مبارک [[امام کاظم]] (علیه السلام) است و از آنجایی که در این حرم حضرت موسی بن جعفر علیه السلام (کاظم) و نواده بزرگوار او [[امام جواد]] (علیه السلام) مدفون می‌باشند، شهر به نام این دو تن با غلبه دادن نام اشهر که کاظم است، «کاظمین» نامیده شده است.<ref> اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۵۵.</ref> |
| − | + | عامه مردم عراق به این شهر «الکاظم» و «الکاظمیه» می‌گویند، برخی آن را «بلده الکاظم» و برخی دیگر «کاظمین» می‌نامند. درگذشته‌های دور به این منطقه «المشهدالکاظمی» و گاهی نیز «مشهد موسی بن جعفر» و گورستان قریش نیز می‌گفته‌اند.<ref> راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۲۶۲.</ref> | |
| − | == | + | ==موقعیت جغرافیایی کاظمین== |
| − | + | [[پرونده:کاظمین (12).jpg|left|thumb|شهر کاظمین در غرب رود دجله ([[حرم كاظمين|حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام]] در تصویر هویداست)]] | |
| − | کاظمین در مجاورت شهر | + | کاظمین در مجاورت شهر [[بغداد]]، سمت غرب رودخانه دجله قرار دارد و از لحاظ اداری تابع شهر بغداد است و مناره‌های طلایی آن از داخل شهر بغداد نمایان است. امروزه، این شهر به سبب توسعه بغداد به آن وصل شده است. از آن جا که این شهر در حدود یک کیلومتری رود دجله واقع است، آب و هوای نسبتاً معتدلی دارد و میزان بارندگی آن در سال زیاد است. گاهی نیز بادهای تندی در این منطقه می‌وزد و سیلاب عظیمی راه می‌افتد. به دنبال این تغییر آب و هوایی، دجله نیز طغیان می‌کند و مزرعه‌های اطراف را به کام خود می‌کشد و گاهی هم شهر را دچار آسیب جدی و تخریب می‌کند. بارها در طول تاریخ، این شهر با بادهای تند، تگرک و باران‌های سیل‌آسا و همچنین زلزله‌های مخرب روبرو بوده است. گاهی مشهد و مقبره‌های امامان نیز بر اثر این حادثه‌های طبیعی آسیب دیده و تخریب می‌شد، از جمله سال‌های ۵۶۹ ق، ۵۷۳ ق، ۶۱۳ ق و ۱۰۴۲ ق که همواره خلیفه‌ها و حکمرانان به بازسازی آن پرداخته‌اند.<ref> میرزا عباس فیض، تاریخ کاظمین و بغداد، ۹۷ و ۹۸ـ۱۰۰.</ref><ref> عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ص ۱۶۱.</ref> |
| + | از کاظمین تا [[بغداد]] ۸ کیلومتر، تا [[سامراء]] حدود ۱۱۰ کیلومتر، تا [[نجف اشرف]] تقریبا ۱۶۵ کیلومتر و تا [[کربلا]] حدودا ۱۰۲ کیلومتر فاصله است. | ||
==تاریخ کاظمین== | ==تاریخ کاظمین== | ||
| − | در آثار | + | در آثار باستانی بر جای مانده از دوره‌های مختلف تاریخی نظیر کلدانی‌ها، بابلی‌ها، آشوری‌ها و ایرانی‌ها اسمی از «منطقه کاظمیه» در میان نیست و تنها اسمی که از این منطقه بر جای مانده، اسمی شبیه به اسامی یونانی است که «قطربل»<ref> جعفر الخلیلی، مؤسوعه العتبات المقدسه، قسم الکاظمین، ۱۰:۱.</ref> می‌باشد. این اسم در اواخر قرن چهارم قبل از میلاد یعنی پس از درگذشت اسکندر مقدونی و به قدرت رسیدن حکومت سلوکی‌ها در منطقه، شایع گردید. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | برخی از مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که سکه‌های قدیمی فراوانی در کنار سکه‌های دوران اسلامی در این منطقه یافت شده است، در سال ۶۴۷ هـ.ق [[مستعصم|المستعصم بالله]] دستور بازسازی مرقد [[کاظمین]] را داد و هنگامی که کارگران مشغول کندن زمین بودند به کوزه‌ای برخوردند که در آن تعدادی سکة یونانی و سکه‌های اسلامی قرار داشت، هنگامی که این سکه‌ها را به المستعصم نشان دادند، دستور داد آن‌ها را خرج بازسازی حرم مطهر کنند و مردم این سکه‌ها را به قیمت‌های گزاف خریدند و مبلغ آن را که چندین برابر شده بود خرج بازسازی کردند.<ref> الحوادث الجامعه، فی اخبار سنه.</ref> در دوره ساسانی نیز به این منطقه «طسوج قطربل» می‌گفتند که به معنی روستای قطربل بود و این منطقه توسط شاخه‌ای از رودخانه دجله که به «دجیل» معروف بود آبیاری می‌شد. | |
| − | در | + | در سال ۱۴۵ هـ.ق [[منصور (خلیفه عباسی)|منصور عباسی]] شروع بساختن [[بغداد]] کرد و بنابر روایت [[خطیب بغدادی]] در سال ۱۴۶ هـ.ق باروی شهر را ساخت و در سال ۱۴۹ هـ.ق خندقی برای آن کند و بدین گونه شهر تقریباً کامل شد. پس از ساختن شهر «منصور عباسی» دستور داد تا قبرستانی در شمال شهر برای خود و خانواده‌اش بسازند و این قبرستان بعدها به نام قبرستان «قریش» و یا «قبرستان بنی هاشم» معروف شد و [[شیخ مفید]] روایت می‌کند که این مقبره مخصوص [[بنی هاشم|بنی‌هاشم]] و اشراف بود. اولین کسی که در این قبرستان، در سال ۱۵۰ هـ.ق، به خاک سپرده شد «جعفر» پسر ابوجعفر منصور عباسی بود و پس از آن دفن کردن مردگان در این قبرستان شایع و متداول گردید.<ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۱۲۶.</ref> |
| − | در | + | در ۲۵ [[رجب]] ۱۸۳ هـ.ق [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیه السلام به دستور [[هارون الرشید]] و به دست [[سندی بن شاهک]] مسموم شد و جسد مطهر آن حضرت به گورستان «قریش» برده شد و در آن به خاک سپرده شد که مرقد شریف وی همچنان در آن‌جا می‌باشد. برخی از مورخین معتقدند که آن حضرت در جایی به خاک سپرده شد که قبلاً آن را خریداری کرده بود. پس از دفن آن حضرت، مرقد ایشان به نام «مشهد باب التبن» معروف شد زیرا که نزدیک دروازه شرقی شهر «باب التبن» قرار داشت و در کنار مرقد آن حضرت نیز مسجدی قرار داشت که به «باب التبن» معروف بود.<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ماده ب.</ref> |
| − | در ماه [[ | + | در آخر ماه [[ذی القعده]] ۲۲۰ هـ.ق نیز [[امام جواد]] علیه السلام به شهادت رسید و در کنار قبر جدش [[امام کاظم]] علیه السلام به خاک سپرده شد.<ref> ابن اثیر، الکامل قی التاریخ، ج ۶، ص ۳۲۱.</ref> پس از شهادت دو امام مذکور، [[شیعه|شیعیان]] به تدریج در کنار این دو قبر مطهر ساکن شدند تا بتوانند از آن‌ها حمایت کرده و از زائران آن‌ها پذیرائی کنند و در حقیقت این امر باعث شد که هسته اولیه شهر کاظمین تشکیل شود، به ویژه که این زمین به علت نزدیکی به رودخانه دجله، مرغوبیت خاک و نزدیکی‌اش به روستاها و مزارع و نخلستان‌های بزرگ، مکانی مناسب برای سکونت به شمار می‌رفت. |
| − | + | از منابع تاریخی دوران عباسی درمی‌یابیم که این منطقه به سرعت رشد نموده و به عنوان بخشی از بغداد و محله‌ای از محله‌های آن درآمد و جایگاه جغرافیایی آن در دوران عباسی‌ها بین «منطقه حربیه» و «مقبره ابن حنبل» و «حریم طاهری» بود. در سال ۳۳۴ هـ.ق «معزالدوله بویه» بغداد را فتح کرد و از جمله کارهای عمرانی وی در بغداد اهتمام به مرقد امامان مذکور و ساختن مرقد و بارگاهی زیبا برای آنان بود. وی همچنین تعدادی از سربازان دلیر خود را برای خدمت به مردم و برقراری امنیت در این منطقه مستقر کرد و با توجه به برقراری امنیت در دوران [[آل بویه]] و نزدیکی مقابر قریش به [[بغداد]] بسیاری از [[شیعیان]] بغداد در روزهای معینی از سال نظیر [[عاشورا]] و یا [[عید غدیر]] به [[زيارت|زیارت]] این منطقه می‌رفتند. | |
| − | + | ـ در سال ۳۵۳ هـ.ق در [[روز عاشورا]] عزای عمومی اعلام شد و مردم به [[نوحه]] و زاری پرداختند و در عصر همان روز درگیری بسیار شدیدی بین شیعیان و [[اهل سنت|سنیان]] در منطقه «قطیعه ام‌جعفر» و در مسیر راه کاظمین روی داد و تعداد زیادی زخمی شدند و غارت‌های فراوانی صورت گرفت. | |
| − | + | ـ در سال ۳۵۴ هـ.ق برای اولین بار [[عید غدیر]] در بغداد جشن اعلام گردید و مردم شادی‌کنان با صدای بوق و کرنا و دسته دسته به زیارت [[حرم كاظمين|حرم مطهر کاظمین]] رفتند. | |
| − | ـ | + | ـ سال ۴۴۹ هـ.ق خانه [[شیخ طوسی]] در محله کرخ بغداد توسط گروهی از اوباش غارت شد و شیخ طوسی در اثر این کار به شهر [[نجف]] هجرت کرد.<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۹، ص ۴۳۹.</ref> |
| − | + | در طی سال‌های متعدد شهر کاظمین بارها دچار سیل گردید. از همه شدیدتر سیل سال ۶۱۴ هـ.ق بود که باعث ویرانی بخشی از حرم مطهر و ویرانی شدید شهر کاظمین شد به طوری که خلیفه «[[ناصر(خلیفه عباسی)|ناصرالدین الله]]» دستور تعمیر خرابی‌ها را صادر کرد و دستور داد باروئی گرداگرد شهر کاظمین بسازند. | |
| − | شهر | + | در دوران خلافت [[حکومت بنی عباس|عباسی]] شهر کاظمین به عنوان محله‌ای تقریباً مستقل از بغداد و پرجمعیت با باروئی مستقل بود که علاوه بر نقیب علوی‌ها، نقیب دیگری بر امور مرقد و شهر نظارت می‌نمود. |
| − | + | در ماه [[ماه محرم|محرم]] سال ۶۵۶ هـ.ق (۱۲۵۸م) لشکریان مغول به رهبری هلاکو شهر بغداد را محاصره کردند، این شهر پس از چند روز محاصره عاقبت در روز هیجدهم محرم سقوط کرد و مغول‌ها خرابی فراوانی به شهر وارد ساخته و تعداد زیادی از اهالی شهر را به قتل رساندند. | |
| − | + | ابتدا قرار بود که عتبات مقدس [[شیعه]] از غارت مغول‌ها در امان باشد اما واقعیت این بود که حرم مطهر کاظمین تنها حرم شیعه بود که مورد غارت و چپاول قرار گرفت و به آتش کشیده شد و لشکریان وحشی مغول غنائم فراوانی را از حرم مطهر غارت کردند، طلا و نقره و سنگ‌های گرانبهای به غارت رفته به حدی بود که سربازان آن را بر روی زین اسب‌های خود می‌آویختند. | |
| − | + | چندی بعد امیر قره‌تای به بغداد رسید و دستور داد عمادالدین عمر بن محمد قزوینی به اوقاف رسیدگی نماید و ساختمان حرم مطهر کاظمین و مسجد خلیفه را بازسازی نماید. | |
| − | + | در قرن هشتم هجری، شهر کاظمین رشد زیادی کرد و از شهرهای شلوغ و پر زوار به شمار می‌رفت. [[حمدالله مستوفی]] اوایل قرن هشتم این شهر را چنین توصیف می‌کند: شهر کوچکی است که طول آن حدود شش هزار گام است و تعداد جمعیت آن حدود شش هزار نفر است. | |
| − | در | + | در اوایل قرن دهم از لحاظ استقلال اداری شهر مستقلی به شمار می‌رفت. در سال ۹۲۶ هـ.ق که [[عراق]] تحت تصرف امپراتوری [[صفویه|صفوی]] واقع شد، شاه اسماعیل صفوی به زیارت کاظمین مشرف شده و دستور داد اداره مخصوصی برای مدیریت شهر به وجود آید و دادگاهی شرعی به ریاست یک قاضی که لقب «[[شیخ الاسلام]]» را داشت تشکیل شود و همچنین دستور داد تا مرقد مطهر کاظمین تجدید بنا شود و حقوقی را برای خدام مرقد تعیین نمود. |
| − | + | ـ در سال ۱۲۸۶ هـ.ق «مدحت پاشا» والی عثمانی عراق در بازنگری ساختار اداری، کاظمین را به شهرستان تبدیل کرد و این شهرستان یکی از شهرستان‌های استان بغداد شد. | |
| − | + | ـ در سال ۱۳۰۲ هـ.ق «هدایت پاشا» فرمانده لشکر ششم ترکان عثمانی در بغداد، دستور داد که پل چوبی شناوری بر روی رودخانه دجله زده شود تا دو بخش کاظمیه و اعظمیه را به هم متصل سازد و این گونه بود که کاظمین به بخش شرقی بغداد متصل شد. | |
| − | + | شهر کاظمین در طی عمر بلند خود بسیاری از علما، فقها، شعرا، پزشکان و اندیشمندان را به جامعه عرضه نمود در این شهر مدارس علمی فراوانی وجود داشت که از همه مهم‌تر مدرسه [[محقق اعرجی|سید محسن اعرجی]] است که اوایل قرن سیزدهم هجری تأسیس شده است. در شهر کاظمین کتابخانه‌های بسیاری وجود دارد که کتب خطی نفیسی در آن‌ها نگهداری می‌شود. اولین چاپخانه [[عراق]] که یک چاپخانه سنگی بود در سال ۱۲۳۷ هـ.ق در شهر کاظمین راه‌اندازی گردید. | |
| − | + | شهر کاظمین در طی جنگ جهانی اول نقش مهمی در برابر تجاوز انگلیسی‌ها ایفا نمود و در روز ۲۰ [[ذی الحجه]] ۱۳۳۲ هـ.ق بزرگان [[بصره]] از علمای کاظمین درخواست کمک کردند و علمای بزرگ شهر کاظمین فتوایی در خصوص دفاع از شهرهای اسلامی در برابر تجاوز انگلیسی‌ها صادر کردند و در روز سه شنبه دوازدهم محرم ۱۳۳۳ هـ.ق سید مهدی حیدری به همراهی تعدادی از مجاهدان به منظور جنگ با انگلیسی‌ها از کاظمین عازم میدان‌های جنگ شدند و در مراسم باشکوهی تمامی اهالی شهر به منظور تودیع مجاهدین از شهر بیرون آمدند. همچنین اهالی کاظمین توانستند کمک‌های زیادی را به مجاهدینی که از [[نجف]] و [[کربلا]] عازم میدان جنگ می‌شدند، بنمایند. اما با تمام این تلاش‌ها و فداکاری‌ها عاقبت انگلیسی‌ها موفق شدند در روز ۱۷ [[جمادی الاول]] ۱۳۳۵ هـ.ق شهر کاظمین را تصرف کنند و بدین گونه پایان تسلط عثمانی و آغاز تسلط انگلیسی در این شهر اعلام گردید. | |
| − | + | شهر کاظمین در طول مدت اشغال انگلیسی‌ها، هیچگاه از مقاومت دست نکشید و تمامی فرستادگان انگلیسی در نامه‌ها و یادداشت‌های خود بر این مسأله صحه گذاشتند. از جمله در نامه‌های «میس بیل» چنین می‌خوانیم: «شهر کاظمین شهری افراطی در اعتقاد به وحدت اسلامی است و در نبرد با انگلیسی‌ها بسیار مصمم و پابرجاست». همچنین فلیب آیرلاند درباره این شهر می‌گوید: دشمنی با انگلیسی‌ها در شهر کاظمین بسیار شدید بود و علمای این شهر تهدید کرده بودند که اگر کسی در همه‌پرسی به نفع تجاوز انگلیسی‌ها رأی دهد او را کافر اعلام خواهند کرد».<ref> راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۲۶۳-۲۶۸.</ref> | |
| − | * | + | ==اماکن زیارتی کاظمین== |
| + | [[پرونده:Kazemein2.jpg|بندانگشتی|حرم امامین [[موسی بن جعفر]] و [[امام جواد علیه السلام|محمد بن علی]] علیهماالسلام]] | ||
| + | *[[حرم كاظمين|حرم مطهر]]؛ ساختمان کنونی حرم از ساخته‌های دوره آغازینِ [[صفویه]] و اضافات دوره‌های بعدی است. معماری و هنر دوره صفویه از ایوان‌های زیبا و کاشی‌کاری‌های معرق نفیس و آینه‌کاری‌های بدیع در آن به وضوح قابل مشاهده است. حرم مطهر دارای دو گنبد طلایی است که هر یک بر روی بقعه یکی از دو امام علیهماالسلام قرار گرفته است. در زیر دو گنبد فضای مربع مستطیل است که میانه دو دیوار شرقی و غربی را دو ستون عظیم دربرگیرنده گنبدها اشغال کرده است؛ یک [[ضریح]] نقره‌ای قبر دو امام را با دو صندوق خاتم نفیس در بردارد؛ با ورود از ایوان جنوبی به نخستین رواق و سپس به درون حرم و گنبدخانه نخست در برابر قبر مطهر حضرت موسی بن جعفر علیه السلام قرار خواهیم گرفت و در پشت سر ایشان قبر مطهر حضرت جواد علیه السلام قرار دارد. پیرامون حرم چهار شبستان بزرگ قرار گرفته و رواق‌های جنوبی و غربی هر یک به ایوانی زیبا و بزرگ راه دارد. مجموعه حرم و رواق‌ها را سه صحن وسیع دربردارد که صحن غربی به نام «صحن قریش» می‌باشد. برج و بارو و دروازه‌های هفت‌گانه صحن با معماری زیبای آن و کاشی‌کاری نفیس پراکنده در سردرها و کتیبه‌ها چشم بیننده را می‌نوازد. برج و بارو و دروازه‌های هفت‌گانه صحن که با توجه به معماری زیبای آن و کاشی‌کاری نفیس پراکنده در سردرها و کتیبه‌ها چشم بیننده را می‌نوازد، از ساخته‌های مرحوم فرهاد میرزای قاجار (عموی ناصرالدین شاه) می‌باشد. | ||
| − | * آرامگاه | + | *[[مسجد صفوى|مسجد صفوی]]؛ این مسجد از ساخته‌های شاه اسماعیل صفوی است که پس از تسخیر عراق آن را به سبک ساختمان‌های عراقی ساخت. مسجد از زیبایی خاصی برخوردار است که حس تحسین بیننده را در برابر عظمت ستون‌های ضخیم و طاق‌های قوسی آن برمی‌انگیزد و دارای گنبد کاشی‌کاری بسیار کوتاهی است که به زحمت می‌توان آن را از درون صحن دید. در جنب [[محراب]] و منبر کهن مسجد، پنجره‌ای به درون رواق شمالی حرم مطهر باز شده است که از میان آن، ضریح مطهر قابل مشاهده است. |
| + | *آرامگاه [[شیخ مفید]]، که در مشرق رواق جنوبی قرار دارد. وی از بزرگان [[شیعه]] و فقها و متکلمان چیره‌دست و توانا بود که در سال ۴۱۳ هـ.ق درگذشت. بر روی قبر او ضریحی فولادی و کهن قرار دارد و بر بالای قبرش، بر روی مرمر قطعه شعری است که [[امام زمان]] علیه السلام در رثای فوت او سروده است: لا صوّت الناعی بفقدک إنّه * یومٌ علی آلِ الرسول عظیمُ | ||
| − | * آرامگاه | + | *آرامگاه [[جعفر بن محمد قولويه|جعفر بن محمد بن قولویه]]؛ از بزرگان و [[فقها]] و محدثین [[امامیه]] است. وی در سال ۳۶۸ هـ.ق درگذشت و آرامگاهش در مشرق رواق جنوبی به همراه قبر شیخ مفید است. |
| + | [[پرونده:شریف رضی.jpg|بندانگشتی|ضریح منسوب به شریف رضی در جوار حرم امامین [[موسی بن جعفر]] و [[امام جواد علیه السلام|محمد بن علی]] علیهماالسلام]] | ||
| + | *آرامگاه [[سید مرتضی]] و [[سید رضی]]، این دو برادر از اعیان و مشاهیر و بزرگان [[امامیه]] در قرن پنجم هجری بشمار می‌آیند. قبر این دو تن در دو ساختمان جداگانه بیرون صحن مطهر و در نزدیکی یکدیگر در جنوب شرقی دیوار صحن قرار دارد. | ||
| − | * آرامگاه | + | *آرامگاه [[خواجه نصیرالدین طوسی]]؛ وی از بزرگان جهان علم و دانش و از مشاهیر دانشمندان است که دوست و دشمن بر جلالت قدر و عظمت مقام او اتفاق نظر دارند. او در سال ۶۷۲ هـ.ق درگذشت و در گور یکی از خلفای بنی العباس که در جوار حرم مطهر کنده و آماده شده بود مدفون گردید. بر روی قبر او ضریحی فولادی و کهن قرار دارد. |
| − | * | + | *آرامگاه جمع کثیری از وزرا، فقها و اعیان، که برخی از مشاهیر آنان عبارتند از: موسی بن ابراهیم بن [[امام کاظم|موسی بن جعفر علیه السلام]] (وی [[یمن]] را در دوران [[مأمون]] تسخیر نمود و مردم را به [[امامت]] حضرت [[امام رضا]] علیه السلام دعوت کرد.) معزّالدوله آل بویه، جلال الدوله آل بویه، وزیر مهلبی، عمید الجیوش، فخرالدوله دیلمی، مشرف الدوله دیلمی، ابن حمدون، ضیاءالدین ابن الأثیر، ابن الناقد، ابن العلقمی، فرهاد میرزا، آیت الله [[سید حسن صدر]] و گروهی دیگر از این خانواده، [[سید هبة الدین شهرستانی]] و... |
| − | * مسجد | + | *[[قبر ابويوسف قاضى|قبر ابویوسف قاضی]]، وی در سال ۱۶۶ هـ.ق به منصب قضاوت در [[بغداد]] پایتخت خلافت [[حکومت بنی عباس|بنی العباس]] برگزیده شد و نخستین کس در [[اسلام]] است که به عنوان «قاضی القضات» شهرت یافت. قبر او در جنوب شرقی صحن مطهر، درون یکی از حجره‌ها می‌باشد. |
| + | [[پرونده:مسجد ابویوسف.png|left|thumb|مسجد و مقبره ابویوسف در کنار باب المراد [[حرم كاظمين|حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام]] (ضلع شرقی)]] | ||
| + | *[[مسجد براثا]]؛ از مساجد کهن و مبارک [[شیعه]] است که در میانه راه کاظمین ـ [[بغداد]] در محله‌ای به همین نام واقع است. بنابر روایات تاریخی [[امیرالمومنین]] علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ با [[خوارج]] در [[نهروان]]، در این مکان [[نماز]] خوانده است. شیعیان از دیرباز در این مسجد تجمع نموده و به [[عبادت]] می‌پرداخته‌اند. | ||
| − | * مسجد | + | *[[مسجد المنطقه]]؛ که در محله‌ای به همین نام واقع شده و به نام «مسجدالعتیقه» هم شهرت دارد. بنا به گفته روایات، امیرالمؤمنین علیه السلام در یکی از سفرهای خود در این مسجد نماز گزارده است.<ref> اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۵۶.</ref> |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
| + | ==مطالب مرتبط== | ||
| + | *[[حرم کاظمین]] | ||
| + | ==آرشیو عکس و تصویر== | ||
| + | <gallery mode="packed" heights="170"> | ||
| + | پرونده:الکاظمیه.jpeg|نقاشی بسیار قدیمی از [[حرم كاظمين|حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام]] در شهر کاظمین | ||
| + | پرونده:کاظمین (9).jpg|تصویر قدیمی از شهر کاظمین | ||
| + | پرونده:کاظمی (13).jpg|موقعیت حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام در شهر کاظمین قبل از بازسازی های اخیر (رود دجله در تصویر مشخص است) | ||
| + | پرونده:کاظمین (6).jpg|تصویر هوایی از شهر کاظمین | ||
| + | پرونده:براثا (4).jpg|تصویر هوایی مسجد براثا مابین شهر کاظمین و بغداد | ||
| + | پرونده:کاظمین (4).JPG|مسیرهای منتهی به حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام از طرف شهر کاظمین | ||
| + | </gallery> | ||
[[رده:شهرهای اسلامی]] | [[رده:شهرهای اسلامی]] | ||
[[رده:شهرهای عراق]] | [[رده:شهرهای عراق]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۷:۴۳
این شهر سومین شهر مقدس عراق پس از نجف و کربلا است و در شمال غربی بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته که تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا می‌کند. حرم امام کاظم و امام جواد علیهماالسلام، و مزار برخی از علمای بزرگ شیعه از جمله شیخ مفید و خواجه نصیرالدین طوسی، در این شهر قرار دارد. کتاب «تاریخ المشهد الکاظمی» اثر شیخ محمدحسن آل یاسین، در مورد شهر کاظمین نوشته شده است.
محتویات
وجه تسمیه کاظمین
نام این شهر برگرفته از نام مبارک امام کاظم (علیه السلام) است و از آنجایی که در این حرم حضرت موسی بن جعفر علیه السلام (کاظم) و نواده بزرگوار او امام جواد (علیه السلام) مدفون می‌باشند، شهر به نام این دو تن با غلبه دادن نام اشهر که کاظم است، «کاظمین» نامیده شده است.[۱]
عامه مردم عراق به این شهر «الکاظم» و «الکاظمیه» می‌گویند، برخی آن را «بلده الکاظم» و برخی دیگر «کاظمین» می‌نامند. درگذشته‌های دور به این منطقه «المشهدالکاظمی» و گاهی نیز «مشهد موسی بن جعفر» و گورستان قریش نیز می‌گفته‌اند.[۲]
موقعیت جغرافیایی کاظمین
.jpg)
کاظمین در مجاورت شهر بغداد، سمت غرب رودخانه دجله قرار دارد و از لحاظ اداری تابع شهر بغداد است و مناره‌های طلایی آن از داخل شهر بغداد نمایان است. امروزه، این شهر به سبب توسعه بغداد به آن وصل شده است. از آن جا که این شهر در حدود یک کیلومتری رود دجله واقع است، آب و هوای نسبتاً معتدلی دارد و میزان بارندگی آن در سال زیاد است. گاهی نیز بادهای تندی در این منطقه می‌وزد و سیلاب عظیمی راه می‌افتد. به دنبال این تغییر آب و هوایی، دجله نیز طغیان می‌کند و مزرعه‌های اطراف را به کام خود می‌کشد و گاهی هم شهر را دچار آسیب جدی و تخریب می‌کند. بارها در طول تاریخ، این شهر با بادهای تند، تگرک و باران‌های سیل‌آسا و همچنین زلزله‌های مخرب روبرو بوده است. گاهی مشهد و مقبره‌های امامان نیز بر اثر این حادثه‌های طبیعی آسیب دیده و تخریب می‌شد، از جمله سال‌های ۵۶۹ ق، ۵۷۳ ق، ۶۱۳ ق و ۱۰۴۲ ق که همواره خلیفه‌ها و حکمرانان به بازسازی آن پرداخته‌اند.[۳][۴] از کاظمین تا بغداد ۸ کیلومتر، تا سامراء حدود ۱۱۰ کیلومتر، تا نجف اشرف تقریبا ۱۶۵ کیلومتر و تا کربلا حدودا ۱۰۲ کیلومتر فاصله است.
تاریخ کاظمین
در آثار باستانی بر جای مانده از دوره‌های مختلف تاریخی نظیر کلدانی‌ها، بابلی‌ها، آشوری‌ها و ایرانی‌ها اسمی از «منطقه کاظمیه» در میان نیست و تنها اسمی که از این منطقه بر جای مانده، اسمی شبیه به اسامی یونانی است که «قطربل»[۵] می‌باشد. این اسم در اواخر قرن چهارم قبل از میلاد یعنی پس از درگذشت اسکندر مقدونی و به قدرت رسیدن حکومت سلوکی‌ها در منطقه، شایع گردید.
برخی از مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که سکه‌های قدیمی فراوانی در کنار سکه‌های دوران اسلامی در این منطقه یافت شده است، در سال ۶۴۷ هـ.ق المستعصم بالله دستور بازسازی مرقد کاظمین را داد و هنگامی که کارگران مشغول کندن زمین بودند به کوزه‌ای برخوردند که در آن تعدادی سکة یونانی و سکه‌های اسلامی قرار داشت، هنگامی که این سکه‌ها را به المستعصم نشان دادند، دستور داد آن‌ها را خرج بازسازی حرم مطهر کنند و مردم این سکه‌ها را به قیمت‌های گزاف خریدند و مبلغ آن را که چندین برابر شده بود خرج بازسازی کردند.[۶] در دوره ساسانی نیز به این منطقه «طسوج قطربل» می‌گفتند که به معنی روستای قطربل بود و این منطقه توسط شاخه‌ای از رودخانه دجله که به «دجیل» معروف بود آبیاری می‌شد.
در سال ۱۴۵ هـ.ق منصور عباسی شروع بساختن بغداد کرد و بنابر روایت خطیب بغدادی در سال ۱۴۶ هـ.ق باروی شهر را ساخت و در سال ۱۴۹ هـ.ق خندقی برای آن کند و بدین گونه شهر تقریباً کامل شد. پس از ساختن شهر «منصور عباسی» دستور داد تا قبرستانی در شمال شهر برای خود و خانواده‌اش بسازند و این قبرستان بعدها به نام قبرستان «قریش» و یا «قبرستان بنی هاشم» معروف شد و شیخ مفید روایت می‌کند که این مقبره مخصوص بنی‌هاشم و اشراف بود. اولین کسی که در این قبرستان، در سال ۱۵۰ هـ.ق، به خاک سپرده شد «جعفر» پسر ابوجعفر منصور عباسی بود و پس از آن دفن کردن مردگان در این قبرستان شایع و متداول گردید.[۷]
در ۲۵ رجب ۱۸۳ هـ.ق امام موسی بن جعفر علیه السلام به دستور هارون الرشید و به دست سندی بن شاهک مسموم شد و جسد مطهر آن حضرت به گورستان «قریش» برده شد و در آن به خاک سپرده شد که مرقد شریف وی همچنان در آن‌جا می‌باشد. برخی از مورخین معتقدند که آن حضرت در جایی به خاک سپرده شد که قبلاً آن را خریداری کرده بود. پس از دفن آن حضرت، مرقد ایشان به نام «مشهد باب التبن» معروف شد زیرا که نزدیک دروازه شرقی شهر «باب التبن» قرار داشت و در کنار مرقد آن حضرت نیز مسجدی قرار داشت که به «باب التبن» معروف بود.[۸]
در آخر ماه ذی القعده ۲۲۰ هـ.ق نیز امام جواد علیه السلام به شهادت رسید و در کنار قبر جدش امام کاظم علیه السلام به خاک سپرده شد.[۹] پس از شهادت دو امام مذکور، شیعیان به تدریج در کنار این دو قبر مطهر ساکن شدند تا بتوانند از آن‌ها حمایت کرده و از زائران آن‌ها پذیرائی کنند و در حقیقت این امر باعث شد که هسته اولیه شهر کاظمین تشکیل شود، به ویژه که این زمین به علت نزدیکی به رودخانه دجله، مرغوبیت خاک و نزدیکی‌اش به روستاها و مزارع و نخلستان‌های بزرگ، مکانی مناسب برای سکونت به شمار می‌رفت.
از منابع تاریخی دوران عباسی درمی‌یابیم که این منطقه به سرعت رشد نموده و به عنوان بخشی از بغداد و محله‌ای از محله‌های آن درآمد و جایگاه جغرافیایی آن در دوران عباسی‌ها بین «منطقه حربیه» و «مقبره ابن حنبل» و «حریم طاهری» بود. در سال ۳۳۴ هـ.ق «معزالدوله بویه» بغداد را فتح کرد و از جمله کارهای عمرانی وی در بغداد اهتمام به مرقد امامان مذکور و ساختن مرقد و بارگاهی زیبا برای آنان بود. وی همچنین تعدادی از سربازان دلیر خود را برای خدمت به مردم و برقراری امنیت در این منطقه مستقر کرد و با توجه به برقراری امنیت در دوران آل بویه و نزدیکی مقابر قریش به بغداد بسیاری از شیعیان بغداد در روزهای معینی از سال نظیر عاشورا و یا عید غدیر به زیارت این منطقه می‌رفتند.
ـ در سال ۳۵۳ هـ.ق در روز عاشورا عزای عمومی اعلام شد و مردم به نوحه و زاری پرداختند و در عصر همان روز درگیری بسیار شدیدی بین شیعیان و سنیان در منطقه «قطیعه ام‌جعفر» و در مسیر راه کاظمین روی داد و تعداد زیادی زخمی شدند و غارت‌های فراوانی صورت گرفت.
ـ در سال ۳۵۴ هـ.ق برای اولین بار عید غدیر در بغداد جشن اعلام گردید و مردم شادی‌کنان با صدای بوق و کرنا و دسته دسته به زیارت حرم مطهر کاظمین رفتند.
ـ سال ۴۴۹ هـ.ق خانه شیخ طوسی در محله کرخ بغداد توسط گروهی از اوباش غارت شد و شیخ طوسی در اثر این کار به شهر نجف هجرت کرد.[۱۰]
در طی سال‌های متعدد شهر کاظمین بارها دچار سیل گردید. از همه شدیدتر سیل سال ۶۱۴ هـ.ق بود که باعث ویرانی بخشی از حرم مطهر و ویرانی شدید شهر کاظمین شد به طوری که خلیفه «ناصرالدین الله» دستور تعمیر خرابی‌ها را صادر کرد و دستور داد باروئی گرداگرد شهر کاظمین بسازند.
در دوران خلافت عباسی شهر کاظمین به عنوان محله‌ای تقریباً مستقل از بغداد و پرجمعیت با باروئی مستقل بود که علاوه بر نقیب علوی‌ها، نقیب دیگری بر امور مرقد و شهر نظارت می‌نمود.
در ماه محرم سال ۶۵۶ هـ.ق (۱۲۵۸م) لشکریان مغول به رهبری هلاکو شهر بغداد را محاصره کردند، این شهر پس از چند روز محاصره عاقبت در روز هیجدهم محرم سقوط کرد و مغول‌ها خرابی فراوانی به شهر وارد ساخته و تعداد زیادی از اهالی شهر را به قتل رساندند.
ابتدا قرار بود که عتبات مقدس شیعه از غارت مغول‌ها در امان باشد اما واقعیت این بود که حرم مطهر کاظمین تنها حرم شیعه بود که مورد غارت و چپاول قرار گرفت و به آتش کشیده شد و لشکریان وحشی مغول غنائم فراوانی را از حرم مطهر غارت کردند، طلا و نقره و سنگ‌های گرانبهای به غارت رفته به حدی بود که سربازان آن را بر روی زین اسب‌های خود می‌آویختند.
چندی بعد امیر قره‌تای به بغداد رسید و دستور داد عمادالدین عمر بن محمد قزوینی به اوقاف رسیدگی نماید و ساختمان حرم مطهر کاظمین و مسجد خلیفه را بازسازی نماید.
در قرن هشتم هجری، شهر کاظمین رشد زیادی کرد و از شهرهای شلوغ و پر زوار به شمار می‌رفت. حمدالله مستوفی اوایل قرن هشتم این شهر را چنین توصیف می‌کند: شهر کوچکی است که طول آن حدود شش هزار گام است و تعداد جمعیت آن حدود شش هزار نفر است.
در اوایل قرن دهم از لحاظ استقلال اداری شهر مستقلی به شمار می‌رفت. در سال ۹۲۶ هـ.ق که عراق تحت تصرف امپراتوری صفوی واقع شد، شاه اسماعیل صفوی به زیارت کاظمین مشرف شده و دستور داد اداره مخصوصی برای مدیریت شهر به وجود آید و دادگاهی شرعی به ریاست یک قاضی که لقب «شیخ الاسلام» را داشت تشکیل شود و همچنین دستور داد تا مرقد مطهر کاظمین تجدید بنا شود و حقوقی را برای خدام مرقد تعیین نمود.
ـ در سال ۱۲۸۶ هـ.ق «مدحت پاشا» والی عثمانی عراق در بازنگری ساختار اداری، کاظمین را به شهرستان تبدیل کرد و این شهرستان یکی از شهرستان‌های استان بغداد شد.
ـ در سال ۱۳۰۲ هـ.ق «هدایت پاشا» فرمانده لشکر ششم ترکان عثمانی در بغداد، دستور داد که پل چوبی شناوری بر روی رودخانه دجله زده شود تا دو بخش کاظمیه و اعظمیه را به هم متصل سازد و این گونه بود که کاظمین به بخش شرقی بغداد متصل شد.
شهر کاظمین در طی عمر بلند خود بسیاری از علما، فقها، شعرا، پزشکان و اندیشمندان را به جامعه عرضه نمود در این شهر مدارس علمی فراوانی وجود داشت که از همه مهم‌تر مدرسه سید محسن اعرجی است که اوایل قرن سیزدهم هجری تأسیس شده است. در شهر کاظمین کتابخانه‌های بسیاری وجود دارد که کتب خطی نفیسی در آن‌ها نگهداری می‌شود. اولین چاپخانه عراق که یک چاپخانه سنگی بود در سال ۱۲۳۷ هـ.ق در شهر کاظمین راه‌اندازی گردید.
شهر کاظمین در طی جنگ جهانی اول نقش مهمی در برابر تجاوز انگلیسی‌ها ایفا نمود و در روز ۲۰ ذی الحجه ۱۳۳۲ هـ.ق بزرگان بصره از علمای کاظمین درخواست کمک کردند و علمای بزرگ شهر کاظمین فتوایی در خصوص دفاع از شهرهای اسلامی در برابر تجاوز انگلیسی‌ها صادر کردند و در روز سه شنبه دوازدهم محرم ۱۳۳۳ هـ.ق سید مهدی حیدری به همراهی تعدادی از مجاهدان به منظور جنگ با انگلیسی‌ها از کاظمین عازم میدان‌های جنگ شدند و در مراسم باشکوهی تمامی اهالی شهر به منظور تودیع مجاهدین از شهر بیرون آمدند. همچنین اهالی کاظمین توانستند کمک‌های زیادی را به مجاهدینی که از نجف و کربلا عازم میدان جنگ می‌شدند، بنمایند. اما با تمام این تلاش‌ها و فداکاری‌ها عاقبت انگلیسی‌ها موفق شدند در روز ۱۷ جمادی الاول ۱۳۳۵ هـ.ق شهر کاظمین را تصرف کنند و بدین گونه پایان تسلط عثمانی و آغاز تسلط انگلیسی در این شهر اعلام گردید.
شهر کاظمین در طول مدت اشغال انگلیسی‌ها، هیچگاه از مقاومت دست نکشید و تمامی فرستادگان انگلیسی در نامه‌ها و یادداشت‌های خود بر این مسأله صحه گذاشتند. از جمله در نامه‌های «میس بیل» چنین می‌خوانیم: «شهر کاظمین شهری افراطی در اعتقاد به وحدت اسلامی است و در نبرد با انگلیسی‌ها بسیار مصمم و پابرجاست». همچنین فلیب آیرلاند درباره این شهر می‌گوید: دشمنی با انگلیسی‌ها در شهر کاظمین بسیار شدید بود و علمای این شهر تهدید کرده بودند که اگر کسی در همه‌پرسی به نفع تجاوز انگلیسی‌ها رأی دهد او را کافر اعلام خواهند کرد».[۱۱]
اماکن زیارتی کاظمین
- حرم مطهر؛ ساختمان کنونی حرم از ساخته‌های دوره آغازینِ صفویه و اضافات دوره‌های بعدی است. معماری و هنر دوره صفویه از ایوان‌های زیبا و کاشی‌کاری‌های معرق نفیس و آینه‌کاری‌های بدیع در آن به وضوح قابل مشاهده است. حرم مطهر دارای دو گنبد طلایی است که هر یک بر روی بقعه یکی از دو امام علیهماالسلام قرار گرفته است. در زیر دو گنبد فضای مربع مستطیل است که میانه دو دیوار شرقی و غربی را دو ستون عظیم دربرگیرنده گنبدها اشغال کرده است؛ یک ضریح نقره‌ای قبر دو امام را با دو صندوق خاتم نفیس در بردارد؛ با ورود از ایوان جنوبی به نخستین رواق و سپس به درون حرم و گنبدخانه نخست در برابر قبر مطهر حضرت موسی بن جعفر علیه السلام قرار خواهیم گرفت و در پشت سر ایشان قبر مطهر حضرت جواد علیه السلام قرار دارد. پیرامون حرم چهار شبستان بزرگ قرار گرفته و رواق‌های جنوبی و غربی هر یک به ایوانی زیبا و بزرگ راه دارد. مجموعه حرم و رواق‌ها را سه صحن وسیع دربردارد که صحن غربی به نام «صحن قریش» می‌باشد. برج و بارو و دروازه‌های هفت‌گانه صحن با معماری زیبای آن و کاشی‌کاری نفیس پراکنده در سردرها و کتیبه‌ها چشم بیننده را می‌نوازد. برج و بارو و دروازه‌های هفت‌گانه صحن که با توجه به معماری زیبای آن و کاشی‌کاری نفیس پراکنده در سردرها و کتیبه‌ها چشم بیننده را می‌نوازد، از ساخته‌های مرحوم فرهاد میرزای قاجار (عموی ناصرالدین شاه) می‌باشد.
- مسجد صفوی؛ این مسجد از ساخته‌های شاه اسماعیل صفوی است که پس از تسخیر عراق آن را به سبک ساختمان‌های عراقی ساخت. مسجد از زیبایی خاصی برخوردار است که حس تحسین بیننده را در برابر عظمت ستون‌های ضخیم و طاق‌های قوسی آن برمی‌انگیزد و دارای گنبد کاشی‌کاری بسیار کوتاهی است که به زحمت می‌توان آن را از درون صحن دید. در جنب محراب و منبر کهن مسجد، پنجره‌ای به درون رواق شمالی حرم مطهر باز شده است که از میان آن، ضریح مطهر قابل مشاهده است.
- آرامگاه شیخ مفید، که در مشرق رواق جنوبی قرار دارد. وی از بزرگان شیعه و فقها و متکلمان چیره‌دست و توانا بود که در سال ۴۱۳ هـ.ق درگذشت. بر روی قبر او ضریحی فولادی و کهن قرار دارد و بر بالای قبرش، بر روی مرمر قطعه شعری است که امام زمان علیه السلام در رثای فوت او سروده است: لا صوّت الناعی بفقدک إنّه * یومٌ علی آلِ الرسول عظیمُ
- آرامگاه جعفر بن محمد بن قولویه؛ از بزرگان و فقها و محدثین امامیه است. وی در سال ۳۶۸ هـ.ق درگذشت و آرامگاهش در مشرق رواق جنوبی به همراه قبر شیخ مفید است.
- آرامگاه سید مرتضی و سید رضی، این دو برادر از اعیان و مشاهیر و بزرگان امامیه در قرن پنجم هجری بشمار می‌آیند. قبر این دو تن در دو ساختمان جداگانه بیرون صحن مطهر و در نزدیکی یکدیگر در جنوب شرقی دیوار صحن قرار دارد.
- آرامگاه خواجه نصیرالدین طوسی؛ وی از بزرگان جهان علم و دانش و از مشاهیر دانشمندان است که دوست و دشمن بر جلالت قدر و عظمت مقام او اتفاق نظر دارند. او در سال ۶۷۲ هـ.ق درگذشت و در گور یکی از خلفای بنی العباس که در جوار حرم مطهر کنده و آماده شده بود مدفون گردید. بر روی قبر او ضریحی فولادی و کهن قرار دارد.
- آرامگاه جمع کثیری از وزرا، فقها و اعیان، که برخی از مشاهیر آنان عبارتند از: موسی بن ابراهیم بن موسی بن جعفر علیه السلام (وی یمن را در دوران مأمون تسخیر نمود و مردم را به امامت حضرت امام رضا علیه السلام دعوت کرد.) معزّالدوله آل بویه، جلال الدوله آل بویه، وزیر مهلبی، عمید الجیوش، فخرالدوله دیلمی، مشرف الدوله دیلمی، ابن حمدون، ضیاءالدین ابن الأثیر، ابن الناقد، ابن العلقمی، فرهاد میرزا، آیت الله سید حسن صدر و گروهی دیگر از این خانواده، سید هبة الدین شهرستانی و...
- قبر ابویوسف قاضی، وی در سال ۱۶۶ هـ.ق به منصب قضاوت در بغداد پایتخت خلافت بنی العباس برگزیده شد و نخستین کس در اسلام است که به عنوان «قاضی القضات» شهرت یافت. قبر او در جنوب شرقی صحن مطهر، درون یکی از حجره‌ها می‌باشد.
- مسجد براثا؛ از مساجد کهن و مبارک شیعه است که در میانه راه کاظمین ـ بغداد در محله‌ای به همین نام واقع است. بنابر روایات تاریخی امیرالمومنین علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ با خوارج در نهروان، در این مکان نماز خوانده است. شیعیان از دیرباز در این مسجد تجمع نموده و به عبادت می‌پرداخته‌اند.
- مسجد المنطقه؛ که در محله‌ای به همین نام واقع شده و به نام «مسجدالعتیقه» هم شهرت دارد. بنا به گفته روایات، امیرالمؤمنین علیه السلام در یکی از سفرهای خود در این مسجد نماز گزارده است.[۱۲]
پانویس
- ↑ اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۵۵.
- ↑ راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۲۶۲.
- ↑ میرزا عباس فیض، تاریخ کاظمین و بغداد، ۹۷ و ۹۸ـ۱۰۰.
- ↑ عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ص ۱۶۱.
- ↑ جعفر الخلیلی، مؤسوعه العتبات المقدسه، قسم الکاظمین، ۱۰:۱.
- ↑ الحوادث الجامعه، فی اخبار سنه.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۱۲۶.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ماده ب.
- ↑ ابن اثیر، الکامل قی التاریخ، ج ۶، ص ۳۲۱.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۹، ص ۴۳۹.
- ↑ راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، دکتر احسان مقدس، ص ۲۶۳-۲۶۸.
- ↑ اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمی، ص ۵۶.
مطالب مرتبط
آرشیو عکس و تصویر
نقاشی بسیار قدیمی از حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام در شهر کاظمین
تصویر قدیمی از شهر کاظمین
موقعیت حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام در شهر کاظمین قبل از بازسازی های اخیر (رود دجله در تصویر مشخص است)
تصویر هوایی از شهر کاظمین
تصویر هوایی مسجد براثا مابین شهر کاظمین و بغداد
مسیرهای منتهی به حرم امامین موسی بن جعفر و محمد بن علی علیهماالسلام از طرف شهر کاظمین
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
